Janusz Meissner

Janusz Meissner

„Porucznik Herbert” , „Orski”

kapitan
Data i miejsce urodzenia	21 stycznia 1901 Warszawa
Data i miejsce śmierci	28 lutego 1978 Kraków
Przebieg służby
Lata służby	od listopada 1918
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego RAF
Jednostki	2 eskadra 7 eskadra 56 pułk piechoty 4 eskadra 12 eskadra 1 pułk lotniczy Bydgoska Szkoła Pilotów 11 pułk myśliwski 2 pułk lotniczy Lotnicza Akademia Wojskowa
Stanowiska	szef kompanii d-ca eskadry w CWOL d-ca Eskadry Treningowej w Krakowie adiutant pułku oficer taktyczny kierownik Wojskowej Rozgłośni Radiowej korespondent wojenny szef wydziału propagandy
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-bolszewicka III powstanie śląskie II wojna światowa
Odznaczenia
,

Grób Janusza Meissnera na Cmentarzu Salwatorskim

Janusz Meissner i Leonard Buczkowski na planie filmu "Gwiaździsta eskadra"

Janusz Gniewomił Meissner, ps. lit. Porucznik Herbert, Orski (ur. 21 stycznia 1901 w Warszawie, zm. 28 lutego 1978 w Krakowie) – polski pisarz, dziennikarz i wojskowy. Kapitan pilot Wojska Polskiego, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Życiorys

Urodził się w Warszawie w rodzinie rzeźbiarza Jana Wiktora i Anny z d. Braun^[1] (zmarła z wycieńczenia we wrześniu 1944 w trakcie powstania warszawskiego). Jego bratem był kapitan żeglugi wielkiej Tadeusz. Od 1915 uczył się w Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. Od lipca 1917 działał w POW, przez kilka tygodni osadzony był w Cytadeli w X Pawilonie przez władze okupacyjne, lecz został zwolniony. Od 11 listopada 1918 w szeregach Wojska Polskiego, początkowo jako mechanik lotniczy w 2 eskadrze w Lublinie i 7 eskadrze we Lwowie^[2].

Pod koniec 1919 ukończył kurs pilotażu w Niższej Szkole Pilotów w Krakowie, a w marcu 1920 w Wyższej Szkole Pilotów w Poznaniu^[3]. W czerwcu 1920 przydzielony do 56 pułku piechoty jako szef kompanii^[1]. Od 14 kwietnia do 6 czerwca 1920 roku służył jako pilot w Oficerskiej Szkole Obserwatorów Lotniczych^[4]. Od lipca 1920 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w składzie nowo sformowanej Toruńskiej Eskadry Wywiadowczej, w stopniu sierżanta pilota^[5]. Za lot bojowy 16 lipca 1920 został odznaczony Krzyżem Walecznych, awansował też w sierpniu na podchorążego pilota. Po zakończeniu wojny wziął udział w przygotowaniach do III powstania śląskiego i działaniach bojowych od 3 maja 1921^[6], dowodząc oddziałem dywersyjnym z grupy „Wawelberg”. Podczas akcji „Mosty”, która rozpoczęła powstanie, wysadził tor kolejowy pomiędzy Prudnikiem a Racławicami Śląskimi. Został odznaczony za to Orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami.

Po powstaniu powrócił do lotnictwa wojskowego; od lutego 1922 służył w 12 eskadrze wywiadowczej w Warszawie jako podporucznik rezerwy zatrzymany w służbie czynnej. 1 października 1923 został odkomenderowany z 1 pułku lotniczego do Szkoły Podchorążych Piechoty na pięciomiesięczny kurs doszkolenia^[7]. 9 maja 1924 został awansowany z dniem 1 kwietnia 1924 na porucznika ze starszeństwem z 1 lutego 1924 i 1. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych^[8]. W tym samym roku ukończył studia w Wyższej Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. W listopadzie 1924 został przydzielony do Szkoły Pilotów w Bydgoszczy na stanowisko instruktora^[9]. 19 września 1925 zajął trzecie miejsce w I Pomorskim Locie Okrężnym^[10]. Następnie pełnił służbę w 11 pułku myśliwskim w Lidzie i Departamencie Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych jako referent prasowy (1928). Od 1930 służył jako instruktor-pilot w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie, w 1931 – został dowódcą eskadry w CWOL^[11]. 12 marca 1933 został mianowany kapitanem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 i 37. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych^[12]. W tym samym roku został przeniesiony do 2 pułku lotniczego w Krakowie^[13], w którym pełnił służbę na stanowisku adiutanta pułku, a następnie oficera taktycznego III/2 dywizjonu myśliwskiego, dowódcy eskadry treningowej i pułkowej szkoły pilotów przy eskadrze treningowej. Brał także udział w sporcie lotniczym, miał licencję pilota sportowego i ukończony kurs szybowcowy. Z dniem 31 lipca 1939 przeniesiony w stan spoczynku^[14]. Do 1939 wylatał na samolotach 7920 godzin.

Pod koniec lat trzydziestych był jednym z najpopularniejszych autorów literatury młodzieżowej i przygodowej, głównie dzięki swoim książkom i opowiadaniom o lotnictwie^[15][16].

Po wybuchu II wojny światowej został 1 września 1939 zmobilizowany i przydzielony do CWOL w Dęblinie. Uczestniczył w jednym locie bojowym podczas kampanii wrześniowej. 19 września 1939 ewakuował się do Rumunii, gdzie został komendantem oddziału 300 lotników polskich, głównie podchorążych, internowanych w Tulczy, następnie w obozie we wsi Sarighiol. Został następnie pełnomocnikiem Brytyjskiego Funduszu Pomocy i Opieki nad Internowanymi Żołnierzami Polskimi działającego przy ambasadzie brytyjskiej, pracując przy ewakuacji polskich żołnierzy do Francji. Jesienią 1939 przedostał się do Francji, a po jej upadku – do Wielkiej Brytanii. Otrzymał numer służbowy RAF P-1007^[17]. Nie otrzymując przydziału bojowego został redaktorem i współautorem czasopisma satyrycznego „Polski Spitfire”, którego jedyny numer ukazał się 5 września 1940 w dwóch egzemplarzach^[18]. Zamieszczone w nim teksty i krytyka nie spotkały się z uznaniem polskich władz wojskowych, które wszczęły dochodzenie i skierowały go do rezerwy, „zsyłając” z powodów moralnych na Wyspę Węży (Bute)^[19]. Mimo to, Meissner został następnie kierownikiem Wojskowej Rozgłośni Radiowej przy Biurze Propagandy Naczelnego Wodza, nadającej krótki program na falach BBC. Odmawiano jego prośbom o przydział do personelu latającego, powołując się na wiek. Od 1 kwietnia 1941 został jednak lotniczym korespondentem wojennym, uczestnicząc m.in. w lotach bojowych z załogami polskich bombowców, co wykorzystał w wydanej w 1943 popularnej książce Żądło Genowefy oraz w stanowiącej jej kontynuację L jak Lucy. 22 października 1942 zwolniony ze służby wojskowej, został dyrektorem Radia Polskiego – działu Ministerstwa Informacji i Dokumentacji rządu na uchodźstwie. W styczniu 1945 został szefem wydziału propagandy, prasy i informacji Polskich Sił Powietrznych.

Po wojnie, jesienią 1946 powrócił do Polski i zamieszkał w Zakopanem w willi Texas. W 1954 został tam wybrany na radnego Miejskiej Rady Narodowej^[20], od 1956 zamieszkał w Krakowie, gdzie zmarł 28 lutego 1978. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (kwatera SC13-1-68)^[21].

Życie prywatne

Trzykrotnie żonaty. Pierwsza żona – Stanisława Jajkowska (we wspomnieniach występuje jako „Myszka”) zginęła tragicznie w 1923, miesiąc po narodzinach syna Andrzeja. Na jego oczach wypadła z okna, próbując odczepić firankę^[22]. Druga żona Zofia, zmarła w 1955, jest pochowana na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie – z tego związku miał syna Jerzego Lecha (1927–2000, we wspomnieniach występuje jako Leszek). Trzecia żona Krystyna zmarła w 2009 i jest pochowana w grobowcu rodzinnym wraz z Januszem Meissnerem.

Twórczość

Napisał wiele popularnych utworów o tematyce lotniczej i marynistycznej, korzystając częściowo z własnych doświadczeń i przeżyć. Pierwszym z nich było opowiadanie Czerwone widmo, opublikowane w tygodniku „Na Fali” w 1926. W kolejnych latach publikował powieści, opowiadania, audycje radiowe. Pierwszą powieścią była Eskadra oparta na przeżyciach z wojny 1920; z kolei na tle zdarzeń I wojny światowej powstała sensacyjno-przygodowa powieść o sterowcu L-59.

Łącznie wydał 48 książek, z czego 33 o tematyce lotniczej, pozostałe o tematyce marynistycznej, sportowej, wojskowej lub myśliwskiej – np. Opowieść pod psem (a nawet pod dwoma) (1963), a także wspomnienia: Pierwsze kroki (1956), Jak dziś pamiętam (1967), Wiatr w podeszwach (1971) i Pióro ze skrzydeł (1973). Do najbardziej znanych powieści należą Szkoła orląt (1929) – poświęcona szkoleniu lotniczemu, Żądło Genowefy (1943) i L jak Lucy (1945) – poświęcone polskim lotnikom bombowym z czasu II wojny światowej, Wraki – powieść inspirowana autentycznym zdarzeniem wydobycia wraku niemieckiego transportowca «MS Seeburg», który później (największy statek Polskiej Marynarki Handlowej) pływał jako MS Dzierżyński, oraz historyczno-przygodowa trylogia Opowieść o korsarzu Janie Martenie (Czarna bandera, Czerwone krzyże, Zielona Brama). Książki te przez całe dziesięciolecia pobudzały (głównie wśród młodzieży) zainteresowania lotnicze i marynistyczne. W 1973 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie literatury za całokształt twórczości.

Był ponadto autorem scenariusza do filmu Leonarda Buczkowskiego Gwiaździsta eskadra z 1930. Współtworzył także scenariusze filmowe (Orzeł, Sprawa pilota Maresza, Wraki), a na podstawie jego powieści S/t Samson wychodzi w morze (1953) powstał film Skarb kapitana Martensa. Meissner był również autorem książki Żwirko i Wigura – zbeletryzowanej opowieści o dokonaniach pilota Franciszka Żwirki i inż. Stanisława Wigury. Niektóre z książek przetłumaczono na języki obce.

Sprawa Orłosia

W książkach Wiatr w podeszwach i Pilot gwiaździstego szlaku Meissner opisał jedną z największych wojskowych katastrof lotniczych w przedwojennej Polsce. 25 lipca 1931 w Dęblinie doszło do zderzenia samolotów Bartel BM-4 pilotowanego przez kpr. Konrada Rynkowskiego oraz Morane-Saulnier MS.35 E z załogą instruktor – kpt. Karol Orłoś i uczeń – por. Bolesław Rogowski, w wyniku czego wszyscy trzej lotnicy zginęli na miejscu. Meissner winą za wypadek obarczył błędne decyzje podjęte kpt. Orłosia, które miały doprowadzić do znalezienia się obu samolotów na kursie grożącym kolizją, a w konsekwencji do zderzenia.

Świadkiem wypadku był jeden z najlepszych polskich pilotów, późniejszy dowódca słynnego Dywizjonu 303, Witold Urbanowicz, który – w liście z 1 listopada 1974 do rodziny Karola Orłosia – dokładnie opisał całe zdarzenie, zarzucając Meissnerowi stronniczość, zmyślenie przebiegu katastrofy, niesłuszne obarczenie winą za wypadek kpt. Orłosia oraz dyskwalifikując ponadto Meissnera jako pilota. Przyczyną takiego ujęcia katastrofy w powieściach miała być zemsta na przełożonym, z którym Meissner był skonfliktowany. List był przeznaczony do publikacji właśnie w celu obrony dobrego imienia Karola Orłosia, ale Wydawnictwo Iskry (wydawca Meissnera) odmówiło wówczas opublikowania samego listu czy też sprostowania i nie chciało angażować się w tę sprawę. Broniący honoru swego stryja pisarz Kazimierz Orłoś był wówczas (w 1974) szykanowany przez komunistyczne władze, ponadto jego nazwisko objęto zapisem PRL-owskiej cenzury. Ostatecznie list ten opublikowano dopiero w 2015^[23]. Należy jednak zauważyć, że oficjalne dochodzenie prowadzone przez prokuraturę i żandarmerię wojskową winą za wypadek obarczyło wyłącznie załogi obu rozbitych samolotów^[24][25].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 7829^[1]
• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Order Sztandaru Pracy II klasy
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (12 marca 1931)^[26]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1955)^[27]
• Krzyż Walecznych (dwukrotnie)^[28]
• Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1953)^[29]
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi z Gwiazdą
• Srebrny Medal za Długoletnią Służbę
• Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
• Medal Zasłużony dla Lotnictwa (1973)
• Polowa Odznaka Pilota
• rumuńska Odznaka Pilota (1929)^[30]

Upamiętnienie

Jego imię nosi m.in.: ulica Janusza Meissnera w Krakowie (w Rakowicach w dzielnicy III Prądnik Czerwony), ulica w Warszawie, w dzielnicy Praga-Południe (Gocław)^[31], ulica w Poznaniu (na Osiedlu Lotników Wielkopolskich, w dzielnicy Jeżyce), ulica w gdańskiej dzielnicy Zaspa, na kieleckim osiedlu Pod Dalnią, w Bolesławcu Śląskim oraz na wrocławskim Muchoborze Wielkim, a także w Nowym Sączu na Osiedlu Św. Heleny.

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Marian Romeyko (red.), Ku czci poległych lotników: księga pamiątkowa, Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku czci Poległych Lotników, 1933, OCLC 830230270 [dostęp 2021-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-03] .
• Odszedł Janusz Meissner. Nekrolog. „Dziennik Polski”. 49, s. 1, 4, 1 marca 1978. 
• Jerzy Konieczny, Tadeusz. Malinowski: Mała encyklopedia lotników polskich. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983. ISBN 83-206-0337-4.
• Janusz Meissner: Wspomnienia pilota – 3. Pióro ze skrzydeł. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985. ISBN 83-08-01134-9.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940–1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
• Kazimierz Orłoś, Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015 r. ISBN 978-83-08-06047-6.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). T. I: Początki, organizacja, personel i sprzęt. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.
• Krzysztof Kaczmarski: Nie tylko Rothesay. Oficerskie obozy izolacyjne oraz obóz dyscyplinarny dla żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii (1940–1943). Rzeszów-Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2020. ISBN 978-83-8098-813-2. OCLC 276981965.
• http://geneteka.genealodzy.pl/