Janowiec (roślina)

Janowiec
Ilustracja
Morfologia (janowiec barwierski)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

janowiec

Nazwa systematyczna
Genista L.
Sp. Pl. 709. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Genista tinctoria L.[4]

Janowiec (Genista L.) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia od ok. 90[5] do ponad 140[3] gatunków. Największe ich zróżnicowanie jest w basenie Morza Śródziemnego, poza tym występują na obszarze Europy, zachodniej Azji i w północnej Afryce, w tym wyspach Makaronezji[5][3]. Rosną w na terenach skalistych, w formacjach trawiastych i zaroślowych (często w makii), na skrajach lasów, na wybrzeżach i w miejscach zaburzonych[6].

Trzy gatunki z tego rodzaju występują jako rodzime w Polsce: janowiec barwierski G. tinctoria, ciernisty G. germanica i włosisty G. pilosa. Przejściowo zawlekany jest janowiec angielski G. anglica, a zadomowionym gatunkiem obcym jest janowiec skrzydlaty Genista sagittalis[7].

Janowiec barwierski G. tinctoria był ważną rośliną barwierską (uzyskiwano z jego kwiatów barwnik żółty, który mieszany z barwnikiem niebieskim z urzetu barwierskiego Isatis tinctoria dawał kolor zielony). Janowce wykorzystywane były także jako rośliny włókniste, lecznicze, ozdobne (okrywowe i na niskie żywopłoty), olejki eteryczne wykorzystywano do wyrobu perfum, nasiona służyły jako substytut kawy[6].

Nazwa naukowa rodzaju powstała z łacińskiej nazwy genesta, genista oznaczającą roślinę służącą do wyrobu mioteł (Cytisus). Od tej nazwy z kolei (planta genista) pochodzi nazwa dynastii Plantagenetów[6].

Morfologia

Pokrój
Byliny, krzewy i niewielkie drzewa osiągające do 6 m wysokości. Pędy czasem cierniste[8], owłosione lub nagie[9].
Liście
Skrętoległe, sezonowe i w dodatku często odpadające na początku sezonu wegetacyjnego, przez co pędy przez jego znaczną część pozostają nagie[8]. Przylistków brak lub drobne[9]. Blaszka składa się z jednego listka lub jest trójlistkowa[8].
Kwiaty
Motylkowe, wyrastają pojedynczo lub skupione po kilka w kątach liści, czasem skupione na końcach pędów w grona[8][9]. Kielich z 5 nierównymi ząbkami, z czego dwa górne zwykle z ząbkami wydłużonymi. Korona zawsze żółta, z żagielkiem szerokim i wąską łódeczką obejmującą pręciki i słupek[8]. Zwężone nasady (paznokcie) łódeczki i skrzydełek zrośnięte z rurką tworzoną przez zrośnięte nitki pręcików, których jest 10[9]. Słupek pojedynczy, z jednego owocolistka, z górną zalążnią zawierającą kilka zalążków[8]. Szyjka słupka długa, znamię główkowate[9].
Owoce
Strąki zwykle podługowate, równowąskie, nagie lub owłosione[9], zawierające zwykle kilka nasion, nierzadko tylko jedno lub dwa[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae z rodziny bobowatych Fabaceae s.l. W obrębie podrodziny należy do plemienia Genisteae[10].

Wykaz gatunków[3]
  • Genista abchasica Sachokia
  • Genista acanthoclada DC.
  • Genista aetnensis (Biv.) DC.janowiec etneński
  • Genista albida Willd.
  • Genista × altoportillensis Egido & Puente García
  • Genista amana Rech.f.
  • Genista anatolica Boiss.
  • Genista ancistrocarpa Spach
  • Genista anglica L.janowiec angielski
  • Genista angustifolia Schischk.
  • Genista arbusensis Vals.
  • Genista aristata C.Presl
  • Genista × arizagae Elorza, Patino, Urrutia & J.Valencia
  • Genista artwinensis Schischk.
  • Genista × aseginolazae Elorza, Retamero, E.Miguel, Patino, Urrutia & Valencia
  • Genista aspalathoides Lam.
  • Genista aucheri Boiss.
  • Genista ausetana (O.Bolòs & Vigo) Talavera
  • Genista balearica Porta & Rigo
  • Genista berberidea Lange
  • Genista bocchierii Bacch., Brullo & Feoli Chiapella
  • Genista brutia Parl. ex Huter, Porta & Rigo
  • Genista burdurensis P.E.Gibbs
  • Genista cadasonensis Vals.
  • Genista canariensis L.
  • Genista capitellata Coss. & Durieu
  • Genista carinalis Griseb.
  • Genista carpetana Leresche ex Lange
  • Genista cephalantha Spach
  • Genista cilentina Vals.
  • Genista cinerascens Lange
  • Genista cinerea (Vill.) DC.
  • Genista clavata Poir.
  • Genista compacta Schischk.
  • Genista corsica (Loisel.) DC.
  • Genista csikii Kümmerle & Jáv.
  • Genista cupanii Guss.
  • Genista demarcoi Brullo, Scelsi & Siracusa
  • Genista depressa M.Bieb.
  • Genista desoleana Vals.
  • Genista dorycnifolia Font Quer
  • Genista dracunculoides Spach
  • Genista ephedroides DC.
  • Genista falcata Brot.
  • Genista fasselata Decne.
  • Genista ferox (Poir.) Dum.Cours.
  • Genista flagellaris Sommier & Levier
  • Genista florida L.
  • Genista × fritschii Rech.
  • Genista fukarekiana Micevski & E.Mayer
  • Genista gasparrinii (Guss.) C.Presl
  • Genista germanica L.janowiec ciernisty
  • Genista haensleri Boiss.
  • Genista halacsyi Heldr.
  • Genista hassertiana (Bald.) Buchegger
  • Genista hirsuta Vahl
  • Genista hispanica L.
  • Genista holopetala (Fleischm. ex W.D.J.Koch) Bald.
  • Genista humifusa L.
  • Genista hystrix Lange
  • Genista ifniensis Caball.
  • Genista insularis Bacch., Brullo & Feoli Chiapella
  • Genista involucrata Spach
  • Genista januensis Viv.
  • Genista kepenensis Yild.
  • Genista kolakowskyi Sachokia
  • Genista legionensis (Pau) Laínz
  • Genista libanotica Boiss.
  • Genista linifolia L.
  • Genista lobelii DC.
  • Genista longipes Rouy
  • Genista lydia Boiss.
  • Genista maderensis (Webb & Berthel.) Lowe
  • Genista madoniensis Raimondo
  • Genista majorica Cantó & M.J.Sánchez
  • Genista × martini Verg. & Soulié
  • Genista mezzumarensis Coulot & Rabaute
  • Genista michelii Spach
  • Genista micrantha Ortega
  • Genista microcephala Coss. & Durieu
  • Genista microphylla DC.
  • Genista millii Heldr. ex Boiss.
  • Genista mingrelica Albov
  • Genista monspessulana (L.) L.A.S.Johnson
  • Genista morisii Colla
  • Genista mugronensis Vierh.
  • Genista nissana Petrovic
  • Genista × norpalentina J.M.Aparicio, Pérez Dacosta, Uribe-Ech. & Urrutia
  • Genista numidica Spach
  • Genista nuragica Bacch., Brullo & Giusso
  • Genista obtusiramea J.Gay ex Spach
  • Genista osmarensis Coss.
  • Genista ovina Bacch., Brullo & Feoli Chiapella
  • Genista paivae Lowe
  • Genista parnassica Halácsy
  • Genista patens DC.
  • Genista pichisermolliana Vals.
  • Genista pilosa L.janowiec włosisty
  • Genista polyanthos R.Roem. ex Willk.
  • Genista × prestameroi Elorza, Retamero, E.Miguel, Patino, Urrutia & Valencia
  • Genista provincialis Coulot, Rabaute & Rebuffel
  • Genista pseudopilosa Coss.
  • Genista pulchella Vis.
  • Genista quadriflora Munby
  • Genista radiata (L.) Scop.
  • Genista ramosissima (Desf.) Poir.
  • Genista × rivasgodayana J.Andrés & Llamas
  • Genista sagittalis L.janowiec skrzydlaty, janowczyk skrzydlaty
  • Genista sakellariadis Boiss. & Orph.
  • Genista salzmannii DC.
  • Genista sanabrensis Valdés Berm., Castrov. & Casaseca
  • Genista sandrasica Hartvig & Å.Strid
  • Genista sardoa Vals.
  • Genista scorpius (L.) DC.
  • Genista segonnei (Maire) P.E.Gibbs
  • Genista × segurae Uribe-Ech.& Urrutia
  • Genista sericea Wulfen
  • Genista sessilifolia DC.
  • Genista sibirica L.
  • Genista silana Brullo, Gangale & Spamp.
  • Genista spachiana Webb
  • Genista spartioides Spach
  • Genista spinulosa Pomel
  • Genista splendens Webb & Berthel.
  • Genista stenopetala Webb & Berthel.
  • Genista suanica Schischk. ex Grossh.
  • Genista subcapitata Pancic
  • Genista subsericans (Bornm.) Rech.f.
  • Genista sulcitana Vals.
  • Genista sylvestris Scop.
  • Genista taurica Dubovik
  • Genista tenera (Jacq. ex Murray) Kuntze
  • Genista teretifolia Willk.
  • Genista tetragona Besser
  • Genista tinctoria L.janowiec barwierski
  • Genista toluensis Vals.
  • Genista tournefortii Spach
  • Genista triacanthos Brot.
  • Genista tribracteolata (Webb) Pau
  • Genista tricuspidata Desf.
  • Genista tridens (Cav.) DC.
  • Genista tridentata L.
  • Genista tyrrhena Vals.
  • Genista ulicina Spach
  • Genista umbellata (L'Hér.) Poir.
  • Genista unalii Dinç & Bagci
  • Genista × uribe-echebarriae Urrutia
  • Genista valsecchiae Brullo & De Marco
  • Genista verae Juz.
  • Genista versicolor Boiss.
  • Genista vuralii A.Duran & Dural
  • Genista willingii Kit Tan & Ziel.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
  3. a b c d e Genista L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-15].
  4. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
  5. a b Erdogan E. Hakki, Bekir Dogan, Ahmet Duran, Esra Martin, Muhittin Dinc. Phylogenetic relationship analysis of Genista L. (Fabaceae) species from Turkey as revealed by intersimple sequence repeat amplification. „African Journal of Biotechnology”. 9, 18, s. 2627-2632, 2010 (ang.). 
  6. a b c G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 295. ISBN 978-1-900347-80-8.
  7. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 87, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 302. ISBN 0-333-73003-8.
  9. a b c d e f Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom VIII. Warszawa: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959, s. 15.
  10. Genus Genista L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2022-01-15].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
332 Genista tinctoria.jpg
Original Description
Färgginst, Genista tinctoria L.
Genista sagittalis kz16.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Genista sagittalis in Alter Botanischer Garten der Universität Göttingen
Genista aetnensis terrasses Nicolosi.JPG
Autor: Pancrat, Licencja: CC BY-SA 4.0
Genista aetnensis poussant sur d'anciennes terrasses au dessus de Nicolosi, sur les pentes de l'Etna
Ginestra della Sila - ph Gianluca Congi.jpg
Autor: Gianluca Congi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ginestra della Sila - foto scattata in loc. Carlomagno a San Giovanni in Fiore (CS)
Genista germanica20080528.jpg
Autor: Tigerente, Licencja: CC BY-SA 3.0
Genista germanica, Planwiesen, Upper Austria, Austria