Jan Zamoyski

Jan Zamoyski

Jelita
Rodzina	Zamoyscy herbu Jelita
Data i miejsce urodzenia	19 marca 1542 Skokówka
Data i miejsce śmierci	3 czerwca 1605 Zamość
Ojciec	Stanisław Zamoyski
Matka	Anna Herburt-Zamoyska
Żona	Anna Ossolińska Krystyna Radziwiłłówna Gryzelda Batorówna Barbara Tarnowska
Dzieci	z Barbarą Tarnowską: Tomasz Zamoyski

Jan Sariusz Zamoyski^[1] (Jan Zamojski) herbu Jelita (ur. 19 marca 1542, zm. 3 czerwca 1605) – sekretarz królewski od 1565, podkanclerzy koronny od 1576, kanclerz wielki koronny od 1578 i hetman wielki koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów od roku 1581. Generalny starosta krakowski w latach 1580–1585, starosta bełski, malborski, grodecki, jaworowski, krzeszowski, tykociński i dorpacki, starosta międzyrzecki w 1580 roku^[2], starosta knyszyński w 1574 roku^[3]. Doradca króla Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego. Główny przeciwnik sukcesora po Batorym, Zygmunta III Wazy. Humanista-mecenas, filolog i mówca, magnat.

Jako senator brał udział w sejmach: 1601, 1603 i 1605 roku^[4].

Życiorys

Wczesne lata: królewskie wsparcie

Portret Jana Zamoyskiego, miedzioryt Dominika Custosa z około 1600 roku

(c) I, Sailko, CC BY-SA 3.0

Złoty medal z wizerunkiem Jana Zamojskiego z roku 1598

Hetman Jan Zamoyski na koniu, obraz Jana Styki

Jan Zamoyski odwiedza Jana Kochanowskiego w Czarnolesie – Karol Miller (1877).

Jan Saryusz Zamoyski urodził się 19 marca 1542 roku w Skokówce, a jego rodzicami byli Stanisław, kasztelan chełmski i Anna Herburtówna z Miżyńca. W 1551 ojciec i rodzina Zamoyskiego przyjeli wyznanie kalwińskie. Kalwinistą był także jego stryj Florian. Pierwsze nauki Jan odebrał w kalwińskim gimnazjum w Krasnymstawie, a następnie został wysłany na studia do Paryża^[5], skąd po kilku latach przeniósł się do protestanckiego Strasburga, a następnie do Padwy, gdzie przeszedł na katolicyzm. W latach 1561-1563 studiował prawo w Padwie. W 1563 został wybrany rektorem akademii padewskiej. Tam też napisał po łacinie swe dzieło „De senatu Romano libri duo” („O Senacie Rzymskim Księgi Dwie”), broszurę o starożytnym Rzymie, w której doszukiwał się odniesień zasad konstytucyjnych republiki rzymskiej do Korony Królestwa Polskiego^[6]. W oparciu o to dzieło uzyskał doktorat^[7]. Od początku studiów poważnie interesował się polityką. Po powrocie do kraju został mianowany sekretarzem króla Zygmunta II Augusta. W ostatnich latach jego panowania uczestniczył w porządkowaniu archiwum koronnego na Wawelu. Przez trzy lata czytał i segregował dokumenty, poznając system polityczny i gospodarczy państwa oraz sposoby tworzenia magnackich majątków.

Niektórzy historycy przypisują Zamoyskiemu, po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów w 1572, ogromny wpływ na ustanowienie w Rzeczypospolitej elekcji viritim, tj. wyboru króla przez ogół szlachty. Jest to jednak opinia przesadzona i niewątpliwie inspirowana relacją nadwornego kronikarza Zamoyskiego, Reinholda Heidensteina, co do którego wiarygodności można mieć wiele zastrzeżeń. Był ponoć przyjacielem Mikołaja Sienickiego i Hieronima Ossolińskiego. Poseł na sejm konwokacyjny 1573 roku z województwa bełskiego^[8]. Podpisał konfederację warszawską 1573 roku^[9].

Był w opozycji do magnaterii, która chciała zaoferować polski tron Habsburgom. Podczas elekcji w 1573 popierał Henryka III Walezego. Z poselstwem do nowo wybranego króla Henryka III Walezego udał się do Francji w 1573 roku^[10]. Poseł na sejm koronacyjny 1574 roku z województwa bełskiego^[11]. Podczas elekcji w 1575 jego faworytem był wrogi Habsburgom Stefan Batory. Był pomysłodawcą wyboru Anny Jagiellonki na króla Polski i przydania jej za małżonka Stefana Batorego. Za panowania Batorego został jego najbliższym politycznym współpracownikiem. W tym czasie był jednym z najpotężniejszych ludzi w kraju, król mianował go kanclerzem wielkim oraz hetmanem wielkim koronnym. Wkrótce stał się jednym z najbogatszych polskich magnatów. Wspierał politykę Batorego przeciwną Habsburgom i imperium osmańskiemu oraz opowiadał się po stronie Batorego w jego dążeniach do wzmocnienia władzy królewskiej i osłabienia magnaterii. Choć nie miał większego doświadczenia wojskowego, wziął na siebie część przygotowań do wojny z Rosją w latach 1579–1581 (zaczął studiować traktaty z dziedziny wojskowości i poznawać organizację różnych armii niedługo przed wyprawą), podczas której zdobył Wieliż i Zawołocze. W zastępstwie króla dowodził całą polską armią podczas oblężenia Pskowa. W 1584 przyczynił się do ujęcia i stracenia banity Samuela Zborowskiego, co sprawiło, że stracił popularność w masach szlacheckich, a nawet rozpoczęto przeciw niemu w 1585 sąd sejmowy, który zajął się analizą legalności jego działań.

Lata późniejsze: w opozycji do tronu

Po śmierci Batorego w 1586 roku jako kanclerz wielki koronny obecny był na sejmie koronacyjnym Zygmunta III Wazy w Krakowie w 1587/1588 roku^[12]. Pomógł Zygmuntowi III Wazie w zdobyciu polskiego tronu, pokonując siły wspierające kandydata Habsburgów, arcyksięcia austriackiego Maksymiliana III Habsburga w bitwie pod Byczyną w 1588, kiedy to magnaci wspierający Maksymiliana próbowali siłą zdobyć stolicę Polski, Kraków. Arcyksiążę został uwięziony na zamku w Krasnymstawie, następnie w Zamościu, po czym na mocy paktów będzińsko-bytomskich jako jeden z warunków zwrócenia wolności, zrzekł się pretensji do polskiego tronu. Zamoyski był sygnatariuszem traktatu bytomsko-będzińskiego^[13].

Mimo wszystko, na samym początku rządów Zygmunta III, Zamoyski, który wiernie służył królom Rzeczypospolitej, dołączył do opozycjonistów walczących z polityką Zygmunta III, chcącego wzmocnić władzę królewską i przeobrazić Rzeczpospolitą w monarchię absolutną poprzez przymierze z Habsburgami w celu zapewnienia sobie ich pomocy w odzyskaniu szwedzkiego tronu. Nowy król obawiał się wpływów kanclerza, a zgodnie z prawem Rzeczypospolitej nie był w stanie odwołać go ze stanowiska. Z kolei Zamoyski traktował króla jak pionka w grze i ignoranckiego obcokrajowca. Jako przeciwnik króla przestrzegał przed niepotrzebną ingerencją Rzeczypospolitej w wojny dynastyczne w Szwecji, zwłaszcza że ciągle istniało zagrożenie ze strony Imperium osmańskiego. Jego polityka i działania przeciwstawiały się (lub ewentualnie próbowały uniknąć) tendencjom w kierunku absolutyzmu, które charakteryzowały pozostałe państwa Europy. Otwarty konflikt między kanclerzem a królem wybuchł podczas sejmu w 1592 r., kiedy Zamoyski odkrył, że Zygmunt spiskuje, aby scedować koronę polską dla Habsburgów w zamian za ich wsparcie w walce o szwedzki tron. Zamoyski nie zdołał zdetronizować króla, ale udało mu się wywalczyć wolną rękę podczas interwencji w Mołdawii, gdzie w 1595 pomógł hospodarowi Jeremiemu Mohyle w objęciu tronu (bitwa pod Cecorą (1595)). W 1600 r. walczył przeciwko wołoskiemu Michałowi Walecznemu, który zdobył Mołdawię kilka miesięcy wcześniej. Pokonał go w bitwie pod Bukową 20 października 1600 r. i przywrócił tron mołdawski Jeremiemu Mohyle. Pomógł również jego bratu, Szymonowi Mohyle, w objęciu tronu Hospodarstwa Wołoskiego, rozciągając tym samym wpływy Rzeczypospolitej na te kraje aż po Dunaj.

W latach 1600–1601 brał udział w wojnie przeciwko najazdowi szwedzkiemu, dowodząc siłami polskimi w bitwach o Inflanty. W roku 1600 odbił z rąk Szwedów kilka zamków warownych, rok później zdobył Wolmar i Fellin, a w roku 1602 Biały Kamień. Kampania ta była dla niego zbyt surowa, dlatego w 1602 r. zrezygnował z dowództwa. W literaturze historycznej (St. Herbst) krytykowany jest za mało energiczne i schematyczne (według wzorów batoriańskich) prowadzenie walk o Inflanty.

1 lutego 1605 wygłosił przed sejmem swój polityczny testament, zalecając wcielenie w życie merkantylistycznych postulatów imitacyjnego modelu wzrostu, polegającego na ściąganiu do Polski zagranicznych rzemieślników i rozwijaniu rodzimej produkcji kosztem importowania z zewnątrz drogich, przetworzonych produktów stworzonych za granicą ze sprowadzonych wcześniej niższym kosztem surowców z Rzeczypospolitej, odtwarzaniu u siebie zaawansowanych produktów z wykorzystaniem zagranicznych technologii z krajów bardziej rozwiniętych^[14].

Tablica genealogiczna rodziny Jana Zamoyskiego

Jego prawnukiem był król Polski i wielki książę litewski Michał Korybut Wiśniowiecki.

Majątek

W ciągu swojego życia zdążył bardzo się wzbogacić. Pozostawił swojemu spadkobiercy 11 miast i ponad 200 wsi oraz jako dzierżawca dóbr królewskich 12 miast i 612 wsi^[15]. Jego roczny dochód szacowany był na 200 000 złotych. W 1580 założył miasto Zamość, a w 1589, w celu utrzymania pozycji rodu i zapobieżenia rozdrobnieniu majątku, utworzył Ordynację Zamojską, którą zarządzało po nim kolejno piętnastu ordynatów i która przetrwała do 1944 r. Zamoyski dbał o racjonalne wydawanie pieniędzy, oferował rzemieślnikom tanie kredyty, sprowadzał kupców, budował huty żelaza i szkła oraz cegielnie. W 1595 r. ufundował Akademię Zamojską. Posiadał własne wojsko, w skład którego wchodziło 4000 piechoty (głównie piechoty węgierskiej) oraz 2000 jazdy.

Stosunek do religii

Jan Zamoyski patrzył na sprawy religii bardziej poprzez sprawy polityki niż teologii. Jego ojciec i stryj byli kalwinistami, a sam zamienił kalwinizm na katolicyzm dopiero na studiach w Padwie. Pierwsze trzy żony Jana Zamoyskiego były wyznania protestanckiego. Również i jego siostry były kalwinistkami, przyrodnia siostra Zofia wyszła za mąż za kalwinistę Łukasza Działyńskiego, a podobnie siostrzenicę kalwinistkę Annę Oleśnicką wydał za luteranina Jana Dulskiego. Wielu wyznawców protestantyzmu przebywało też na jego dworze i mimo, że nie mogli osiedlać się w Zamościu, to cieszyli się swobodą religijną w jego Ordynacji. Kanclerz był też jednym z twórców unii brzeskiej. i był przychylnie nastawiony do kościołów wschodnich, czemu dał wyraz pozwalając się osiedlać w Zamościu Ormianom i Grekom. Jan Zamoyski nie lubił ostentacyjnej pobożności, czemu dał wyraz zalecając, by na jego nagrobku nie było żadnych symboli religijnych.

Twórczość

Ważniejsze utwory

• De senatu romano libri II, Wenecja 1563, drukarnia Ziletti; wyd. następne: Strasburg 1608; Strasburg 1670; unikat wyd. 3. w Bibliotece w Uppsali
• Oratio qua Henricum Valesium regem renuntiat, Paryż 1573, drukarnia Morelli; wyd. następne przy: S. Reszka De rebus in electione... Henrici regis Poloniae, Rzym 1574; przekł. polski pt. Mowa J. Zamoyskiego do Henryka Walezjusza, wyd. L. Niedźwiedzki (wraz z tekstem łac.), Paryż 1864; przekł. francuski: L. Le Roy, 1574
• 6 mów z lat 1575–1605, wyd. A. Małecki „Wybór mów staropolskich świeckich’, Kraków 1860, Biblioteka Polska, zeszyt 6-8 (tu również wiadomości o wcześniejszych przedrukach); Mowę na sejmie w Warszawie 1605, wyd. J. Czubek Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, t. 2, Kraków 1918; liczne mowy wyd. w: Archiwum Jana Zamoyskiego; zob. Ważniejsze listy i materiały; zob. także: „Diariusze sejmowe r. 1597”, wyd. E. Berwiński, Scriptores Rerum Polonicarum, t. 20 (1907); por. B. Nadolski „Wybór mów staropolskich”, Wrocław 1961, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 175; przekł. francuski mowy z roku 1605, wyd. K. Sienkiewicz, przy wyd.: La deffaicte des Tartares et des Turcs faicte en 1589, Paryż 1859
• Accusationis in Christophorum Sborovium actiones tres, Kraków 1585, drukarnia Łazarzowa (mowy łacińskie przeciw K. Zborowskiemu, wyd. pod nazwiskiem Andrzeja Rzeczyckiego).

Dialectica Ciceronis, wyd. Zamość 1604 – jest dziełem Adama Burskiego, któremu Zamoyski dostarczył materiału, tzw. notat padewskich, i poddał pomysł pracy.

Ważniejsze listy i materiały

• Archiwum Jana Zamoyskiego, t. 1 (1553-1579), wyd. W. Sobieski, Warszawa 1904; t. 2 (1580-1582), wyd. J. Siemieński, Warszawa 1909; t. 3 (1582-1584), wyd. J. Siemieński, Warszawa 1913; t. 4 (1585-1588), wyd. K. Lepszy, Kraków 1948 (tu m.in.: korespondencja z różnymi osobami: Albrechtem księciem pruskim, Górkami, Henrykiem Walezym, S. Hozjuszem, S. Karnkowskim, W. Laureo, cesarzem Maksymilianem, P. Manucjuszem, P. Myszkowskim, A. Opalińskim, A. Possewinem, Radziwiłłami, Stefanem Batorym, K. Sygoniuszem, Zygmuntem III; z różnymi urzędami oraz korespondencja różnych osób dot. J. Zamoyskiego; wyd. po raz pierwszy z rękopisów, a także przedruki większości niżej podanych pozycji; zestawienie innych wyd. wcześniejszych zob.: Archiwum..., t. 1, wstęp: s. VII-VIII; listy z roku 1583, pominięte w t. 3 Archiwum..., znajdują się w kopiariuszu Andrzeja Opalińskiego, Biblioteka Kórnicka)
• Do Pawła Manucjusza, dat. w Padwie 23 października 1562, 2 kwietnia 1563, wyd. K. Miaskowski „Dwa nieznane listy J. Zamoyskiego do Pawła Manucjusza”, Pamiętniki Literackie, rocznik 4 (1905)
• Korespondencja z lat 1574–1602 z Radziwiłłami, wyd. W. Nehring „Listy J. Zamoyskiego do Radziwiłłów”, Kwartalnik Historyczny 1890
• Do Fulwiusa Ursina, dat. w obozie pod Gdańskiem 24 czerwca 1577; do S. Reszki, dat. we Lwowie 13 września (brak roku), w Glinianach 22 września 1589; do biskupa Piotra Dunina Wolskiego, dat. w obozie pod Pskowem 24 grudnia 1581; do M. Kromera, dat. w Zamościu 4 listopada 1584; od W. Goślickiego, dat. w Książu 26 sierpnia 1590; od. J. Ursinusa, dat. w Padwie 31 grudnia 1599; wyd. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900
• Korespondencja z lat 1577–1604 z Radziwiłłami, wyd. A. Sokołowski „Archiwum Domu Radziwiłłów”, Scriptores Rerum Polonicarum, t. 8 (1885)
• Pojedyncze listy (w całości i fragm.) z lat 1581–1582 do A. Bolognettiego, M. Kromera, wyd.: L. Boratyński Monumenta Poloniae Vaticana, t. 4 (1915); E. Kuntze i C. Nanke Monumenta Poloniae Vaticana, t. 5 (1923/1933)
• 9 listów z lat 1584–1600 do S. Reszki, wyd. A. Grabowski Starożytności historyczne polskie, t. 2, Kraków 1840, s. 390–404
• Do S. Szymonowica, dat. w Czochowicach 13 kwietnia 1587; w Zamościu 12 marca 1593 oraz kilkanaście listów z lat 1589–1602 od S. Szymonowica, wyd. A. Bielowski „Szymon Szymonowic”, Pamiętniki AU, t. 2 (1875) i odb.
• Do Zygmunta III, dat. spod Byczyny 25 stycznia 1588, wyd. A. Grabowski Starożytności historyczne polskie, t. 2, Kraków 1840, s. 79–80
• 5 listów z roku 1592 do Zygmunta III, wyd. E. Barwiński „Dyjaryjusze i akta sejmowe z r. 1591-1592”, Scriptores Rerum Polonicarum, t. 21 (1911)
• List do Stanisława Włodka, wojewody bełskiego, dat. w Zamościu 10 listopada 1599, uniwersał dat. w Zamościu 9 listopada 1599, wyd. F. Bostel Kwartalnik Historyczny 1891
• Pojedyncze listy z lat 1581–1585 od: Stefana Batorego, A. Bolognettiego, Grzegorza XIII, A. Possewina, S. Reszki, H. Rozdrażewskiego; wyd.: E. Kuntze i C. Nanke Monumenta Poloniae Vaticana, t. 5 (1923/1933); E. Kuntze Monumenta Poloniae Vaticana, t. 6 (1938), t. 7 (1938/1948-1950)
• Pojedyncze listy od różnych osób z roku 1582, wyd. I. Polkowski „Sprawy wojenne króla Stefana Batorego. Dyjaryjusze, relacyje, listy i akta z lat 1576–1586”, Kraków 1887, Acta Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia, t. 11
• 5 listów od S. Szymonowica z lat 1593–1602 oraz kilka listów z lat 1591–1604 od różnych osób (m.in.: A. Czahrowskiego, A. Kochanowskiego, E. Otwinowskiego, P. Skargi, J. Ursinusa), wyd. W.A. Maciejowski Piśmiennictwo polskie, t. 3 Dod., Warszawa 1852; listy od S. Szymonowica przedr. S. Węclewski przy: S. Szymonowic: Sielanki i kilka innych pism polskich, Chełmno 1864
• Streszczenia listów od dygnitarzy tureckich z okresu 1578-1602(?), zob.: „Katalog dokumentów tureckich. Dokumenty do dziejów Polski i krajów ościennych w latach 1455–1672, oprac. Z. Abrahamowicz, Warszawa 1959, Katalog Rękopisów Orientalnych ze Zbiorów Pol. PAN Zakład Orientalistyki, t. 1, cz. 1.
• Notaty heraldyczno-sfragistyczne, wyd. F. Piekosiński Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego, t. 7. II: Jana Zamojskiego notaty heraldyczno-sfragistyczne, Kraków 1907
• Collectanea vitam resque gestas J. Zamoiscii... illustrantia, wyd. A. T. Działyński, Poznań 1861 (tu m.in.: De nuptiis... 1583; Oratio ab A. Burscio; M. Dresseri Epistola, 1607)
• Dokumenty różne, dotyczące m.in.: nominacji, spraw majątkowych; kwity, przywileje, uniwersały – wyd. w: Archiwum Jana Zamoyskiego, t. 1 (1553-1579), wyd. W. Sobieski, Warszawa 1904; t. 2 (1580-1582), wyd. J. Siemieński, Warszawa 1909; t. 3 (1582-1584), wyd. J. Siemieński, Warszawa 1913; t. 4 (1585-1588), wyd. K. Lepszy, Kraków 1948
• Dokumenty różne – zob. Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, cz. 1, oprac. A. Fastnacht, Wrocław 1953; inne akta, dokumenty, korespondencja – w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie
• Wiadomości o rękopisach podają m.in.: P. Savio „De actis Nuntiaturae Poloniae quae partem Archivi Secretariatus Status constituunt”, Watykan 1947, Studia Teologiczne XIII, s. 96 – E. Czapski „Documents polonais dans les archives des Gonzagues à Mantue”, Antemurale (Rzym), t. 3 (1956) – M. Bogucka „Polonica z XVI i XVII wieku w archiwach czeskich”, Przegląd Historyczny 1957, zeszyt 1, s. 84 – K. Lepszy, J. Tazbir „Poszukiwania naukowe na Węgrzech”, Kwartalnik Historyczny 1957, nr 2, s. 279–280 – A. Mączak „Wyniki poszukiwań źródłowych dotyczących wojny polsko-szwedzkiej 1655-1660, dokonanych w Szwecji w r. 1955”, Przegląd Historyczny 1956, zeszyt 1
• List do rektora Akademii Zamojskiej, dat. na rok 1585 (wyd. M. Hornowska, Warszawa 1927, Prace Nauk. Oddz. Warsz. Komisji do Badań Dziejów Wychowania i Szkolnictwa w Polsce nr 1) nie jest autentyczny, jak stwierdził S. Łempicki (Minerwa Polska 1927).

Upamiętnienie

Pomnik Jana Zamoyskiego w Zamościu

2 lutego 1919 przy poznańskiej Miejskiej Szkole Realnej powstała drużyna harcerska, która istnieje do dziś jako szczep Poznańska Czarna Trzynastka im. het. Jana Zamoyskiego przy VIII Liceum Ogólnokształcącym oraz Aeroklubie Poznańskim.

W 1938 imię hetmana otrzymał 2 Pułk Artylerii Ciężkiej, stacjonujący w garnizonie Chełm.

Od 29 lipca 2004 hetman Jan Zamoyski jest patronem 34 Brygady Kawalerii Pancernej, stacjonującej w garnizonie Żagań^[16].

W Lublinie działa 4 Lubelska Drużyna Wędrownicza „Czarna Czwórka” im. hetmana Jana Zamoyskiego, która należy do Związku Harcerstwa Polskiego, działająca przy Hufcu ZHP Lublin.

Jan Zamoyski jest patronem XVIII Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie^[17], II Liceum Ogólnokształcącego w Lublinie oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Zamościu^[18].

Kultura masowa

• Kanclerz – serial telewizyjny z 1989, w którym Jana Zamoyskiego zagrał Marcin Troński.

Zobacz też

• Żywot kanclerza i hetmana Jana Zamoyskiego
• rokosz Zebrzydowskiego
• Pomnik Jana Zamoyskiego w Zamościu
• konfederacja bełska

Przypisy

Bibliografia

• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 433–439

Linki zewnętrzne

• Witold Nowodworski, Lata szkolne Jana Zamoyskiego, 1900
• Stanisław Staszic: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana w.k. do dzisieyszego stanu Rzeczypospolitey Polskiey przystosowane, Warszawa 1787 Polona
• Trybun ludu szlacheckiego: studyum historyczne / napisał Wacław Sobieski, Warszawa 1905 Polona
• Zamość, ordynacja Zamoyskich i powiat zamojski/ Bronisław Chlebowski, Zamość 1919 Polona
• Jan Zamojski, hetman i kanclerz wielki koronny/ Kazimierz Tyszkowski, Lwów 1938 Polona
• Jan Zamojski: wielki kanclerz i hetman koronny/ Faustzna Moryzcka: życiorys, Łódź 1898 Polona
• Życie Jana Zamojskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, krakowskiego [...], etc., etc. starosty/ przez Fr. Bohomolca, Lipsk 1837 Polona

Kanclerze wielcy koronni

Klemens Jarost Stanisław z Krakowa Franciszek z Krakowa Zbigniew ze Szczyrzyca Janusz Suchywilk Zawisza Kurozwęcki Jan Radlica Zaklika z Miedzygorza Mikołaj Kurowski Wojciech Jastrzębiec Jan Szafraniec Jan Taszka Koniecpolski Jan Gruszczyński Jakub Dembiński Uriel Górka Stanisław Kurozwęcki Krzesław Kurozwęcki Jan Łaski Maciej Drzewicki Krzysztof Szydłowiecki Jan Chojeński Paweł Dunin Wolski Tomasz Sobocki Samuel Maciejowski Jan Ocieski Walenty Dembiński Piotr Dunin Wolski Jan Zamoyski Maciej Pstrokoński Wawrzyniec Gembicki Feliks Kryski Stanisław Żółkiewski Andrzej Lipski Wacław Leszczyński Jakub Zadzik Tomasz Zamoyski Piotr Gembicki Jerzy Ossoliński Andrzej Leszczyński Stefan Koryciński Mikołaj Jan Prażmowski Jan Leszczyński Jan Stefan Wydżga Jan Wielopolski Jerzy Albrecht Denhoff Karol Tarło Andrzej Chryzostom Załuski Jan Stanisław Jabłonowski Jan Szembek Andrzej Stanisław Załuski Jan Małachowski Andrzej Hieronim Zamoyski Andrzej Stanisław Młodziejowski Jan Andrzej Borch Antoni Onufry Okęcki Jacek Małachowski Antoni Sułkowski

Podkanclerze koronni

Zbigniew ze Szczyrzyca (1315–1320) Piotr Szyrzyk z Fałkowa (1322–1333) Sięgniew z Grębowszowa (1333–1343) Piotr Szyrzyk z Fałkowa (1343–1345) Tomisław z Mokrska (1346–1359) Jan z Buska (1360–1366) Janko z Czarnkowa (1367–1370) Zawisza Kurozwęcki (1371–1373) Szymon z Ruszkowa (1377–1381) Klemens Moskarzewski (1387–1402) Mikołaj Trąba (1403–1412) Dunin ze Skrzyńska (1412–1418) Jan Szafraniec (1418–1423) Stanisław Ciołek (1423–1428) Władysław Oporowski (1428–1434) Wincenty Kot (1433–1436) Piotr Woda ze Szczekocin (1438–1454) Tomasz Strzępiński (1454–1455) Jan Lutkowic z Brzezia (1455–1464) Wojciech z Żychlina (1464–1471) Zbigniew Oleśnicki (1472–1476) Stanisław Kurozwęcki (1476–1479) Andrzej Oporowski (1479–1483) Grzegorz Lubrański (1484–1497) Wincenty Przerębski (1497–1499) Maciej Drzewicki (1501–1511) Krzysztof Szydłowiecki (1511–1515) Piotr Tomicki (1515–1535) Paweł Dunin Wolski (1537–1539) Samuel Maciejowski (1539–1547) Mikołaj Grabia (1547–1549) Jan Ocieski (1550–1552) Jan Przerębski (1552–1559) Filip Padniewski (1559–1562) Piotr Myszkowski (1562–1569) Franciszek Krasiński (1569–1574) Piotr Dunin Wolski (1574–1576) Jan Zamoyski (1576–1578) Jan Borukowski (1578–1584) Wojciech Baranowski (1585–1591) Jan Tarnowski (1591–1598) Piotr Tylicki (1598–1605) Maciej Pstrokoński (1605–1606) Stanisław Miński (1606–1607) Wawrzyniec Gembicki (1607–1609) Feliks Kryski (1609–1613) Henryk Firlej (1613–1618) Andrzej Lipski (1618–1620) Wacław Leszczyński (1620–1625) Stanisław Łubieński (1625–1627) Jakub Zadzik (1627–1628) Tomasz Zamoyski (1628–1635) Piotr Gembicki (1635–1638) Jerzy Ossoliński (1639–1643) Aleksander Trzebiński (1643–1644) Andrzej Leszczyński (1645–1650) Hieronim Radziejowski (1650–1652) Stefan Koryciński (1652–1653) Andrzej Trzebicki (1653–1658) Mikołaj Jan Prażmowski (1658) Bogusław Leszczyński (1658–1659) Jan Leszczyński (1661–1666) Andrzej Olszowski (1666–1676) Jan Stefan Wydżga (1676–1677) Jan Wielopolski (1677–1679) Jan Małachowski (1679–1681) Jan Krzysztof Gniński (1681–1685) Michał Stefan Radziejowski (1685–1689) Karol Tarło (1689–1702) Jan Sebastian Szembek (1702–1712) Jan Kazimierz de Alten Bokum (1712–1721) Jan Aleksander Lipski (1724–1735) Jan Małachowski (1735–1746) Michał Wodzicki (1746-1764) Andrzej Stanisław Młodziejowski (1764–1767) Jan Andrzej Borch (1767–1780) Antoni Onufry Okęcki (1780) Jacek Małachowski (1780–1786) Maciej Grzegorz Garnysz (1786–1790) Hugo Kołłątaj (1791–1793) Wojciech Józef Skarszewski (1793–1794)

Ordynaci zamojscy

I: Jan Zamoyski II: Tomasz Zamoyski III: Jan "Sobiepan" Zamoyski IV: Marcin Zamoyski V: Tomasz Józef Zamoyski VI: Michał Zdzisław Zamoyski VII: Tomasz Antoni Zamoyski VIII: Klemens Jerzy Zamoyski IX: Jan Jakub Zamoyski X: Andrzej Zamoyski XI: Aleksander August Zamoyski XII: Stanisław Kostka Zamoyski XIII: Konstanty Zamoyski XIV: Tomasz Franciszek Zamoyski XV: Maurycy Klemens Zamoyski XVI: Jan Tomasz Zamoyski