Janusz Groszkowski

Janusz Groszkowski

Data i miejsce urodzenia	21 marca 1898 Warszawa
Data i miejsce śmierci	3 sierpnia 1984 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	elektronik, radiotechnik
Tytuł naukowy	profesor
Edukacja	Politechnika Warszawska, Oficerska Szkoła Łączności w Paryżu
Stanowisko	prezes Polskiej Akademii Nauk (1962–1971), poseł na Sejm PRL VI kadencji i zastępca przewodniczącego Rady Państwa (1972–1976)
Odznaczenia

Grób Janusza Groszkowskiego na cmentarzu Powązkowskim

Janusz Groszkowski (ur. 21 marca 1898 w Warszawie, zm. 3 sierpnia 1984 tamże) – polski naukowiec zajmujący się elektroniką i radiotechniką, kandydat do nagrody Nobla^[1], inżynier, prezes Polskiej Akademii Nauk, polityk, przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu oraz poseł na Sejm PRL VI kadencji i zastępca przewodniczącego Rady Państwa (1972–1976). Budowniczy Polski Ludowej.

Życiorys

Syn Teodora (1863–1930) i Marii z domu Lewkowicz (ur. ok. 1870–1906). Już w wieku 8 lat został osierocony przez matkę, która spłonęła w pożarze. Kolejnym wstrząsem w jego młodości był wybuch I wojny światowej tuż przed ukończeniem przez niego gimnazjum. Gdy w 1915 otworzono Politechnikę Warszawską, Janusz Groszkowski został jednym z pierwszych studentów tej uczelni, początkowo na Wydziale Mechanicznym, a później na Wydziale Elektrotechnicznym.

6 lutego 1919 został zastępcą dowódcy Batalionu Radiotelegraficznego w Warszawie – ośrodka kadrowego, przygotowującego specjalistów dla liniowych jednostek radiotelegraficznych^[2]. Był uczestnikiem i zarazem wykładowcą wielu przedmiotów na pierwszym kursie Szkoły Oficerów Wojsk Radiotelegraficznych^[3], zorganizowanym 29 kwietnia 1919. Wraz z inżynierem Janem Machcewiczem opracował w 1919 podstawowy skrypt dla radiotelegrafistów^[4].

Ukończył Politechnikę Warszawską (1919) i Oficerską Szkołę Łączności w Paryżu (1922). Już w 1929 otrzymał tytuł prof. nadzwyczajnego, a 1935 prof. zwyczajnego nauk technicznych. Od 1952 był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk; w latach 1955–1980 członek prezydium, 1957–1962 wiceprezes, a w latach 1962–1971 prezes PAN. Należał do wolnomularstwa^[5].

W latach 1923–1939 pracownik naukowo-dydaktyczny Politechniki Warszawskiej, w latach 1929–1939 dyrektor Instytutu Radiotechnicznego (od 1933 pod nazwą Państwowy Instytut Telekomunikacyjny) w Warszawie^[6]. W 1933 został członkiem Tymczasowego Komitetu Doradczo-Naukowego^[7].

W okresie radzieckiej okupacji Lwowa nadal prowadził działalność naukową. W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki ZSRR w Moskwie^[6].

W latach 1940–1941 pracował w Instytucie Politechnicznym we Lwowie. Jako żołnierz Armii Krajowej w latach 1941–1944 był doradcą naukowo-technicznym ds. łączności Delegatury Rządu na Kraj.

W latach 1945–1946 pracował na Politechnice Łódzkiej, jednocześnie ponownie od 1945 dyrektor Państwowego Instytutu Telekomunikacji (do 1951). Od 1946 powrócił do pracy na Politechnice Warszawskiej (do 1968). W latach 1953–1963 był także związany z Instytutem Podstawowych Problemów Techniki PAN (był jednym z organizatorów tej placówki). W 1968 przeszedł na emeryturę.

W latach 1968–1971 wiceprzewodniczący, a w latach 1971–1976 przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. W czerwcu 1968 wszedł w skład Komitetu Honorowego oraz Komitetu Przygotowawczego obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika^[8]. W latach 1972–1976 bezpartyjny poseł na Sejm PRL VI kadencji i zastępca przewodniczącego Rady Państwa. W latach 1974–1979 członek Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W lutym 1976 zrezygnował z kierowania Frontem Jedności Narodu oraz ze wszystkich funkcji państwowych w proteście wobec zmian w konstytucji, ustanawiających wiodącą rolę Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i sojusz ze Związkiem Radzieckim.

W 1922 Janusz Groszkowski zawarł związek małżeński z Marią Komicz, a 4 lata później przyszła na świat ich jedyna córka Krystyna.

Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 100-II-12/13)^[9].

Dorobek naukowy

Od 1929 był (najmłodszym) profesorem Politechniki Warszawskiej, uczonym o światowej sławie, o wszechstronnych zainteresowaniach zarówno ogólnotechnicznych, humanistycznych oraz przyrodniczych (fizyka, chemia). Przede wszystkim był znakomitym radioelektrykiem i elektronikiem.

W wielu późniejszych pracach innych uczonych o światowej sławie były wykorzystywane jego wzory i obliczenia. Janusz Groszkowski jest zaliczany również do pionierów w dziedzinie układów radiotechnicznych. Wniósł niemały wkład w opracowanie zasad działania i konstrukcji radaru.

Napisał kilka prac z dziedziny wytwarzania i stabilizacji drgań elektrycznych oraz technologii wysokiej próżni oraz lamp elektronowych. Jest twórcą metody analizy drgań elektrycznych nieliniowych (znanych jako metoda harmonicznych Groszkowskiego). Opracował oryginalną interpretację zmian indukcyjności w zależności od temperatury. Wydał drukiem około 300 prac naukowych i popularyzatorskich.

To właśnie m.in. dzięki energii i poparciu Janusza Groszkowskiego doszło do zwołania w lutym 1930 pierwszego zjazdu krótkofalowców polskich w Warszawie i powołania Polskiego Związku Krótkofalowców, gdzie został wybrany na pierwszego jego prezesa (choć nie był licencjonowanym krótkofalowcem). Później był także pierwszym honorowym członkiem Związku i nosicielem Odznaki Honorowej PZK nr 001.

Podczas II wojny światowej opracował dla łączności Armii Krajowej proste nadajniki stabilizowane kwarcem oraz podjął uwieńczone sukcesem prace nad rozpracowaniem systemu sterowania latających bomb V1 i rakiet V2 przechwyconych przez AK, co umożliwiło prowadzenie skutecznej obrony przed atakami V1 na Londyn.

Doktoraty honoris causa

• Doktor honoris causa Politechniki Warszawskiej (1962)^[10]
• Doktor honoris causa Politechniki Łódzkiej (1964)^[11]
• Doktor honoris causa Politechniki Gdańskiej (1975)^[12]

Członkostwo w Akademiach Nauk i Stowarzyszeniach

• członek Akademii Nauk Czechosłowacji (1965)
• członek Akademii Nauk Węgier (1965)
• członek Akademii Nauk ZSRR (1965)
• członek Akademii Nauk Rumunii (1966)
• członek Akademii Nauk Bułgarii (1966)
• członek Akademii Nauk Kuby (1971)
• członek honorowy Stowarzyszenia Elektryków Polskich (1957)
• członek honorowy Stowarzyszenia Elektryków Francuskich (1967)
• członek honorowy Stowarzyszenia Elektryków Amerykańskich (1971)

Ordery i odznaczenia

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1964)^[13]
• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (dwukrotnie: 19 marca 1937^[14], 16 lipca 1954^[15])
• Krzyż Niepodległości (28 grudnia 1933)^[16]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)^[17]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[18]
• Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
• Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
• Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR)

Nagrody

• Nagroda Państwowa I stopnia (trzykrotnie: 1951, 1955, 1968)
• Specjalna Nagroda Państwowa (1979)

Ważniejsze publikacje książkowe

• Lampy katodowe oraz ich zastosowanie w radiotechnice (1925)
• Zmiany częstotliwości a zawartość harmonicznych w układach oscylacyjnych (1932)
• O cieplnym współczynniku indukcyjności cewek (1935)
• Generacja i stabilizacja częstotliwość (1947)
• Technika wysokiej próżni (1972)

Upamiętnienie

• Nazwisko Janusza Groszkowskiego zostało umieszczone na pomniku poświęconemu akcji V1 i V2 odsłoniętym w 1991 przed gmachem Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej^[19].
• Zespół Szkół Elektrycznych w Białymstoku nosi imię profesora Janusza Groszkowskiego^[20].
• W 1997 imię prof. Janusza Groszkowskiego nadano Wojskowemu Instytutowi Łączności w Zegrzu Południowym^[21].
• Nazwiskiem prof. Janusza Groszkowskiego nazwano ulicę na warszawskiej Nowej Pradze, w sąsiedztwie siedziby Instytutu Tele- i Radiotechnicznego. U wejścia do Instytutu znajduje się popiersie prof. Janusza Groszkowskiego.
• Zespół Szkół Elektryczno-Elektronicznych w Radomsku nosi imię prof. Janusza Groszkowskiego.
• Zespół Szkół Elektronicznych i Ogólnokształcących w Przemyślu nosi imię prof. Janusza Groszkowskiego.
• „Elektryk” – Zespół Szkół w Mielcu nosi imię prof. Janusza Groszkowskiego.
• „Elektryk” – Zespół Szkół nr 2 w Pabianicach nosi imię prof. Janusza Groszkowskiego^[22].
• Zespół Szkół nr 4 w Tychach nosi imię prof. Janusza Groszkowskiego.
• Gmach Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej nosi imię prof. Janusza Groszkowskiego (z Wydziałem (pod wcześniejszymi nazwami) profesor związany był przez kilkadziesiąt lat, aż do końca pracy zawodowej).
• Technikum Łączności (wcześniej Zespół Szkół Łączności) w Warszawie nosi imię prof. Janusza Groszkowskiego.
• W 1995, Poczta Polska wyemitowała znaczek z jego podobizną^[23].

Zobacz też

• Akademia Nauk Technicznych

Przypisy

Bibliografia

• Kto jest kim w Polsce 1984. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 266–267. ISBN 978-83-223-2073-0.

Linki zewnętrzne

• Prace Janusza Groszkowskiego dostępne w sieci (katalog HINT)
• Znaczki pocztowe KPN – drugi obieg. podziemna.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
• Patenty Janusza Groszkowskiego w bibliotece Polona