Janowiec (województwo lubelskie)

Artykuł

51°19′29″N 21°52′59″E

- błąd

38 m

WD

51°19'0.1"N, 21°52'0.1"E

- błąd

14 m

Odległość

1530 m

Janowiec
wieś
Ilustracja
Widok na wieś z Mięćmierza
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

puławski

Gmina

Janowiec

Liczba ludności (2022)

949[1]

Strefa numeracyjna

81

Kod pocztowy

24-123[2]

Tablice rejestracyjne

LPU

SIMC

0381373

Położenie na mapie gminy Janowiec
Mapa konturowa gminy Janowiec, w centrum znajduje się punkt z opisem „Janowiec”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Janowiec”
Położenie na mapie powiatu puławskiego
Mapa konturowa powiatu puławskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Janowiec”
Ziemia51°19′29″N 21°52′59″E/51,324722 21,883056

Janowiecwieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Janowiec, na skraju Małopolskiego Przełomu Wisły oraz trójkąta turystycznego: PuławyKazimierz DolnyNałęczów, przy ujściu Plewki do Wisły, połączona przeprawą promową z Kazimierzem Dolnym.

Historycznie położony jest w Małopolsce, w ziemi sandomierskiej. Janowiec uzyskał lokację miejską w 1537 roku, zdegradowany w 1869 roku[3]. Miasto w powiecie radomskim w województwie sandomierskim w XVI wieku było własnością kasztelana lubelskiego Andrzeja Firleja[4]. Do 1954 roku siedziba gminy Oblasy. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa lubelskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Janowiec i znajduje się w granicach Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. W Janowcu działa klub piłkarski Serokomla Janowiec. Wieś jest współorganizatorem Festiwalu Filmu i Sztuki „Dwa Brzegi” odbywającego się głównie w Kazimierzu Dolnym.

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Stanisława Biskupa i św. Małgorzaty [5].

Toponimia

W dokumentach źródłowych występowały różne nazwy miejscowości:
1325–8 „Srocomhla”; 1346–58 „Srocomla”, „Grochomla”, „Scrocomla”, „Socrocomla”, „Sirocomla”, „Syrocomla”; 1352 „Srokomlya”; 1361 „Svrokomla”; 1369 „Srocomla”; 1373–4 „Sirocomla”; 1389 „Z(ir)okomla”; 1409 „Syrocomla”; 1412 „Syrokomla”; 1415 „Srokomla”; 1417 „Chirokomla”; 1422 „Syrokomlya”; 1456 „Sirokomlya”; 1457 „Schirokomlya”; 1461 „Szirokola”; 1470–80 „Srokomla” (u Długosza), „Srokomlya”, „Sirokomlya”, „Syrokomla”; 1491 „Serokomla”; 1497 „Sirokomlya”, 1506 „Svrokomla”; 1508 „Srokomlya”; 1510 „Schyrokomla”; 1526, 1530 „Sirokomlia”; 1531 „Serokomlija”; 1537 „Serokomla” […] exnunc […] „Janowiec propter arcem ibidem”; 1538 „Serokomla”; 1563 „Szerokomlya”; 1569 „Janowiecz alias Serokomlia”; 1508 „Janowiec”, „Janoviec”, „Janowiecz” (ale: w 1652 „Janowiec olim Szerokomla”, 1721 „Janowiec niegdyś Serokomla”).

Miejscowość w 1325 wymieniana w kronikach pod nazwą Serokomla. Zmiana nazwy na Janowiec (na pamiątkę poprzednich właścicieli) i otrzymanie praw miejskich nastąpiło w 1537 r., na podstawie przywileju otrzymanego od króla Zygmunta Starego.

Historia

Pierwszym dziedzicem (zasadźcą) był w latach 1346–1361 Jan herbu Syrokomla z Syrokomli podsędek i sędzia ziemi krakowskiej[6].

1470–80 jak opisuje Długosz w Syrokomli był murowany kościół parafialny św. Małgorzaty, patronatu Mikołaja Janowskiego herbu Syrokomla, fundacji Bodzanty biskupa krakowskiego.

Z 7 łanów kmiecych dziesięcinę snopową wartości do 5 grzywien dowożą klasztorowi świętoktrzyskiemu. Pleban miejscowy ma w Syrokomli własne role i łąki, z nadania bpa Bodzanty dziesięciny snopowe z Kijan, wcześniej należącą do stołu bpa, na którą ma przywilej od Bodzanty i kapituły krakowskiej oraz dziesięciny snopowe z folwarków w Janowicach, a także Mięćmierzu i Niebrzegowie. Okręg parafialny: Syrokomla, Janowice, Mięćmierz, Przyłęk

Długosz L.B. t. II s. 552, t. III s. 248, s. 257

W 1482 r. plebanem był Jan, w 1483 r. Stanisław z Wojczyc kanonik i oficjał sandomierski jako sędzia komisaryczny Jana biskupa krakowskiego potwierdza rezygnację Jana plebana Syrokomli z dziesięcin snopowych z gruntu zwanego „Patroszyn” na rzecz opactwa świętokrzyskiego[7].

Miasto miało w założeniach (wykorzystując dogodne położenie leżącej naprzeciw przeprawy wiślanej z Mięćmierza wsi Serokomli) obsługiwać i czerpać spodziewane zyski z ważnego w XVI w. szlaku handlu wołami prowadzącego z Rusi przez Małopolskę na Śląsk. Ostatecznie, zamierzenia Piotra Firleja – starosty radomskiego i założyciela miasta – nigdy nie miały się spełnić. Po Firlejach Janowiec przeszedł w ręce Tarłów, a następnie Lubomirskich. W latach 1610–1613 z fundacji rodu Tarłów powstał kościół św. Cecylii ze szpitalem i wikariatem. W 1655 r. Jerzy Lubomirski potwierdził stare i nadał nowe przywileje miastu. Z czasów potopu szwedzkiego datuje się ograbienie miasteczka i zniszczenie zamku (wkrótce odbudowanego). W 1732 r. król August II rozszerzył dotychczasowe przywileje dla Janowca. Wiek dziewiętnasty to stopniowy upadek gospodarczy miasteczka, które w latach 1812–1813 przegrało spory z właścicielami zamku o prawo do korzystania z pastwisk i lasów. W 1820 r. właściciele zamku rozebrali ratusz, a w 1869 r. władze carskie po rewizji miast pozbawiły Janowiec praw miejskich. W okresie międzywojennym Janowiec należał do Gminy Oblasy. W latach 1929–1931 proboszczem janowieckim był ks. dr Władysław Chrzanowski (1886–1933), działacz społeczny, oświatowy i polonijny oraz poseł na sejm konstytucyjny (1919–1921, pierwszy po odzyskaniu niepodległości).

Latem 1940 roku grupa należąca organizacyjnie do Komendy Obrońców Polski pod dowództwem dr Koperskiego „Szymka” zaatakowała pod Janowcem oddział niemieckiej żandarmerii. Akcja miała zapobiec wykryciu przez Niemców tajnego magazynu broni[8]. W 1941 r. miejscowość została spacyfikowana przez hitlerowców, zginęło wtedy 210 mieszkańców. 29 lipca 1944 Armia Czerwona zdobyła przyczółek na lewym brzegu Wisły. Do stycznia 1945 – rejon ciężkich walk. 14 stycznia 1945 atak wyprowadziły oddziały 33 Armii, 68 Armii i 7 Korpus Kawalerii Gwardii wsparte czołgami (9 i 11 korpus pancerny).

Po wojnie miejscowość została odbudowana.

9 czerwca 1985 roku wieś została odznaczona Krzyżem Partyzanckim[9].

Podczas powodzi w czerwcu 2010 wezbrane wody Wisły przerwały wał przeciwpowodziowy. W wyniku tego zdarzenia zalana została niżej położona część Janowca[10].

Hejnał Janowca został skomponowany przez Mateusza Pospieszalskiego jako fragment utworu Moje miejsce na ziemi.

Zabytki

Zamek
Kościół
  • kościół wybudowany ok. 1350 roku w stylu gotyckim, znacznie przebudowany w XVI wieku w stylu renesansowym, wewnątrz nagrobek Firlejów dłuta Santi Gucciego z Florencji;
  • zespół dworski złożony z budynków przeniesionych z pobliskich terenów Lubelszczyzny; w skład zespołu wchodzą:
    • barokowy dwór zbudowany w latach 1760–1770 przez Wierzbickich, przeniesiony do Janowca z miejscowości Moniaki, wewnątrz znajduje się ekspozycja wnętrz domu ziemiańskiego oraz pokoje gościnne;
    • drewniany spichlerz z przełomu XVIII i XIX w. przeniesiony z Podlodowa, z ekspozycją etnograficzną;
    • stodoła z końca XIX wieku przeniesiona ze wsi Wylągi;
    • lamus z końca XIX wieku przeniesiony ze wsi Kurów.

Turystyka

Zobacz też

Przypisy

  1. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 374 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34–35.
  4. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 104.
  5. Opis parafii na stronie diecezji
  6. Urzędnicy małopolscy XII-XV w., Wr. 1990 s. 311.
  7. Gacki ↓, s. 282.
  8. Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga, „Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939–1945”, MON, Warszawa 1967.
  9. Tomasz Honkisz. Kronika. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4/1985. s. 293. 
  10. Południe pod wodą. Świętokrzyskie liczy straty. tvn24.pl. [dostęp 2010-06-09].

Bibliografia

  • Marta Sapała, Anna Olej- Kobus, Krzysztof Kobus- „Super Polska”, Wydawnictwo Carta blanca, 2008.
  • ks. dr Władysław Chrzanowski „Przewodnik po Janowcu”, 1930, wznowiony w 2010, ISBN 978-83-923065-5-9.
  • cykl wydań „Notatnika Janowieckiego” z lat 1995–2010, prowadzone przez Towarzystwo Przyjaciół Janowca nad Wisłą, ISSN 1426-627X.
  • Michał Pawlikowski, „Syn Ziemi Radomszczańskiej. Życie i działalność posła na Sejm II Rzeczypospolitej ks. dr. Władysława Chrzanowskiego 1886-1933”, Strzałków 2011, ISBN 978-83-933262-0-4.
  • Józef Gacki: Benedyktyński klasztor na Łysej Górze. Wyd. Wydawnictwo Jedność. Kielce 2006: Benedyktyński klasztor na Łysej Górze. ISBN 83-7442-389-7.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lublin Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lublin Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.35 N
  • S: 50.20 N
  • W: 21.52 E
  • E: 24.25 E
Janowiec1 (js).jpg
Autor: Jerzy Strzelecki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Janowiec
Kościół w Janowcu.jpg
Autor: Bartek z Polski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz św. Małgorzaty
Janowiec, zamek (HB1).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY 3.0
Janowiec, Zamek