Jankiel Herszkowicz

Jankiel Herszkowicz
Fotografia czarno-biała. Zdjęcie wykonano z góry – z okna lub balkonu – ku dołowi, poziomowi ulicy – przedstawia to, co dzieje się poniżej – mężczyznę i zebraną wokół niego grupę osób, głównie dzieci i młodzieży. Mężczyzna – Jankiel Herszkowicz – stoi po prawej stronie kadru; jest ubrany w płaszcz, na głowie ma kaszkiet; trzyma znoszoną walizkę i kartkę, z której odczytuje, lub śpiewa, tekst. Wokół niego zgromadziły się dzieci i młodzież – publiczność słuchająca występu, w większości zapatrzeni w występującego – nieliczni spoglądają na osobę wykonującą zdjęcie. Zebrani są ubrani ciepło, większość ma nakrycia głów. Na ich odzieży wyraźnie widać naszyte gwiazdy Dawida.
Jankiel Herszkowicz w czasie występu, 1941, fot. Mendel Grossman
Pseudonimpieśniarz łódzkiego getta
Data i miejsce urodzenia22 lipca 1910
Opatów
Data i miejsce śmierci25 marca 1972
Łódź
Zawódkrawiec
Współpracownicy
Karol Rozencwajg
Fotografia kolorowa. Na zdjęciu część „B” Cmentarza Komunalego na Dołach w Łodzi zimą – widać pokrywający teren i groby śnieg. Na pierwszym planie, wykonany z tanich materiałów, nagrobek bez symboli religijnych. Pionowa część nagrobka z napisem „JAKUB HERSZKOWICZ UR. 22. VII. 1910 ZM. 25. III. 1972 CZEŚĆ JEGO PAMIĘCI”. Na nagrobku leży wiązanka sztucznych kwiatów i stoi znicz. Za nagrobkiem znajduje się pokryta śniegiem, szeroka aleja cmentarna a za nią kolejne nagrobki. Tło stanowią pozbawione liści drzewa.
Grób Jankiela Herszkowicza na nowym cmentarzu żydowskim w Łodzi; do I poł. 2012 znajdował się na cm. komunalnym „B” na Dołach[a].

Jankiel (Jakub) Herszkowicz (ur. 22 lipca 1910 w Opatowie, zm. 25 marca 1972 w Łodzi) – autor piosenek i wokalista żydowskiego pochodzenia, uliczny pieśniarz Ghetto Litzmannstadt[1] znany jako „śpiewak łódzkiego getta”[2]. Z zawodu krawiec.

Tworzył proste, satyryczne i prześmiewcze piosenki w jidysz, do ludowych melodii, mówiące o życiu w getcie. Swoją twórczość prezentował przechodniom na ulicach Litzmannstadt Ghetto. Od końca 1941 roku występował w duecie z Karolem Rozencwajgiem, który akompaniował mu na gitarze lub cytrze.

Życie

Jankiel Herszkowicz urodził się w Opatowie, do Łodzi przeprowadził się z całą rodziną tuż przed wybuchem II wojny światowej, w roku 1938. Wraz z całą rodziną był więźniem łódzkiego getta. Jego rodzice i najmłodszy brat zostali we wrześniu 1942, podczas tzw. wielkiej szpery, wywiezieni do ośrodka zagłady łódzkich Żydów w Kulmhof i tam zamordowani.

Jankiel Herszkowicz dopiero podczas pobytu w getcie zaczął pisać, komponować i wykonywać swoje piosenki na ulicach. Początkowo z tego się utrzymywał. Po wielkiej szperze zmuszony został do zaprzestania koncertów ulicznych. Podjął pracę m.in. w sklepie, piekarni, drukarni (przy dzisiejszej ul. Wojska Polskiego 10) i tu, w miejscu pracy, kontynuował swoją działalność piosenkarską. W sierpniu 1944, podczas likwidacji getta, został wywieziony do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz-Birkenau, a stamtąd do obozu pracy w Brunszwiku.

Po wojnie powrócił do Łodzi i nadal zajmował się tworzeniem piosenek. W 1966 jego utwory zostały nagrane przez rozgłośnię Polskiego Radia w Łodzi[1], jedna z nich zachowała się w taśmotece łódzkiej rozgłośni Polskiego Radia[3]).

Ożenił się i miał dwóch synów[1].

Po antysemickich wydarzeniach w marcu 1968 w Polsce, kiedy wielu Polaków żydowskiego pochodzenia emigrowało dobrowolnie, lub zostało do tego zmuszonych, pozostał w kraju. Jednak nie czuł się tutaj bezpiecznie. W 1972 popełnił w pracy[b] samobójstwo[4][5]. Jego szczątki spoczywają na nowym cmentarzu żydowskim w Łodzi przy ul. Brackiej[a].

Twórczość

Wybrane utwory Jankiela Herszkowicza:

  • „Hunger-marsh” (wiosna 1940) – utwór opisujący zamieszki w getcie spowodowane brakiem żywności, które miały miejsce wiosną 1940 roku[6]
  • „Geto, getunya” (1940) – piosenka nawiązuje do wydarzeń w getcie latem 1940 roku, kiedy to miały miejsce protesty przeciwko Chaimowi Rumkowskiemu; po wojnie utwór był wykonywany przez Jakuba Rotenberga, a w 1984 roku wykonanie to zostało zarejestrowane przez Gilę Flam[7][8]
  • „Kartofl” (1942) – satyryczna piosenka adresowana do kartofla, warzywa które stanowiło podstawę żywności głodujących więźniów getta[9]
  • „Rumkovski Khayim” – satyra na Chaima Rumkowskiego, Przełożonego (Prezesa) Starszeństwa Żydów w łódzkim getcie (czyli łódzkiego Judenratu); po wojnie została m.in. nagrana przez klezmerską grupę Brave Old World i znalazła się na ich albumie Song of the Łódź Ghetto (2006)[10]
  • „Shtubn Elster” – utwór powstały w czasie pobytu J. Herszkowicza w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau[11]

Upamiętnienie

W 1999 roku powstał animowany, 50-minutowy film Król i błazen (The King and the Jester: a Soul Song to Ghetto Lodz) w reżyserii Elada Dana i Yosi Godarda, z muzyką Avi Binyamina. Tytułowymi bohaterami filmu są Haim Rumkowski i Jankiel Herszkowicz[12][13][14].

5 września 2012 roku, z okazji obchodów 70. rocznicy „Wielkiej Szpery”, w Muzeum Kinematografii w Łodzi miała miejsce polska premiera filmu Davida Kaufmana pt. Song of the Lodz Ghetto: Documentary celebrates Polish rebel troubadour[15][16][17], o życiu i twórczości Jankiela Herszkowicza[18].

Uwagi

  1. ↑ a b Rodzina obawiała się, że w nieokreślonej przyszłości cmentarz żydowski przy ul. Brackiej może zostać zlikwidowany. Dlatego Jankiel Herszkowicz pierwotnie został pochowany na cmentarzu na Dołach, w części komunalnej „B”. Za sprawą rodziny jego szczątki ekshumowano i przeniesiono na cmentarz żydowski przy ul. Brackiej na początku 2012 roku.
  2. ↑ Pracował w Technikum Chemicznym w Łodzi, przy ul. Tamka 12

Przypisy

  1. ↑ a b c Ryszard Bonisławski, Joanna Podolska: Spacerownik – Cmentarz na Dołach. 2008-10-30, s. 11.
  2. ↑ Karta noworoczna ze zdjęciem Jankiela Herszkowicza (ang.). United States Holocaust Memorial Museum. [dostęp 2012-06-27].
  3. ↑ Joanna Sikorzanka: Getto, gettunio, getuchna kochana…. polityka.pl, 2014-08-26. [dostęp 2018-09-22].
  4. ↑ Jankiel Herszkowicz (ang.). United States Holocaust Memorial Museum. [dostęp 2015-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-19)].
  5. ↑ Jankiel Herszkowicz relaxes in a grassy field. (ang.). United States Holocaust Memorial Museum. [dostęp 2011-10-01].
  6. ↑ Hunger march (Hunger-marsh) (ang.). United States Holocaust Memorial Museum. [dostęp 2015-07-06].
  7. ↑ Geto, getunya (ang.). Music and the Holocaust. [dostęp 2011-10-03].
  8. ↑ Jankiel Herszkowicz (przekład: Marek Tuszewicki): Getto, Getunia. W: Słowa pośród nocy [on-line]. The Emanuel Ringelblum Jewish Historical Institute, 2012. s. 102-105. [dostęp 2018-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-10)].
  9. ↑ Potato (Kartofl) (ang.). United States Holocaust Memorial Museum. [dostęp 2015-07-06].
  10. ↑ Rumkovski Khayim (ang.). Music and the Holocaust. [dostęp 2011-10-01].
  11. ↑ Yankele Hershkovitsh (ang.). Music and the Holocaust. [dostęp 2011-10-01].
  12. ↑ Przegląd filmów dokumentalnych o łódzkim getcie. gazeta.pl, 12 marca 2004. [dostęp 2017-11-04].
  13. ↑ Andrzejewska-Psarska i in. 2017 ↓, s. 35.
  14. ↑ Song of the Lodz Ghetto film trailer w serwisie YouTube
  15. ↑ Martin Knelman: Song of the Lodz Ghetto: Documentary celebrates Polish rebel troubadour (ang.). thestar.com, 2010-08-31. [dostęp 2012-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-05)].
  16. ↑ Andrzejewska-Psarska i in. 2017 ↓, s. 47.
  17. ↑ Dariusz Pawłowski. Pieśniarz łódzkiego getta. „Polska. Dziennik Łódzki”. 207, s. 13, 2012-09-05. 

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Herszkowicz Jankiel grave.jpg
Autor: Sławomir Pastuszka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grave of Jankiel Herszkowicz on Jewish Cemetery in Łódź