Janusz Zygadlewicz

Janusz Zygadlewicz

Janusz Zygadlewicz prezentuje model zaprojektowanego przez siebie projektora kinematograficznego
Data i miejsce urodzenia	20 maja 1931 Warszawa
Data śmierci	14 marca 1987
Zawód, zajęcie	projektant wzornictwa przemysłowego

Janusz Zygadlewicz (ur. 20 maja 1931 w Warszawie, zm. 14 marca 1987^[1][2]) – polski projektant wzornictwa przemysłowego, scenograf, inżynier architekt.

Formy projektowanych przez Janusza Zygadlewicza przedmiotów i jego realizacje plastyczne miały znaczący wpływ na estetykę Polski przełomu lat 60/70^[3].

Życiorys

Janusz Zygadlewicz rozpoczął studia architektoniczne w 1951 roku w poznańskiej Wyższej Szkole Inżynierskiej. W następnym roku kontynuował edukację na Politechnice Gdańskiej by w latach 1953–1955 zakończyć studia na Politechnice Warszawskiej^[1]. W tym okresie zetknął się z Jerzym Sołtanem, twórcą Zakładów Artystyczno-Badawczych (ZAB) ASP, za pośrednictwem których w późniejszym okresie realizował wiele zamówień dla różnych gałęzi przemysłu^[4]. Jednak pierwszą pracę podjął rok po dyplomie jako konsultant ds. plastycznych w Biurze Konstrukcyjnym Przemysłu Motoryzacyjnego (BKPMot.)^[1].

Dwa prototypy mikrosamochodu Smyk, z tyłu wersja z nadwoziem laminatowym

Na fali „odwilży październikowej” w polskim przemyśle pojawiły się koncepcje produkcji mikrosamochodów, które mogłyby być najtańszym sposobem motoryzacji społeczeństwa kraju odbudowującego się po wojnie. W latach 1956–1958 nad takim pomysłem pracował BKPMot. Zygadlewicz był autorem stylizacji dwóch wersji nadwozia powstałego w wyniku tych prac samochodu Smyk. Pojazd charakteryzował się tym, że jedynymi drzwiami do kabiny była otwierająca się w dół jej ściana przednia. Były to pierwsze krajowe nadwozia samonośne, skonstruowane przez inż. Andrzeja Zgliczyńskiego. Model B30 z 1957 roku był wykonany z blachy nadwoziowej, B31 (1958) – z laminatu epoksydowo-szklanego. Po wykonaniu 4 prototypów i 20 pojazdów serii próbnej pierwszego modelu oraz prototypu z nadwoziem laminatowym^[5] produkcji planowanej w Szczecińskiej Fabryce Motocykli zaniechano na rzecz mieleckiego Mikrusa. Również dla tego samochodu Zygadlewicz zaproponował jeszcze w 1957 roku swoją stylizację nadwozia, które miało być wykonywane z laminatu. Mimo rozmów podjętych z WSK Mielec w 1959 projekt pozostał w formie szkicowej z powodu przerwania produkcji Mikrusa w 1960 roku^[6]. Podobny los spotkał kolejne studia nadwoziowe Zygadlewicza z okresu pracy w BKPMot.: nową stylizację Warszawy, sportowe nadwozie dla Syreny^[3], stylizację trzeciej generacji Moskwicza zaprojektowaną z Olgierdem Karolem Rutkowskim w ZAB ASP (1958)^[7] i prezentowaną na Wystawie Przemysłowej w Moskwie w 1959 roku^[3] oraz studium samochodu Zeta (1958). Pojazd ten był odpowiedzią na dyskutowaną wówczas ideę masowej produkcji niewielkiego samochodu rodzinnego w kooperacji między państwami bloku wschodniego. Auto o stylistyce odpowiadającej propozycji nadwozia dla Mikrusa, rozstawie osi wynoszącym 2,25 m i długości – 3,9 m miało być wyjątkowo niskie (1,28 m), co zapewniałoby niewielki opór powietrza aerodynamicznie ukształtowanej bryły nadwozia i ekonomiczne zużycie paliwa. Projektant zaplanował tylne umieszczenie silnika w układzie boxer i przedni bagażnik z dopasowanym do jego kształtu kompletem trzech walizek^[8].

• 

  Zeta – profil

• 

  Zeta – półprofil

• 

  Zeta – zagospodarowanie wnętrza

Zygadlewicz był też autorem formy mikrosamochodu DOD, którego ideę społecznego wytwarzania promował w 1959 roku magazyn młodzieżowy Dookoła Świata. Dwuosobowe, napędzane silnikiem motocyklowym auto miało być budowane według zunifikowanej dokumentacji przez kluby konstruktorów, młodzieżowe grupy w szkołach i przedsiębiorstwach^[9]. Samochód skonstruował Zbigniew de Mezer, wykładowca w warszawskiej zawodowej szkole samochodowej przy ul. Hożej. Do nadania mu formy namówił Zygadlewicza Stefan Bratkowski, dziennikarz magazynu i współautor pomysłu, piszący już wcześniej o utalentowanym młodym designerze. Społeczna inicjatywa spotkała się z wielkim zainteresowaniem czytelników. Jednak zdecydowanie negatywna reakcja władz doprowadziła to do kryzysu w redakcji czasopisma i wygaszenia przedsięwzięcia^[10]. W 1959 roku Zygadlewicz zakończył pracę w BKPMot., co na dekadę przerwało jego aktywność dizajnerską w branży samochodowej. Jeszcze trzy lata kontynuował podjętą rok wcześniej aktywność publicystyczną w tygodniku Motor, dotyczącą trendów w projektowaniu form samochodów. Fascynacja ideą zaprojektowania samochodu przyszłości nie opuszczała go jednak przez cały okres aktywności twórczej^[3].

Logotyp Spółdzielni Pracy „Skala”

Czesław Niemen wykonuje utwór Dziwny jest ten świat podczas Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie w 1967 roku. W tle elementy scenografii Teresy i Janusza Zygadlewiczów.

Równolegle do projektowania form przemysłowych Zygadlewicz zajmował się grafiką użytkową i scenografią. Od 1957 roku wyłonionym w konkursie stworzonym przez niego logotypem posługuje się Spółdzielnia Pracy „Skala”^[1]. Często współpracując z żoną Teresą Zygadlewicz, scenografem telewizyjnym, oraz z reżyserem Jerzym Gruzą był w latach 1958–1972 regularnym autorem i współautorem scenografii Teatru Telewizji oraz Teatru Sensacji „Kobra”. Tworząc kostiumy i dekoracje telewizyjne współpracował także w tym czasie m.in. z Ireną Dziedzic, Olgą Lipińską, Barbarą Borys-Damięcką i Stefanem Szlachtyczem^[11][12]. W 1965 roku był twórcą scenografii do 5 pierwszych spektakli TV Stawki większej niż życie w reżyserii Janusza Morgensterna i Andrzeja Konica^[13]. W latach 60. z Teresą Zygadlewicz był scenografem Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie^[1]. Na początku dekady w ZAB ASP projektant opracował grafikę i kolorystykę szybowców SZD-19 Zefir, SZD-20 Wampir 2 i SZD-24 Foka Szybowcowego Zakładu Doświadczalnego w Bielsku-Białej^[1][3].

• 

  SZD-19-2A Zefir-2A

• 

  SZD-24 Foka

W 1962 roku Zygadlewicz rozpoczął trwającą do końca dekady współpracę z Zakładami Radiowymi Unitra-Diora. Był autorem form radioodbiorników, m.in. Rytm i Krokus (1964), Ewa (z Piotrem Tworzem, 1969). Projektował też obudowy telewizorów, m.in. Tosca i Szeherezada (połowa lat 60.), Ametyst 102 (Warszawskie Zakłady Telewizyjne, 1968). W 1967 roku Zygadlewicz przedstawił Łódzkim Zakładom Kinotechnicznym (ŁZK) studium rodziny kinowych aparatów projekcyjnych i formę domowego projektora na film 8 mm. Ten drugi wszedł do produkcji rok później jako AP-33 POLLUX. Zygadlewicz był też autorem formy zestawu kserograficznego KS-4 produkowanego w ŁZK od 1968 roku. W 1970 roku projektant stworzył formę telefonu dla radomskich Zakładów Wytwórczych Aparatury Teletechnicznej. Po niewielkich modyfikacjach wszedł on do produkcji dwa lata później jako aparat telefoniczny Irys-72^[14]. Od 1966 roku Zygadlewicz był członkiem Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych^[1]. Pod koniec dekady na swoim koncie posiadał ponad 50 skomercjalizowanych projektów^[15]. Formy przedmiotów projektowanych w tym okresie przez Zygadlewicza cechuje maksymalizacja funkcjonalności i głęboka analiza ergonomii ich użytkowania.

Przenośne radioodbiorniki Krokus i Ewa mogą pracować w różnych pozycjach zapewniając wygodny dostęp do nastaw, dodatkowo mogą być podwieszone we wnęce przedniej konsoli samochodu osobowego. Telefon Irys-72 jest przystosowany zarówno do podwieszenia na ścianie, jak i pracy na biurku. Słuchawkę można odwiesić w pozycji oczekiwania, nie rozłączając rozmowy^[14]. Zygadlewicz znany był z tego, że często z własnej inicjatywy przedstawiał wzbogacone w funkcjonalności formy przedmiotów producentom, co przy akceptacji z ich strony prowadziło do opracowania zupełnie nowych modeli produktów^[16].

• 

  Radioodbiornik przenośny Diora Krokus – pozycja stojąca

• 

  Radioodbiornik przenośny Diora Krokus – pozycja leżąca

• 

  Radioodbiornik przenośny Diora Ewa – pozycja stojąca

• 

  Radioodbiornik przenośny Diora Ewa – pozycja leżąca

• 

  Projektor na film 8 mm AP-33 POLLUX

• 

  Prototyp aparatu telefonicznego RWT Irys-72

• 

  Magnetofon szpulowy ZRK ZK-146

• 

  Studium nadwozia samochodu Fiat 125 GT

W 1972 roku Zygadlewicz na 8 lat podjął współpracę z Zakładami Radiowymi im. Marcina Kasprzaka (ZRK). Z tego okresu najbardziej rozpoznawalny jest projekt magnetofonu szpulowego ZK-146. Jednak ostatnia dekada aktywności Zygadlewicza to powrót do projektowania dla branży motoryzacyjnej. Jeszcze w 1970 roku powstała niezrealizowana stylizacja GT Polskiego Fiata 125p^[1], natomiast dwa ostatnie projekty motoryzacyjne zapewniły rozpoznawalność stylowi projektanta i nadal są produkowane. To wytwarzana od 1973 roku przyczepa kempingowa N126 zaprojektowana dla Zakładów Sprzętu Precyzyjnego „Niewiadów” i rodzina elektrycznych wózków golfowych, pasażerskich i bagażowych Melex, zaprojektowanych w latach 1970–1972 dla WSK „PZL-Mielec”. Niektóre pojazdy elektryczne powstałej w 1993 roku w wyniku prywatyzacji spółki Melex nadal nawiązują do stylizacji Zygadlewicza.

Jest pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 193-1-16)^[17].

Grób Janusza Zygadlewicza na Starych Powązkach w Warszawie

• 

  Szkic projektowy przyczepy N126

• 

  Przyczepa kempingowa Niewiadów N126

• 

  Pojazd elektryczny Melex w stylizacji z początku produkcji

• 

  Melexy obsługujące wystawę Expo Milano 2015

Wystawy / nagrody^[1]

• indywidualne:
  • Nagroda Prezesa Rady Ministrów przyznawana przez Radę Wzornictwa i Estetyki Produkcji Przemysłowej za projektor AP-33 POLLUX (1968),
  • Nagrody za projekty scenografii Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie, z Teresą Zygadlewicz (trzykrotnie, 1965-67),
  • Wystawa monograficzna, Galeria Sztuki MDM, Warszawa (1969),
• zbiorowe:
  • I Targi Wzornictwa Przemysłowego, Pałac Kultury i Nauki, Warszawa, 1961,
  • Plastyka w przemyśle, Wrocław, 1965,
  • Złoty Medal OSTIV-Trophy Międzynarodowej Organizacji Naukowo-Technicznej Szybownictwa (OSTIV) dla Władysława Okarmusa z zespołem za szybowiec SZD-24 Foka, tytuł Najdoskonalszy na świecie szybowiec klasy standard 1968 r.^[18],
  • Targi Lipskie, Złoty Medal za kserograf KS-4, Lipsk, 1968^[19],
  • Wystawa Form Przemysłowych w XXV-lecie PRL, Lublin, 1969.

Przypisy

Bibliografia

• Wojciech Wybieralski, Michał Stefanowski: Wzornictwo w Polsce do 1989 roku na tle politycznym i gospodarczym. Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie Wydział Wzornictwa Przemysłowego, 2007. ISBN 978-83-87321-65-6.
• Wojciech Pacuła. Witajcie w Polsce! O polskim designie przemysłowym w ujęciu urządzeń audio. „HighFidelity.pl”. 113, wrzesień 2013. HighFidelity. 
• Aleksander Rummel: Polskie konstrukcje i licencje motoryzacyjne 1922-1980. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985. ISBN 83-206-0514-8.
• Maciej Replewicz. Niechciana rewolucja. „Automobilista”. 113, s. 94–97, wrzesień 2009. Warszawa: Automobilista Sp. z o.o.. ISSN 1507-7357. 

Linki zewnętrzne

• Radioodbiornik Diora Rytm w serwisie oldradio.pl,
• Odbiornik telewizyjny Diora Tosca Lux w serwisie oldradio.pl,
• Rodzina przyczep kempingowych N126 w ofercie Fabryki Przyczep Niewiadów Sp. z o.o.,
• Pojazdy elektryczne w ofercie Melex Sp. z o.o..