Jangcy

Jangcy
Ilustracja
Mapa dolnego odcinka rzeki
Kontynent

Azja

Państwo

 Chiny

Rzeka
Długość6300[1] km
Powierzchnia zlewni

1 807 199[1] km²

Średni przepływ

31 060[1] m³/s

Źródło
MiejsceWyżyna Tybetańska, Tangla
Współrzędne

33°26′39″N 90°56′10″E/33,444167 90,936111

Ujście
Recypient

Morze Wschodniochińskie

MiejsceSzanghaj
Współrzędne

31°15′00″N 122°02′00″E/31,250000 122,033333

Szlak
RiverIcon-Spring.svg6300[1]Wyżyna Tybetańska, Tangla
RiverIcon-AffluentL.svgYalong Jiang
RiverIcon-AffluentL.svgMin Jiang
RiverIcon-AffluentL.svgJialing Jiang
RiverIcon-AffluentL.svgHan Shui
RiverIcon-AffluentL.svgWu Jiang
RiverIcon-AffluentL.svgYuan Jiang
RiverIcon-AffluentL.svgXiang Jiang
RiverIcon-AffluentL.svgGan Jiang
RiverIcon-delta.svg0→
Położenie na mapie Chin
Mapa konturowa Chin, po lewej znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „ujście”

Jangcy, także: Rzeka Błękitna[2] (Yangzi Jiang, [jɑ̌ŋtsɨ̀ tɕjɑ́ŋ]; chiń. upr. 扬子江; chiń. trad. 揚子江; pinyin Yángzǐ Jiāng, Chang Jiang [tʂʰɑ̌ŋ tɕjɑ́ŋ]; chiń. upr. 长江; chiń. trad. 長江; pinyin Cháng Jiāng; dosł. „długa rzeka”) – rzeka w Chinach, najdłuższa w Azji i trzecia po Amazonce i Nilu pod względem długości na Ziemi. Najważniejsza pod względem gospodarczym rzeka w Chinach; na obszarze dorzecza Jangcy mieszka około 40% ludności Chin i zbiera się 75% ogólnokrajowych zbiorów ryżu[3]. Jangcy jest najważniejszym szlakiem chińskiej żeglugi śródlądowej[4].

Hydrografia

Długość, według pomiaru chińskich geografów wynosi 6300 km[1], choć w różnych źródłach można znaleźć różne wartości – od 5520[5] do 6300 km. Powierzchnia dorzecza wynosi 1,8 mln km²[1] i zajmuje ok. 1/5 powierzchni Chin. Źródło znajduje się w górach Tangla w prowincji Qinghai na Wyżynie Tybetańskiej. W dolnym i środkowym biegu rzeki, na Nizinie Jangcy, występują liczne jeziora oraz osuszone rozlewiska i zabagnione tereny stwarzające dobre warunki dla rolnictwa. Rzeka uchodzi do Morza Wschodniochińskiego (Ocean Spokojny), tworząc deltę. W ujściu uformowały się z naniesionego materiału liczne wyspy, z których największą jest Chongming na obszarze miasta wydzielonego Szanghaj[6].

Poziom wód Jangcy podnosi się w lecie pod wpływem deszczów monsunowych oraz tajania śniegów na Wyżynie Tybetańskiej i w górach Qin Ling. Położone w dolnej części dorzecza Jangcy jeziora Dongting Hu i Poyang Hu, zasilane przez jej prawobrzeżne dopływy, pełnią funkcję naturalnych regulatorów stanów wody. Mimo to w niektórych latach masy wód rzeki, nie mieszcząc się w przełomie Trzech Wąwozów u wejścia na Nizinę Chińską, występują z brzegów, powodując groźne powodzie[7].

Hydroenergetyka

Na rzece występują liczne tamy, sztuczne zbiorniki, kanały, budowle hydroenergetyczne, służące celom nawadniania, komunikacji i produkcji energii elektrycznej. Najsłynniejsza budowla na Jangcy to Zapora Trzech Przełomów, której budowa trwała 17 lat. Przy zaporze działa elektrownia wodna, która w 2010 r. dysponowała mocą 18,2 GW[8], a obecnie, po uruchomieniu wszystkich 32 generatorów, daje 22,5 GW. Oprócz tego na rzece Jangcy znajdują się zapory Wudongde (10,2 GW), Xiluodu (13,9 GW) oraz Xiangjiaba (6,4 GW). 28 czerwca 2021 r. uruchomiono dwa pierwsze generatory (2 x 1 GW) elektrowni przy zaporze Baihetan o mocy docelowej 16 GW[9].

Znaczenie żeglugowe

Rzeka jest żeglowna na długości 2800 km od ujścia aż do miasta Yibin w Syczuanie, a do Wuhanu dostępna nawet dla mniejszych statków morskich. Ożywiony ruch, przede wszystkim dżonek, panuje też na południowych dopływach Jangcy — Xiang Jiang, Gan Jiang i Yuan Jiang[10]. W mieście Zhenjiang Jangcy krzyżuje się z Wielkim Kanałem.

Nazwa

Nazwa Yangzi Jiang, która wywodzi się od starożytnego lenna Yang, przyjęła się głównie w krajach zachodnich. W Chinach używa się nazwy Chang Jiang, chociaż stosuje się także określenia Da Jiang (chiń. 大江; dosł. „Wielka Rzeka”) lub po prostu Jiang (chiń. 江; dosł. „Rzeka”)[11]. W swym górnym odcinku, powyżej Kotliny Syczuańskiej, rzeka nosi nazwę Jinsha Jiang (chiń. 金沙江); w obrębie Wyżyny Tybetańskiej ma jeszcze kilka lokalnych nazw, m.in. Dri-cz‘u (tyb.: འབྲི་ཆུ, Wylie: 'bri chu)[3]. Stosowaną poza Chinami nazwę Rzeka Błękitna nadali prawdopodobnie jezuiccy misjonarze w celu odróżnienia Jangcy od Rzeki Żółtej, czyli Huang He[12]. Rzeka jest największym punktowym źródłem zanieczyszczenia oceanów światowych tworzywami sztucznymi. Co roku do morza trafia wraz z nią 1,5 miliona ton odpadów plastikowych[13].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f 河流和湖泊. gov.cn. [dostęp 2011-04-29]. (chiń.).
  2. ↑ Polski egzonim "Rzeka Błękitna" został przyjęty jako egzonim wariantowy dla nazwy "Jangcy" na 110. posiedzeniu KSNG.
  3. ↑ a b Andrzej Maryański, Andrzej Halimarski: Chiny. s. 73.
  4. ↑ Andrzej Maryański, Andrzej Halimarski: Chiny. s. 241.
  5. ↑ Avijit Gupta: Large Rivers: Geomorphology and Management. Chichester: John Wiley & Sons Ltd, 2007, s. 633. ISBN 978-0-470-84987-3.
  6. ↑ Andrzej Maryański, Andrzej Halimarski: Chiny. s. 235.
  7. ↑ Andrzej Maryański, Andrzej Halimarski: Chiny. s. 74.
  8. ↑ Peter Gevorkian: Alternative Energy Systems in Building Design. New York: McGraw-Hill, 2010, s. 308. ISBN 978-0-07-162147-2.
  9. ↑ Jacek Perzyński:Największy i najtrudniejszy projekt elektrowni wodnej na świecie [1]
  10. ↑ Andrzej Maryański, Andrzej Halimarski: Chiny. s. 174.
  11. ↑ Yangtze River, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2011-04-29] (ang.).
  12. ↑ Adrian Room: Placenames of the World. Jefferson: McFarland, 2003, s. 395. ISBN 0-7864-1814-1.
  13. ↑ Nick Routley: Visualizing the World’s Top Plastic Emitting Rivers. visualcapitalist.com, 2 lutego 2019. [dostęp 2020-12-26].

Bibliografia

  • Andrzej Maryański, Andrzej Halimarski: Chiny. red. Hanna Krzysztofik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1980. ISBN 83-01-00952-7.

Media użyte na tej stronie

RiverIcon-delta.svg
Icon for riverfloating diagrams. Informations on the Category Page
Zh-Yángzǐ Jiāng.oga
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Audioman~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY 2.5

This is a recording of the pronunciation of a Chinese term, made by Audioman.

China edcp relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of China.

EquiDistantConicProjection : Central parallel : 

* N: 36.0° N

Central meridian : 

* E: 104.0° E

Standard parallels : 

* 1: 30.0° N
* 2: 42.0° N

Latitudes on the central meridian : 

* top: 57.0° N
* center: 37.29° N
* bottom: 17.96° N
Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
Lower yangtze.png
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Rolfmueller z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC-BY-SA-3.0
This is modified version of w:Image:Lower yangtze 2.png. It shows a smaller region and has been optimized for readability of the city names. Also, the decimal coordinates for Nanjing have been changed: has been translated into the decimal coordinates 32.05, 118.7833. This map was generated using the Generic Mapping Tools (GMT).
Zh-Chángjiāng.oga
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Audioman~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY 2.5

This is a recording of the pronunciation of a Chinese term, made by Audioman.