Janusz Morgenstern

Janusz Morgenstern

Janusz Morgenstern (2011)
Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1922 Mikulińce
Data i miejsce śmierci	6 września 2011 Warszawa
Zawód	reżyser producent filmowy
Lata aktywności	1960–2011
Odznaczenia

Gwiazda Janusza Morgensterna w łódzkiej Alei Gwiazd

Janusz „Kuba” Morgenstern (ur. 16 listopada 1922 w Mikulińcach, zm. 6 września 2011 w Warszawie^[1]) – polski reżyser i producent filmowy.

Życiorys

Urodził się w rodzinie żydowskiej, jako syn Dawida Morgensterna i Estery z domu Druks. Młodość spędził na Podolu, tam zdał maturę. Przed wojną uczęszczał do Miejskiego Gimnazjum Koedukacyjnego im. Króla Władysława Jagiełły w Przeworsku, gdzie zamieszkiwał brat jego matki^[2]. W trakcie okupacji niemieckiej ukrywał się między innymi w domu ukraińskiego dyrektora szkoły w Mikulińcach^[2][3]. Jego rodzice i najbliższa rodzina zginęli podczas II wojny światowej.

Po wojnie podjął studia na Wydziale Reżyserii PWSFTviT w Łodzi, które ukończył w 1954. Na początku kariery był asystentem reżysera w filmach Wandy Jakubowskiej i Andrzeja Wajdy (Kanał). Był II reżyserem w filmach Lotna, Pokolenie oraz Popiół i diament. Jako reżyser zadebiutował filmem Do widzenia, do jutra.

Największy rozgłos przyniosły mu oryginalne współczesne dramaty, poruszające problemy młodych ludzi: Do widzenia, do jutra, Jowita, Trzeba zabić tę miłość. Wielką popularnością cieszyły się również zrealizowane przez niego pod koniec lat 60. seriale telewizyjne Stawka większa niż życie i Kolumbowie oraz późniejsze Polskie drogi.

Wyreżyserował też szereg spektakli Teatru Telewizji (m.in. Arszenik i stare koronki na podstawie sztuki Josepha Kesselringa). Od 1990 pracował jako producent filmów. W 2004 Antoni Krauze stworzył filmowy portret Morgensterna zatytułowany Ćwiczenia z niepamięci.

W 2008 otrzymał Orła w kategorii osiągnięcia życia (przyznawane za całokształt). W 2010 został uhonorowany nagrodą honorową na Nowojorskim Festiwalu Filmów Polskich^[4]. 7 kwietnia 2011 odsłonił swoją gwiazdę w Alei Gwiazd na ulicy Piotrkowskiej w Łodzi^[5].

Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010^[6].

Zmarł 6 września 2011 w Warszawie. Jego pogrzeb odbył się 12 września na stołecznym Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A29-tuje-8)^[7]. Reżyser spoczął w Alei Zasłużonych. W uroczystościach uczestniczyli m.in. prezydent Bronisław Komorowski, minister kultury Bogdan Zdrojewski, Roman Polański oraz wielu ludzi filmu i przyjaciół artysty^[8]. W ostatniej drodze towarzyszyła mu muzyka Krzysztofa Komedy z filmu Do widzenia, do jutra i Andrzeja Kurylewicza z serialu Polskie drogi^[9].

Grób Janusza Morgensterna na warszawskim Cmentarzu Komunalnym d. Wojskowym na Powązkach w 2011

Inwigilacja ze strony służb specjalnych PRL

W 1968 znalazł się w zainteresowaniu Służby Bezpieczeństwa z powodu jego kontaktów z zachodnimi dyplomatami. Bywał w ambasadzie Izraela, spotykał się również z dyplomatami amerykańskimi. Do jego obserwacji SB skierowało tajnych współpracowników oraz założono mu podsłuch telefoniczny^[10]. 11 marca 1968 Departament II MSW rozpoczął rozpracowywanie go w ramach Sprawy Operacyjnego Rozpracowania o kryptonimie „Kamera”. Zastosowano również wobec niego prelustrację korespondencji, przeprowadzono tajne przeszukanie jego mieszkania w Inowrocławiu^[11]. Wkrótce potem zostało przeszukane jego mieszkanie w Warszawie, SB fotografuje jego osobiste notatki oraz zakłada podsłuch pokojowy^[12]. Do inwigilacji próbowano wykorzystać również jego żonę Krystynę Cierniak-Morgenstern^[13]. Ostatnie doniesienia dotyczące Morgersterna datowane są na styczeń 1977^[14]. Dokumentacja z jego rozpracowania zachowała się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej pod sygnaturą AIPN 01224/1596/J^[15].

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 1997^[16]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2005^[17]

Filmografia

Jako reżyser

• 1954: Rzodkiewki (etiuda szkolna)
• 1960: Przygoda w terenie (krótkometrażowy)
• 1960: Do widzenia, do jutra
• 1961: Ambulans (krótkometrażowy)
• 1962: Jutro premiera (także scenariusz)
• 1963: Dwa żebra Adama
• 1964: Życie raz jeszcze
• 1965: Potem nastąpi cisza (także scenariusz)
• 1967–1968: Stawka większa niż życie (serial telewizyjny)
• 1967: Jowita
• 1970: Kolumbowie (serial telewizyjny)
• 1972: Dama pikowa (w ramach cyklu telewizyjnego Klasyka światowa; także scenariusz)
• 1972: Trzeba zabić tę miłość
• 1974: S.O.S. (serial telewizyjny)
• 1976: Polskie drogi (serial telewizyjny)
• 1979: Godzina „W”
• 1980: Mniejsze niebo
• 1986: Legend of the White Horse (tytuł polski Biały smok, współreżyserowany z Jerzym Domaradzkim)
• 2000: Żółty szalik (w ramach cyklu telewizyjnego Święta polskie)
• 2009: Mniejsze zło (także scenariusz i produkcja; premiera 23 października^[18])

Jako producent

• 1990: Europa, Europa (producent wykonawczy)
• 1990: Femina
• 1990: Korczak
• 1993: Koloss
• 1993: Do widzenia wczoraj. Dwie krótkie komedie o zmianie systemu
• 1995: Zołotoje dno (film polsko-rosyjski, tytuł polski: Złote dno)
• 1996: Panna Nikt
• 1997: Ciemna strona Wenus
• 1998: Złoto dezerterów
• 1999: Palce lizać (serial telewizyjny; producent wykonawczy)
• 2000: Chłopaki nie płaczą
• 2000: Żółty szalik (w ramach cyklu telewizyjnego Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2000: Noc świętego Mikołaja (w ramach cyklu Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2001: Poranek kojota
• 2001: Requiem (współproducentem był Jerzy Buchwald)
• 2002: Wszyscy święci (w ramach cyklu Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2002: Zemsta
• 2003: Biała sukienka (w ramach cyklu Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2003: Królowa chmur (w ramach cyklu Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2004: Długi weekend (w ramach cyklu Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2004: Piekło niebo (w ramach cyklu Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2005: Barbórka (w ramach cyklu Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2005: Przybyli ułani (w ramach cyklu Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2005: Komornik
• 2006: Czeka na nas świat (współproducentem był Juliusz Machulski)
• 2006: Miłość w przejściu podziemnym (w ramach cyklu Święta polskie; producent wykonawczy)
• 2009: Mniejsze zło

Jako aktor

• 2011: Uwikłanie (profesor Andrzej Zieleniecki, ojciec Szackiej)

Nagrody

• Orzeł 2006: Komornik
• Nagroda na FPFF w Gdyni 2005: Komornik

Przypisy

Bibliografia

• Filip Gańczak: Filmowcy w matni bezpieki. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7648-714-4. OCLC 879643901.
• Marek Hendrykowski, Morgenstern, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2012.
• Marek Hendrykowski, Do widzenia, do jutra, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2012.
• Janusz Morgenstern, Jan Laskowski, Do widzenia, do jutra. Scenopis filmu , Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2013.
• Publikacja zbiorowa. Musi zostać rysa. Przewodnik po twórczości Janusza Morgensterna, Muzeum Kinematografii w Łodzi, 2012.
• Ewa Winnicka, Ja się nie spieszę, Polityka 2008, nr 24(2658), s.70–72.
• Janusz Morgenstern w bazie filmpolski.pl

Linki zewnętrzne

• Janusz Morgenstern w bazie IMDb (ang.)
• Janusz Morgenstern w bazie Filmweb
• Janusz Morgenstern w wirtualnym albumie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Plakaty do filmów Janusza Morgensterna w galerii plakatu filmowego Filmoteki Narodowej „Gapla”