Japonizm w sztuce Zachodu

Japoński mostek w Giverny
Ilustracja
Autor

Claude Monet

Data powstania

1900

Medium

olej na płótnie

Wymiary

89,9 cm × 101 cm

Miejsce przechowywania
Lokalizacja

Art Institute of Chicago

Japonizm w sztuce Zachodu lub w skrócie japonizm (fr. japonisme; ang. japonism; jap. ジャポニスム japonisumu) – termin oznaczający wpływ sztuki i kultury japońskiej na sztukę Zachodu w drugiej połowie XIX wieku.

Znaczenie słowa „japonizm”

Słowo japonisme lub japonism – w znaczeniu wpływu sztuki japońskiej na sztukę Zachodu – zostało użyte po raz pierwszy w 1872 r. przez dwóch francuskich krytyków sztuki: Jules'a Claretie (1840–1913) w jego książce L’Art francais en 1872[1] oraz (także jako japanism) przez Philippe'a Burty[2] (1830–1890) w Japonisme III. La Renaissance littéraire et artistique.

Zbliżone znaczenie ma, pochodzące również z francuskiego, słowo japonaiserie (ja. ジャポネズリー japonezurī), które pojawiło się wcześniej i oznaczało ogólne zainteresowanie Japonią i wyrobami z tego kraju[3]. Zostało ono utworzone na wzór słowa chinoiserie znanego w Europie od XVII wieku[4].

Początki „japonizmu” w Europie

W wyniku restrykcyjnej polityki samoizolacji (sakoku), prowadzonej przez władający Japonią ród Tokugawa, przed 1854 rokiem handel zagraniczny i wszelkie kontakty z Europą były dozwolone wyłącznie poprzez holenderską faktorię na małej wysepce Dejima w zatoce Nagasaki. Do Europy napływały głównie wyroby artystyczne i rzemieślnicze: z porcelany, laki, wachlarze i drzeworyty.

Wymuszony przez Stany Zjednoczone traktat z Kanagawy (a następnie kolejne kraje) zakończył ten ponad dwustuletni okres zamknięcia i rozpoczęła się wymiana towarów z Zachodem. Japonia uzyskała w ten sposób m.in. możliwość szerokiego zaprezentowania swojej sztuki i rzemiosła na międzynarodowych wystawach w różnych krajach. Oryginalność dzieł japońskich mistrzów wzbudziła ogromne zainteresowanie i wywarła wpływ na sztukę Zachodu. Do pierwszych wielbicieli i promotorów zalicza się Siegfrieda Binga, który otworzył w Paryżu sklep z przedmiotami japońskimi i zaczął wydawać periodyk o nazwie "Le Japon artistique" oraz malarzy: Vincenta van Gogha (1853-90) i Henri de Toulouse-Lautreca (1864-1901)[5].

Obrazy przemijającego świata (ukiyo-e)

Claude Monet, Madame Monet w stroju japońskim, 1876

Ogromny wpływ na sztukę europejską, a zwłaszcza na malarstwo miały japońskie drzeworyty ukiyo-e z XVIII i XIX wieku, które obrazowały życie Japonii, ale także pokazały inny punkt widzenia na konstruowanie obrazu i techniki malarskie. Artyści, jak: Édouard Manet, Edgar Degas, Claude Monet, Vincent van Gogh rozpoczęli ich kolekcjonowanie. Vincent i jego młodszy brat Theo zgromadzili pokaźną kolekcję tego typu dzieł sztuki, obecnie eksponowaną w Muzeum Vincenta van Gogha w Amsterdamie[6].

W liście do Theo z 5 czerwca 1888 r. Vincent zauważył:

„Co do pobytu na południu, nawet jeżeli tu jest drożej – spójrz, tu się kocha japońskie malarstwo, tu się doświadcza jego wpływu – to łączy wszystkich impresjonistów – i to bez jeżdżenia do Japonii, innymi słowy, ekwiwalent Japonii jest tu, na południu. Tak więc myślę, że przyszłość nowej sztuki leży przede wszystkim na południu.”[7]

Miesiąc później napisał:

„Sztuka japońska upada w swojej ojczyźnie, a ożywa na nowo wśród impresjonistów francuskich.”[8]

Japonizm w Polsce

Olga Boznańska, Japonka (1889)
Anna Bilińska-Bohdanowicz, Kobieta z japońską parasolką

Wpływ japońskiej sztuki jest widoczny w twórczości wielu polskich malarzy[9] XIX i XX w. Mieli oni kontakty z twórcami i szkołami europejskimi m.in. w Paryżu i Monachium. Należeli do nich m.in.: Leon Wyczółkowski[10], Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Julian Fałat, Anna Bilińska-Bohdanowiczowa[11], Stanisław Wyspiański[12].

Polski kolekcjoner

Pod wielkim wpływem japonizmu był polski ziemianin, krytyk i kolekcjoner sztuki, Feliks „Manggha” Jasieński. Z kolei jego pasja rozszerzyła się na jego przyjaciół malarzy i skłoniła ich do zainteresowania się „egzotycznym” malarstwem i odmiennym widzeniem świata przez Japończyków.

W 1920 roku Jasieński podarował swoje zbiory Muzeum Narodowemu w Krakowie. Przekazał około 15 tys. eksponatów, w tym ok. 6,5 tys. o tematyce japońskiej.

Pod koniec lat 80. XX wieku reżyser filmowy Andrzej Wajda przeznaczył swoją nagrodę od miasta Kioto na wybudowanie Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie. Umieszczono w nim zbiory Jasieńskiego.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Japonisme. Van Gogh Gallery, 2013. [dostęp 2015-02-15]. (ang.).
  2. ↑ Japonisme: European Artists and the Allure of Japan. Herbert F. Johnson Museum of Art, Cornell University, 2015. [dostęp 2015-02-15].
  3. ↑ カタカナ新語辞典. Tokyo: Gakken, 2003, s. 265.
  4. ↑ Chinoiserie. Free Dictionary by Farlex. [dostęp 2015-02-15]. (ang.).
  5. ↑ Japonisme. The British Museum. [dostęp 2015-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-12)]. (ang.).
  6. ↑ Van Gogh Museum: Japanese prints. Catalogue of the Van Gogh Museum’s collection. [dostęp 2011-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-27)]. (ang.).
  7. ↑ Van Gogh Museum, Amsterdam: To Theo van Gogh. Arles, on or about Tuesday, 5 June 1888.. [dostęp 2011-03-26]. Cytat: Pour ce qui est de rester dans le midi, meme si c’est plus cher – Voyons, on aime la peinture Japonaise, on en a subi l’influence – tous les impressionistes ont ca en commun – et on n’irait pas au Japon c. à d. ce qui est l’equivalent du Japon, le midi.– Je crois donc qu’encore après tout l’avenir de l’art nouveau est dans le midi. (fr.).
  8. ↑ Van Gogh Museum, Amsterdam: To Theo van Gogh. Arles, Sunday, 15 July 1888.. [dostęp 2011-03-26]. Cytat: "L’art japonais en decadence dans sa patrie reprend racine dans les artistes Francais impressionistes." (fr.).
  9. ↑ O Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha. Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie. [dostęp 2015-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-27)]. (pol.).
  10. ↑ Wyczół w Japonii. Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie. [dostęp 2015-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-13)]. (pol.).
  11. ↑ Anna Bilińska – Kobieta. Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie. [dostęp 2015-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-13)]. (pol.).
  12. ↑ Anna Król: „Japońskie” krajobrazy Stanisława Wyspiańskiego. Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, 2007. s. 185-193. [dostęp 2015-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-15)]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie