Janina Jarzynówna-Sobczak

Janina Jarzynówna-Sobczak

Data i miejsce urodzenia	28 stycznia 1915 Wiedeń
Data śmierci	14 września 2004
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	balet
Odznaczenia

Janina Jarzynówna-Sobczak (ur. 28 stycznia 1915 w Wiedniu, zm. 14 września 2004 w Gdańsku) – polska tancerka, choreografka, pedagog.

Życiorys

Absolwentka Szkoły Plastyki i Rytmiki Wandy Haburzanki w Krakowie oraz Konserwatorium Niny Dolińskiej w Krakowie (1938). Debiutowała jako tancerka solowym recitalem w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie w 1938. W 1945 zdała egzamin aktorski przed komisją Związku Artystów Scen Polskich. W latach 1938–1939 i 1945–1946 prowadziła w tym mieście własną Szkołę Tańca Artystycznego. W 1946 przeniosła ją do Gdańska. W 1950 została ona przemianowana na Państwowe Liceum Choreograficzne w Letnicy, w 1952 na Państwową Średnią Szkołę Baletową. Jarzynówna-Sobczak pozostawała przez cały czas jej dyrektorem artystycznym. Od 1948 współpracowała jako choreografka z Teatrem Wybrzeże, od 1949 ze Studiem Operowym Filharmonii Bałtyckiej, od 1955 – z Teatrem Lalki i Aktora Miniatura w Gdańsku. W latach 1953–1976 kierowała założonym przez siebie zespołem baletowym Państwowej Opery Bałtyckiej. Od 1954 do 1958 była radną Miejskiej Rady Narodowej w Gdańsku.

Podczas pracy w Państwowej Operze Bałtyckiej przygotowała 45 przedstawień, m.in.: Dafnis i Chloe Maurice'a Ravela (1958), Cudowny mandaryn Béli Bartóka (1960), Romeo i Julia (1964), Piotruś i wilk, Kopciuszek Siergieja Prokofjewa, Mandragora i Harnasie Karola Szymanowskiego^[1], Tytania i osioł Zbigniewa Turskiego (1967), Niobe Juliusza Łuciuka (1967) – dwa ostatnie zostały sfilmowane w 1971. Współpracowała także z Teatrem Wielki w Warszawie, Teatrem Wielkim w Łodzi, Teatrem Polskim w Bydgoszczy, Operą i Operetką w Bydgoszczy, Teatrem im. Wilama Horzycy oraz Bałtyckim Teatrem Dramatycznym. Tworzyła choreografię do muzyki m.in. Grażyny Bacewicz, Tadeusza Bairda (Cztery eseje, 1961), Henryka Mikołaja Góreckiego, Witolda Lutosławskiego (Mała suita), Wojciecha Kilara, Krzysztofa Pendereckiego i Kazimierza Serockiego oraz do filmów Pamiętnik pani Hanki (1963) i Kazimierz Wielki (1975). Była też konsultantką tańca w Popiołach (1965). Opracowała trzy seriale telewizyjne: Balet (1972–1973), Balet polski (1974–1975) oraz Teatr wizji i ruchu (1974–1975). Jej balety były wystawiane m.in. podczas Warszawskiej Jesieni, Festiwalu Polskich Oper i Baletów w Poznaniu, Łódzkich Spotkań Baletowych, Festival Ostseewoche w Rostocku oraz w Gruzińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej.

Nagrody i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1995)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1985)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1959)
• Złoty Krzyż Zasługi (1954 i 1965)
• Medal Diagilewa (2004, pierwszy laureat z Polski)
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki (1962, za choreografię do Czterech esejów i 1975, za wybitne osiągnięcia w pracy choreograficznej)
• nagrodę Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji (1973)
• Złoty Ekran (1972, za cykle Balet i Balet Polski),
• nagroda muzyczna miasta Gdańska (1956)
• nagroda przewodniczącego Prezydium Rady Narodowej Miasta Krakowa (1963)
• dyplom Gdańszczanina 20-lecia (1965)
• Medal Księcia Mściwoja II (1997)
• Order Stańczyka (1968)

Została pochowana na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku (rejon IX, taras IV wojskowy, rząd 1, grób 38)^[2].

Grób Janiny Jarzynówny-Sobczak na Cmentarzu Srebrzysko

Upamiętnienie

• W 2005 roku, z okazji 55-lecia Gdańskiej Szkoły Baletowej, przy wejściu, wmieszono brązową tablica portretowa Janiny Jarzynówny-Sobczak autorstwa Gennadija Jerszowa^[3].
• Jest patronką Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej im. Janiny Jarzynówny-Sobczak w Gdańsku^[4].
• W październiku 2014 odsłonięto tablicę pamiątkową na ścianie domu przy ul. Jaśkowa Dolina 11 (dawniej nr 6c) w Gdańsku, w którym w latach 40. XX wieku mieszkała i prowadziła szkołę tańca.
• W maju 2021 została patronką tramwaju Pesa Jazz Gdańskich Autobusów i Tramwajów^[5].
• O jej życiu opowiadają:
• film dokumentalny Jarzynówna Magdy i Andrzeja Żurowskich (1998),
• wywiad-rzeka Barbary Kanold Rozmowy o tańcu (2003)^[6].
• album W stulecie urodzin Janiny Jarzynówny-Sobczak (2015)^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Olga Krzyżyńska: Janina Jarzynówna-Sobczak. gedanopedia.pl. [dostęp 2020-04-30].
• Joanna Czajkowska: Janina Jarzynówna-Sobczak. taniecpolska.pl. [dostęp 2020-04-30].