Janina Kossak-Pełeńska

Janina Kossak-Pełeńska, także Janina Pełeńska^[a] (ur. 1875, zm. 4 listopada 1943 we Lwowie) – poetka, pisarka, dziennikarka, aktorka, działaczka społeczna.

Życiorys

Wywodziła się z ziemi lwowskiej^[1]. Ukończyła szkołę średnią^[1]. Została żoną Rusina Jana Pełeńskiego (auskultant sądowy w Nowym Sączu, adiunkt sądowy w Starym Sączu, później sekretarz^[2], radca C. K. Sądu Obwodowego w Sanoku^[3], przypisany w tym mieście do ulicy Jagiellońskiej^[4], adwokat^[5], działacz polityczny)^[6][7][8].

Została określona jako poetka polsko-ukraińska^[9]. Jej pierwsze wiersze, nowele, felietony, recenzje teatralne ukazywały się na łamach pism polskich, w tym „Gazety Przemyskiej”^{[10][11][12][13][14][15]}, „Głosu Rzeszowskiego” (pt. Duchy)^[16]. W Przemyślu w 1909 wygłosiła pozytywnie przyjęty odczyt o Juliuszu Słowackim^[11]. W 1908 została nagrodzona w konkursie literackim zorganizowanym przez periodyk „Wiek Nowy” za nowelę pt. Smenta (nadesłano łącznie ok. 300 prac, a nagrodzeni zostali wówczas także Maria Czeska-Mączyńska i Henryk Zbierzchowski)^{[1][17][10][14]}. Zaproszona do współpracy w tym piśmie publikowała swoją twórczość na jego łamach^[1]. Ponadto podjęła współpracę z pismami we Lwowie, Krakowie i Warszawie^[17]. Była również współpracowniczką czasopisma „Tygodnik Ziemi Sanockiej”^[18], na łamach którego wydrukowano nowelę Smenta^[19][20][21], recenzje teatralne^[22], artykuł i wiersz opiewające powstanie styczniowe^[23][24]. W 1911 jej nowela pt. Rozbieżne drogi została wyróżniona w konkursie „Kroniki Powszechnej” i w tym samym roku była drukowana na łamach tego czasopisma^[1][18]. Łącznie ogłosiła kilka powieści i nowel^[1]. Wraz z sanockimi inżynierami Mieczysławem Nawarskim i Fischlerem była założycielką kółka dramatycznego w Sanoku, organizującego przedstawienia sceniczne w mieście, w który ona sama grała główne role^[5][25].

Nagrobek Janiny Kossak-Pełeńskiej

W Sanoku manifestacyjnie okazywała swoje poglądy socjalistycznie (np. udziałem w pochodzie robotniczym), stanowiąc unikatowy przypadek osoby wywodzącej się ze sfery „arystokracji urzędniczej” i reprezentującej ww. idee^[5]. Po wybuchu I wojny światowej od 3 sierpnia 1914 wraz z bliskimi przebywała w Linzu^[26]. Od 1915 do 1917 działała na uchodźstwie w strukturach prasy polskiej w Wiedniu^[1]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nadal aktywnie pracowała w polskiej prasie^[27]. Od 1922 działała w redakcji „Gazety Porannej”, w tym redagowała periodyk „Kobieta w Domu i Salonie (Gazeta Poranna swoim czytelniczkom)”^[28][1][29]. Współpracowała także z „Gońcem Wieczornym”^[30]. Pisała na tematy społeczne, kulturalne i gospodarcze^[1]. Tworzyła także poezje, np. na Boże Narodzenie^[31], wiersz pt. Na śmierć ś.p. Wilhelminy Zaleskiej (zmarłej żony dr. Karola Zaleskiego)^[32].

W Sanoku działała w zarządzie Towarzystwa Kółka „Rodzina”, została wskazana przez Alojzego Zieleckiego jako jedna z czołowych postaci środowiska ukraińskich nacjonalistów^[8][33][7]. Przed 1914 należała także do sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (1906, 1912)^[34][8] oraz do Sanockiej Chorągwi Drużyn Bartoszowych (od 3 sierpnia 1911 do 31 lipca 1914)^[35][9]. W 1912 zorganizowano jej odczyt w sanockim oddziale „Wyzwolenia”^[36][37]. Działała społecznie w strukturach m.in. Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, władzach Syndykatu Dziennikarzy Lwowskich^[38], Komitecie Budowy Pomnika Marii Konopnickiej^[1]. Była działaczką Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet we Lwowie^[39].

Do 1939 pozostawała dziennikarką we Lwowie^[35]. Zamieszkiwała tam przy ulicy Zdrowie 6^[35]. Zmarła 4 listopada 1943 we Lwowie w wieku 68 lat^[1][40]. Została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie (pole 55).

Publikacje

• Na falach życia (powieść; w: „Gazeta Przemyska” 1909^[41]; wyd. 1910, nakł. Gebethner i Wolff)^[14][42]
• Niechaj ten obcy nie wie! (z cyklu: Konwenans-Samowładny Król) (w: „Tygodnik Ziemi Sanockiej” 15/1910)^{[43][44][45][46]}
• Rozbieżne drogi (nowela; 1911)^[47][48]

Uwagi

Przypisy