Janina (herb szlachecki)

Janina
Ilustracja
Herb Janina
Typ herbuszlachecki
ZawołanieJanina
Alternatywne nazwyCampum, Campus Intra, Clipeus In Clipeum, Janyna, Pole w Polu, Szczyt w szczycie[1][2]
Pierwsza wzmianka1379 (pieczęć)
1413 (zapis)

Janinapolski herb szlachecki, noszący zawołanie Janina[3]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[4]. Janina jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku[5].

Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej, sandomierskiej, łęczyckiej i sieradzkiej[6]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Janina, należy wymienić Sobieskich[7] i Piaseckich[8].

Janiny używał też król Polski, Jan III Sobieski[7].

Opis herbu

Opis historyczny

Jedna ze stron manuskryptów Jana Długosza, zawierająca opisy polskich herbów

Jan Długosz blazonuje herb następująco[4]:

Janyna in campo rubeo clipeum defert. Genus Polonicum, conformes in se et uniformes.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Po przetłumaczeniu:

Janina, w polu czerwonym tarczę nosi. Ród polski, zgodny i jednolity.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Bartosza Paprockiego i Szymona Okolskiego, opisuje herb[9]:

Ma być brunatna tarcza w czerwonem polu, na hełmie pawie pióra.

Kasper Niesiecki, Herbarz polski, T. IV

Opis współczesny

Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:

Na tarczy w polu czerwonym tarcza fioletowa.

W klejnocie siedem piór pawich.

Labry herbowe czerwone, podbite srebrem.

Geneza

Najwcześniejsze wzmianki

Najwcześniejsza znana wzmianka pochodzi z roku 1246 i odnosi się do Piotra Wydżgi, właściciela zamków w Czorsztynie, Rytrze, oraz zamku Lemiasz w Łącku[b][10], był szlachcicem ziemi krakowskiej, następnie krzyżowcem, zmarł w Prusach.

Herb jest znany z wyobrażonia na pieczęci Pełki z Czyżowa z 1379 roku.

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz[1].

W wyniku unii horodelskiej w 1413 herb został przeniesiony na Litwę. Do rodu Janinów przyjęty został Woysym (Woysim, Woyschin) Daneykowicz, o którym brak wzmianek we współczesnych źródłach, według Semkowicza być może bojar żmudzki. Ród Janinów był godnie reprezentowany w Horodle przez Macieja – biskupa przemyskiego, Piotra Tura – sędziego łęczyckiego i Mikołaja z Suchodołu – sędziego lubelskiego, który też do aktu horodelskiego przycisnął swą pieczęć (pieczęć ta odpadła i brakuje jej obecnie przy akcie, ale znana jest ona z odlewu sporządzonego w swoim czasie przez Bolesława Podczaszyńskiego)[5].

Etymologia

Janina wzięła swoją nazwę od nazwy miejscowej Janina, zlokalizowanej w powiecie buskim (dawniej powiecie stopnickim). Wieś ta w XII w. wchodziła w skład uposażenia zakonu szpitalników św. Jana, któremu zawdzięcza swoją nazwę. Adam Boniecki używa dla rodu określenia: z Janiny, uważając wieś Janina za jego gniazdo[11].

Legendy herbowe

Kasper Niesiecki przytacza legendę[9]:

Według niektórych nadany od Bolesława Chrobrego, Krola Polskiego, około roku 1000. rycerzowi Janikowi tak dla wzrostu małego nazwanemu, ze wojsku Polskiemu które nieprzyjaciel strzałami raził, szczytów kilka prędko zgotowawszy, lud z niemi na czoło uszykował do bitwy, i mocno wsparł nieprzyjaciela, za co, ten klejnot odebrał.

Kasper Niesiecki, Herbarz polski, T. IV

Kasper Niesiecki wzmiankuje również drugą legendę, która według niektórych historyków pojawia się w dziełach Marcina Kromera[9]:

Drudzy, (...) początki tego herbu zwalają, na Leszka pierwszego, jakoby on w owej przemysłem swoim dostąpionej wiktorii, gdzie krzaki i chrosty w szyszaki i tarcze postroił, jednemu który mu w tym pomagał, ten herb nadał.

Kasper Niesiecki, Herbarz polski, T. IV

Herbowni

Lista Tadeusza Gajla

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[12]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla[13] (275 nazwisk[14]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Janina. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Janina[14]:

Antoniewicz, Antonowicz,
Białobłocki, Białobocki, Białobrocki, Białobrodzki, Białowocki, Białowodzki, Bidzieński, Bidziński, Biedzieński, Bielecki, Bielewski, Bielicki, Bielowski, Brandwicki, Branicki, Branwicki, Brodawka, Broniszewski, Broniszowski, Byszewski,
Chołubowicz, Chotecki, Chotelski, Churzowski, Chyszowski, Cudzinowski, Czudzinowski, Czyżowski,
Danczykiewicz, Danejkowicz, Denejkowicz, Doruchowski, Duńczykiewicz, Dzirytowicz,
Falisławski,
Gabaniski, Gabański, Gaboński, Gabriałowicz, Gabryałowicz, Gabryjałowicz, Gajewski, Gajle, Galowski, Gardziński, Gawędowski, Giecewicz, Gielczewski, Giełbowski, Giełczewski, Gołembiowski, Gołębiowski, Gołubicki, Gołubiecki, Gołubiew, Gołubowski, Górka, Grabowski, Guliński,
Hanicki, Hołubicki, Hołubowicz, Hołubowski, Hubarewicz,
Imszennik, Iwanin,
Jachniewicz, Jacuński, Janiewicz, Janik, Janikowicz, Janikowski, Janiński, Jankiewicz, Janowicz, Janowiecki, Janowski, Jarociński, Jaroszewski, Jaroszowski, Jaroszyński, Jasiński, Jaszczowski, Jawicki, Jaworski, Jentkiewicz, Jętkiewicz, Jowenko, Jurkiewicz,
Kamiński, Kański, Karski, Kasperowicz, Kaszewski, Kaszowski, Kielczewski, Kiełbowski, Kiełczewski, Kleofas, Kliszowski, Klofas, Kołaczkowski, Kołaczyński, Kołmaczewski, Konracki, Konradzki, Korzeniewski, Korzeniowski, Krampski, Kraski, Krzysztoforski, Krzysztoporski, Kufiński, Kułaczkowski, Kunradzki, Kuszczewski, Kwasek, Kwasibrodzki,
Lachowski, Lendzki, Leński, Lęcki, Lędzki, Liński, Lipnicki, Lipski, Lubecki,
Łabęcki, Łabędzki, Łęcki, Łędzki, Łęski,
Maciejewski, Maciejowski, Malski, Mietelski, Mikołajewicz, Milęcki, Miroszowski, Mniowski, Mociewicz, Morozowski, Mszczuj,
Nacewicz, Naczewicz, Narajewski, Narajowski, Narojski, Nasiechowski, Necewicz, Neczewicz, Nepelski, Nieciewicz, Nossek,
Olbęcki, Olbiecki, Olbieński, Olbięcki, Olbiński, Olszbank, Onikiewicz, Opalski, Opocki, Opoka,
Pankowski, Pełka, Piasecki, Pielaszkowski, Podlodowski, Pogłodowski, Polikarp, Potocki, Prawęcki, Przewocki, Przezwocki, Pszonka, Pszonkowski, Putianowicz, Putyanowicz, Pyrka, Pyrski,
Radorzyski, Raduński, Rdzawski, Restarzewski, Rzeczycki, Rzezeński, Rzeżeński,
Sadło, Sadowski, Sawin, Smosarski, Smoszarski, Sobieski, Sopocki, Sopotnicki, Srokowski, Starzyński, Stoiński, Stojecki, Stojeński, Stojeski, Stojewski, Strojewski, Stroński, Suchodolski, Swoboda, Swojkowski, Szczepiecki, Szczypiecki, Szczypski,
Świder, Świerczkowski, Święcicki,
Tarnawski, Tchorzewski, Tchórzewski, Tchórzowski, Trymowicz, Tudorowski, Turski,
Ubniński, Unieszowski, Uniszowski, Urniaż, Urzanowski, Urzarzowski, Urzażowski, Usarzewski, Uszacki, Uzarzowski,
Warpęski, Wasilenko, Wasylenko, Waszmuntowski, Weszmunt, Wierciński, Wiernek, Wiernkowski, Wierzbieński, Wierzbięta, Wierzbiński, Wierzynek, Winarski, Winiarski, Włostowski-Pełka, Wojsin, Wojszyk, Wojszym, Wojszyn, Wojtkiewicz, Wolicki, Wrzazowski, Wrzębski, Wszemuntowski, Wydżga, Wysociński, Wyszmuntowski,
Zacharewicz, Zachwatowicz, Zaduski, Zahutyński, Zawadzicki, Zawadzki, Zawieprski, Zbiluta, Zerzyński, Zielawski, Zulicki, Zyrzyński,
Żulicki, Żyliński, Żyrzyński.
Tadeusz Gajl, Herbarz Polski

Pozostałe nazwiska

Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwiskach; Batory, Besser, Gabryłowicz, Hołub, Jankowicz, Onikiewicz, Woytkiewicz[15].

Odmiany

Odmiany herbu Janina
Herb Zgraja
(c) GFDL, CC BY 3.0
Odmiany arystokratyczne herbu Janina
Herb Sobieski
Herb Suchodolski
Herby uznawane za odmiany tylko przez pojedynczych heraldyków
Herb Axt
Abdank wraz ze swoimi odmianami w Tablicach odmian herbowych Teodora Chrząńskiego (1909). IV rząd, IX kolumna.

Galeria

Zobacz też

Uwagi

  1. Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.
  2. Wydżga, gdy srogi głód uciskał ziemię chełmińską, pomorską i pruską, zamierzając wstąpić do krzyżowców, trzy wielkie szkuty, naładowane winem, miodem, pszenicą, szperką, zbożem, masłem, i inną żywnością Wisła, lądem zaś 300 sztuk bydła, owiec, wołów, krów, i koni, do Torunia wysłał. Sam później przybywszy i do zakonu wstąpiwszy, w nim życia dokonał. Przyniósł także z sobą mnogo złota, które w górach ku Węgrom i nad Łąckiem położonym kopał. Umierając miał on pozostawić wskazówki Exemplar informationis et avisamenti o kopalniach w górach sądeckich. Jan Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis.

Przypisy

  1. a b Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 25 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
  2. Antoni Małecki, Studya heraldyczne, t. I, Lwów: Nakład autora z drukarni zakładu narodowego im. Ossolińskich, 1890, s. 67 [dostęp 2021-07-04] (pol.).
  3. Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 109, ISBN 83-7391-166-9.
  4. a b Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 23 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
  5. a b Władysław Semkowicz (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VIII, Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1928, s. 142.
  6. Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 109, ISBN 83-7391-166-9.
  7. a b Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. VIII, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 428-436 [dostęp 2021-05-22].
  8. Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. VII, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 278-281 [dostęp 2021-05-22].
  9. a b c Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. IV, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 435-437 [dostęp 2021-05-22].
  10. Jan Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. IV, 1470–1480, 245v–246.
  11. Aleksandra Cieślikowa, Kazimierz Rymut, Maria Malec, Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 6, Nazwy heraldyczne, oprac. Maria Bobowska-Kowalska, Kraków: Instytut Języka Polskiego, 1995, s. 16, ISBN 83-85579-73-7 [dostęp 2021-06-17].
  12. Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
  13. Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
  14. a b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
  15. Łyczkowski ↓.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Herb Szablon.svg
Autor: Zirguezi, Licencja: CC0
Generic Coat of arm
Heraldic pin (or tie badge) with the Janina coat of arms.png
Autor: Guccee, Licencja: CC BY-SA 4.0
Starodawna herbowa szpila/wpinka/odznaka z herbem szlacheckim Janina,
Insignia Dolanga Olywa.jpg
Autor: Zygmunt Celichowski (1845-1923), Jan Długosz (1415-1480), Licencja: CC0
Zygmunt Celichowski,"Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego", wyd. Z. Celichowski, Poznań 1885.
Marriage seal with the Janina and Ślepowron coats of arms.png
Autor: Guccee, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pieczęć małżeńska z herbami Ślepowron oraz Janina. Wykonana została z mosiądzu. Jej forma jest zbliżona do kwadratu o ściętych narożach. Uchwyt został wykonany z drewna.
POL COA Janina at Oliwa Cathedral.jpg
Autor: Starscream, Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb Janina na ścianie Archikatedry Oliwskiej. Więcej informacji na tablicy poniżej.
POL COA Jurgiewicz.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb szlachecki Jurgiewicz
POL COA Janina.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 2.5
Herb Janina
POL COA Suchodolski Hrabia.svg
Autor: Helmets, crowns, mantling: Bastianow, based on works by Tadeusz Gajl, arrangement and other: Avalokitesvara, Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb hrabiów Suchodolskich (Janina)
POL COA Janina odm.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb szlachecki Janina odmienna Warepskich
Capuchin church in Warsaw (COA Janina).jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Mathiasrex (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY 2.5
Warszawa, ul. Miodowa 13 - herb rodowy Jana III Sobieskiego "Janina" na fasadzie kościoła Przemienienia Pańskiego (kościoła Kapucynów). Powstałego wraz z klasztorem w latach 1683-1694 z inicjatywy króla Jana III Sobieskiego jako wotum dziękczynne za zwycięstwa w bitwach pod Chocimiem i pod Wiedniem.
POL COA Axt.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape przez Avalokitesvara., Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb szlachecki Axt.
POL COA Sobieski.png
Autor: Ta grafika została stworzona za pomocą Adobe Photoshop przez Guccee (Guccee)., Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb książęcy Sobieski.