Janczarzy

Sułtan Murad IV w otoczeniu janczarów

Janczarzy hetmana polnego koronnego

Janczarzy, także janczarowie (tur. yeniçeri – dosł. nowe wojsko) – doborowe oddziały piechoty tureckiej stanowiące trzon wojsk Imperium osmańskiego od XV do XIX wieku.

Historia

Zwyczaj tworzenia elitarnych oddziałów osobistej ochrony obcego pochodzenia i religii był powszechny wśród muzułmanów – przykładem są egipscy mamelucy; zwyczaj porywania dzieci był powszechny szczególnie wśród ghazich. Prawdopodobnie już w XIII wieku w ten sposób tworzono także oddziały w Turcji^[1].

W 1329 roku sułtan Orchan wydał edykt o zorganizowaniu elitarnych oddziałów piechoty. Brańcy – pochodzący głównie z Bałkanów, ale również z terenów dzisiejszej Ukrainy – przymusowo przechodzili na islam. Byli oni hartowani fizycznie i uczeni sztuki wojennej. Najdorodniejszych kierowano do gwardii sułtańskiej. Trafiali się wśród nich także Polacy. Jak pisał towarzyszący polskiemu posłowi do Stambułu poeta Samuel Twardowski:

Potem, w miarę rozrastania się imperium, wraz z potrzebą rozbudowy armii wprowadzono specjalny pobór dzieci (tzw. dewszirme) od wszystkich chrześcijańskich rodzin je zamieszkujących. Co 5-7 lat odbywała się branka, w czasie której każda rodzina miała oddać w niewolę sułtanowi jednego syna. Jedynie rodziny posiadające jednego męskiego potomka zwolnione były z tego obowiązku. Preferowano chłopców w wieku od 14 do 16 lat, ale brano także w wieku 7 do 8 lat^[3][4].

Najlepsi, wyłonieni w czasie ćwiczeń, kierowani byli do gwardii przybocznej. Kwaterowali w koszarach odizolowani od społeczeństwa, poświęcając się cały czas ćwiczeniom wojskowym. Tworzyli rodzaj bractwa żołnierskiego utrzymywanego żelazną dyscypliną, owianego duchem muzułmańskiego fanatyzmu, żyjącego tylko z wojny. Ci, którzy dożyli wieku 45 lat, przechodzili na odpoczynek^[4].

Począwszy od XV wieku szeregi janczarów stale rosły. Pod koniec tego wieku było ich 40 tysięcy, w 1691 roku już 100 tysięcy^[5]. Cały korpus janczarów dzielił się na 196 ort, czyli wspólnot wojskowych. Orty miały wspólny kocioł i wyłącznie między siebie dzielili zdobycze wojenne.

Uzbrojeni byli w różnorodne gatunki broni, lecz zawsze posiadali krótką szablę (jatagan), włócznie, sztylet (kindżał) i początkowo łuk, zamieniony później w pistolet a od 1566 roku w muszkiet. Walnie przyczynili się do zwycięstwa sułtana w bitwach pod Warną oraz w czasie oblężenia Konstantynopola.

W późniejszych wiekach, gdy zaczęło brakować chrześcijańskich brańców do oddziałów janczarskich, zaczęto wcielać ludność muzułmańską tureckiego pochodzenia. Spowodowało to, że oddziały te z fanatycznych jednostek wojskowych - całkowicie oddanych władcy - stały się jedną z głównych sił destabilizujących państwo. Wynosili na tron i obalali sułtanów (Patrona Halil)^[4].

W 1826 roku sułtan Mahmud II postanowił rozwiązać korpus janczarski, który zbuntował się na wieść o edykcie władcy. Przeciwko janczarom wysłano wówczas artylerię i spahisów. Większość janczarów zginęła, pozostali przy życiu zostali publicznie straceni.

Znani janczarzy

• Sokollu Mehmed Pasza
• Sinan
• Yirmisekiz Mehmed Çelebi
• Ulubatlı Hasan

Zobacz też

• dej (stopień wojskowy)
• jasyr
• masłok

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Pajewski: Buńczuk i koncerz: Z dziejów wojen polsko-tureckich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
• PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń. pod red. Marcina Kamlera. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13506-9.