Jarosław (województwo podkarpackie)

Jarosław

miasto i gmina
Ratusz w Jarosławiu
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jarosławski
Prawa miejskie	1323
Burmistrz	Waldemar Paluch
Powierzchnia	34,61[1] km²
Wysokość	170–258[2] m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	37 479[3] 1089 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 16
Kod pocztowy	PL-37-500
Tablice rejestracyjne	RJA
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego Jarosław
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jarosław
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Jarosław
50°01′07″N 22°40′47″E/50,018611 22,679722
TERC (TERYT)	1804011
SIMC	0972192
Urząd miejski Rynek 1 37-500 Jarosław
Strona internetowa
BIP

Historyczna panorama miasta

Jarosławski ratusz (XV–XX w.)

Kamienica Rynek 11 (XVI-XVIII w.) w której mieszkała królowa Marysienka, obecnie siedziba Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia

Kościół i klasztor Dominikanów

Cerkiew konkatedralna pw. Przemienienia Pańskiego

Jarosław – miasto w Polsce, w województwie podkarpackim, siedziba powiatu jarosławskiego oraz gminy wiejskiej Jarosław, położone nad Sanem, na pograniczu dwóch krain geograficznych: Doliny Dolnego Sanu i Podgórza Rzeszowskiego. W średniowieczu miasto na styku wschodniej Małopolski i Rusi Halickiej.

Leży w historycznej ziemi przemyskiej^[4]. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1375 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[5]. Jarosław uzyskał prawo składu w 1443 roku^[6].

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 1640 budynkach w Jarosławiu na obszarze 2617 hektarów mieszkało 22 660 osoby, z czego 12 228 (54%) było katolikami, 5703 (25,2%) wyznawcami judaizmu, 4457 (19,7%) grekokatolikami, a 270 (1,2%) innej religii lub wyznania, 19 269 (85%) było polsko-, 1448 (6,4%) ukraińsko-, 893 (3,9%) niemiecko-, a 208 (0,9%) innojęzycznymi^[7].

Od 23 grudnia 1920 r.^[8] do 18 sierpnia 1945 r. znajdowało się na terenie województwa lwowskiego^[9]. Od 1945 do 1974 wchodziło w skład województwa rzeszowskiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[10] Jarosław ma obszar 34,61 km², w tym:

• użytki rolne: 72%
• użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 3,35% powierzchni powiatu.

Ochrona środowiska

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Jarosław został sklasyfikowany jako 47. najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[11].

Historia

Najstarsze ślady pobytu człowieka w regionie jarosławskim sięgają neolitu. Już w tych odległych czasach rejon Podgórza oraz dolina Sanu były pokryte siecią osad. Świadczą o tym liczne ślady w postaci odnalezionych cmentarzysk, ceramiki, narzędzi, broni. W czasach przedpiastowskich ziemie te zamieszkiwało plemię Lędzian. Po ziemie Lędzian sięgali na przemian władcy Czech, Polski i Rusi Halickiej. Tereny te razem z resztą Grodów Czerwieńskich wchodziły w skład Państwa Mieszka I^[12]. W roku 981 zostały opanowane przez Włodzimierza I Wielkiego, księcia staroruskiego, następnie odzyskane w roku 1018 przez Bolesława I Chrobrego, a w roku 1031 przejęte przez księcia kijowskiego Jarosława I Mądrego. Według dawnej tradycji już wtedy książę Jarosław założył tu gród, jednak najstarsze źródła pisane znajdujemy dopiero w roku 1152. Zapiski w kronice staroruskiej określają miasto jako gród warowny, należący do księcia halicko-włodzimierskiego. W roku 1340 zgodnie z testamentem piastowskiego księcia Bolesława Jerzego II, będącego po kądzieli potomkiem Jarosława Mądrego, księstwo Halickie wraz z Jarosławiem zajęte zostało przez Kazimierza Wielkiego. Udokumentowana lokacja miasta na prawie niemieckim zw. prawem magdeburskim przez namiestnika Rusi Halickiej Władysława Opolczyka nastąpiła 7 lipca 1375.^[13]

Zarządcy Jarosławia

W 1387 królowa Jadwiga podarowała Jarosław Janowi z Tarnowa herbu Leliwa. W rękach Tarnowskich pozostawał Jarosław prawie do końca XIV w. Jan Tarnowski, właściciel: Tarnowa, Jarosławia, Przeworska i Wielowsi oraz przyległych kluczy, podzielił swój majątek pomiędzy dwóch synów Jana i Spytka. Spytek I przyjmując nazwisko Jarosławski herbu „Leliwa”, otrzymuje Jarosław oraz Bełżec, a jego syn Rafał przejmuje Przeworsk. Najbardziej znaną, postacią w XV związaną z tym grodem był Rafał Tarnowski (zm. 1441) (XIV wiek – 1441) polski szlachcic herbu Leliwa, syn Spytka I Jarosławskiego i Sandochny ze Zgłobienia, który był właścicielem Jarosławia i Przeworska oraz kasztelanem wojnickim i starostą lwowskim przed 1440 r. Spytek III Jarosławski zarządca Jarosławia, przed 1481 r. był w związku z Jadwigą z Warzyszyna, z którą miał dwie córki: Annę Jarosławską i Magdalenę. Potem nastąpił syn Anny Jarosławskiej-Tarnowskiej herbu Leliwa i Jana Odrowąża, późniejszego wojewody ruskiego Stanisław Odrowąż, co sprawiło, że Jarosław przejęli Odrowążowie. W końcu XVI w. jedyną właścicielką była Zofia ze Sprowy Odrowąż Kostkowa – córka Stanisława Odrowąża (prawnuczka Spytka III), wdowa po Janie Krzysztofie Tarnowskim. Jej drugi mąż, Jan Kostka^[14] po poślubieniu właściciel Jarosławia prowadził poważną działalność budowlaną, m.in. rozbudował zamek w Jarosławiu i postawił murowany pałac w Pełkiniach (1575-1580?). Ich córka księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635) herbu Dąbrowa sprowadziła do Jarosławia benedyktynki. Była także fundatorką bursy przy kolegium. Gdy w wieku 19 lat wyszła za mąż za Aleksandra Ostrogskiego, zamieszkała z mężem na zamku w Jarosławiu. W 1606 wykupiła od swojej siostry Katarzyny Sieniawskiej drugą część Jarosławia. 24 maja 1636 po śmierci Anny Ostrogskiej dobra jarosławskie przypadły jej córkom Katarzynie Zamoyskiej oraz Annie Alojzie Chodkiewicz, a także wnukom Aleksandrowi Michałowi i Konstantemu Lubomirskim (synom Zofii Ostrogskiej, najstarszej córki Anny, która zmarła w 1622 r.). Faktyczną opiekę nad miastem sprawowała hetmanowa Chodkiewiczowa.

Potem kolejno właścicielami miasta byli Sieniawscy, Zamojscy, Wiśniowieccy, Koniecpolscy, Sobiescy, Sieniawscy, Sanguszkowie i Czartoryscy. Właścicielem Jarosławia był też m.in. August Aleksander Czartoryski Z rąk Czartoryskich miasto wykupiło się w drugiej połowie XIX w.

Miasto kupców i jarmarków

Jarosław, położony na skrzyżowaniu szlaków handlowych ze Śląska na Ruś i z Gdańska na Węgry, a także nad dogodną drogą wodną, jaką był San, miał korzystne warunki rozwoju. Przyczynił się do tego także status miasta prywatnego, którego właściciele zabiegali o prawa i przywileje kupieckie. Znaczącym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym był już na początku XV w. W roku 1501 otrzymał prawo składu, co zmuszało przejeżdżających kupców do zatrzymania się i wystawienia swoich towarów. 1464 rok to pierwsza znana data pojawienia się Żydów w Jarosławiu^[15]. Największy rozkwit miasta przypada na XVI i XVII wiek. Odbywające się tu jarmarki należały do największych w kraju, a nawet w Europie (podobno w XVI w. najbliższy większy jarmark odbywał się we Frankfurcie n. Menem)^[16]. W czasie jarmarków odbywały się sesje Sejmu Czterech Ziem, który był przedstawicielstwem Żydów z Korony.

W roku 1632 Szymon Starowolski w dziele Polonia: zanotował „Następnie idzie Łańcut (...) i Rzeszów (...); mleka tu i płócien lnianych wielka jest zwykle obfitość, ponieważ wioski na całym tym obszarze zamieszkują potomkowie niemieckiego plemienia, wzięci na jakiejś wojnie przez Kazimierza Wielkiego, króla Polski, lub sprowadzeni z Saksonii, z dziećmi i żonami, aż w te okolice. Ci przeto o bydło i uprawę lnu troszczą się wielce i w porze jarmarków tak do innych okolicznych miast wymieniane towary zwożą na sprzedaż, jak przede wszystkim do Rzeszowa i Jarosławia” (zob. Głuchoniemcy)^[17].

26 sierpnia 1625 roku „miasto w czasie jarmarku zgorzało przez co kupcy tu bawiący stracili do 10 milionów złotych, straciły jarmarki i miasto swoją wziętość”^[18].

O rozmiarze jarmarku jarosławskiego świadczy liczba przybywających w mieście osób. Liczba ta wynosiła 30 tysięcy, przy liczbie stałych mieszkańców 3 tysiące. Nieliczni z nich zmieścili się w samym mieście, większość nocowała w podmiejskich domostwach lub w namiotach i wozach. Cena za wynajęcie jednej izby w mieście na okres jarmarku (ok. 1 miesiąc) wynosiła 100–160 zł. W tym czasie roczny czynsz z trzypiętrowej kamienicy we Lwowie przy Rynku wynosił 330 zł, a w bocznej ulicy 150 zł. Wynajem lokali był dla kamieniczników źródłem znaczących zysków. Okres jarmarku był dobrym czasem również dla jarosławskich rzemieślników: piekarzy, rzeźników, piwowarów, krawców, szewców, kowali, stelmachów i innych, a także dla biedoty miejskiej. Jarmarki odbywały się trzy razy w roku. Ten największy odbywał się w święto Wniebowzięcia, pozostałe w Popielec i na św. Andrzeja. Tradycje kupieckie przetrwały w Jarosławiu do dziś.

Jarosław w czasie wojen

17 sierpnia 1245 r. – bitwa pod Jarosławiem

Bitwa pod Jarosławiem – stoczona 17 sierpnia 1245 nad Sanem, koło Jarosławia, pomiędzy wojskami księcia halicko-wołyńskiego Daniela I Romanowicza, Konrada I mazowieckiego i Mendoga a wojskami wielkiego księcia kijowskiego Rościsława I Mścisławowicza, wspomaganymi przez wojska polskie Bolesława V Wstydliwego i posiłki węgierskie króla Beli IV. Wojska Rościsława i Bolesława Wstydliwego zostały pokonane.

11–15 marca 1656 r. – bitwa z Tatarami

Książę Aleksander Ostrogski (1571–1603) herbu Ostrogski, wojewoda wołyński (1593) wyswobodził Jarosław z rąk Tatarów atakując na Sośnicę. Po naleganiu księżnej Anny uwolnił tatarskich jeńców i przyznał im ziemię. Potomność nadała mu przydomek „Wspaniałomyślny książę”

11–15 marca 1656 – Bitwa pod Jarosławiem (1656), podczas II wojny północnej

Armia szwedzka w czasie potopu 11 marca 1656 dotarła pod Jarosław i rozpędziła broniące przepraw chorągwie Jerzego Lubomirskiego, i zajęła miasto. Nagle przybyła spod Lwowa dywizja regimentarza Stefana Czarnieckiego. Czarniecki dopadł pod Jarosławiem i zniszczył podjazd szwedzki, złożony z kilkuset rajtarów. Następnie uderzył na Roberta Douglasa, który szedł na pomoc oddziałom pułkownika Petera Hammerskjölda, bezskutecznie usiłującym zdobyć Przemyśl. Douglas jednak w porę dowiedział się o zbliżającym się Czarnieckim i wycofał do Jarosławia. Żołnierze Douglasa uciekali w takim pośpiechu, że podczas przeprawy przez zamarznięty San wskutek załamania się lodu zginęło kilkudziesięciu żołnierzy szwedzkich.

15 sierpnia 1704 r. – obrona Jarosława przed wojskami Karola XII

Po napaści na Jarosław i dokonanym przez szwedzkie wojska rabunków, gwałtów i podpaleń, Karol XII wysłał do lwowian rozkaz, aby wojsku szwedzkiemu dostarczali piwo i mąkę przez całych 10 tygodni. Jednak lwowianie odmówili i mimo obrony 6 września 1704 r. zostali pokonani.

24 Pułk Artylerii Lekkiej, Korpus przemyski (1918-1928), Dowództwo Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu, 1929

14 – 16 maja 1915 r. – bitwa pod Jarosławiem^[19]

Generał-major Tadeusz Rozwadowski, dowódca XII Brygady Artylerii, powstrzymał kontrnatarcie Rosjan. Podczas bitwy, podobnie jak w Bitwie pod Gorlicami, zastosował innowacyjną ruchomą zasłonę ogniową. Taktyka ta polega na ostrzale artylerii postępującym tuż przed atakującą piechotą. Metoda ta bardzo szybko weszła na trwałe do niemieckiego regulaminu walki, jako tzw. Feuerwalze, a do francuskiego jako barrage roulant i zastąpiła stosowane wcześniej wielogodzinne ostrzeliwanie pozycji wroga, po których następował pochłaniający liczne ofiary szturm wojsk. Działania te oraz spotkanie z cesarzem Wilhelmem II pod Jarosławiem opisał szerzej w swych wspomnieniach^[20].

1 listopada 1918 – przejęcie władzy w Jarosławiu od Austriaków^[21]

10–11 września 1939 r. – obrona Jarosławia przed wojskami niemieckimi

1942-1943 – walka z okupantem

W drugiej połowie 1942 roku grupa bojowa Gwardii Ludowej zabrała z magazynu niemieckiego w koszarach przy ul. Kościuszki 15 tys. sztuk amunicji, 64 granaty, pistolet maszynowy i 3 pistolety. Ta sama grupa zlikwidowała 28 listopada 1943 roku członka Sonderdienstu^[22].

27 lipca 1944 r. – wkroczenie Armii Czerwonej

Do miasta wkroczyły oddziały 1 Gwardyjskiej Armii Pancernej i 13 Armii 1 Frontu Ukraińskiego. 27 lipca 1949 roku na ul. Rynek odsłonięto Pomnik Zwycięstwa ku czci żołnierzy radzieckich, którzy oswobodzili miasto^[23].

6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy. Obóz pracy nr 107 powstał w Jarosławiu^[24].

Współczesny Jarosław

Jarosławska starówka nocą, krótko przed Bożym Narodzeniem

Okres po 1945 r. to czas rozwoju i uprzemysławiania miasta, które administracyjnie zyskało miano powiatu. Rozbudowano stare zakłady przemysłowe (Zakłady Mięsne, Zakłady Przemysłu Cukierniczego), powstały też nowe, w tym Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan” (w upadłości) oraz Owens-Illinois Polska o. w Jarosławiu (Huta Szkła Jarosław). Miasto obejmuje powierzchnię 34,46 km² i liczy blisko 40 tysięcy mieszkańców. Na jego terenie działa ponad 4000 podmiotów gospodarczych, zatrudniających łącznie ponad 16 000 osób. Jarosław jest prężnym ośrodkiem kulturalnym. Rokrocznie w mieście odbywa się szereg imprez.

Imprezy odbywające się corocznie

• Letnie muzykowanie (marzec-październik)

Demografia

Dane z 31 grudnia 2010^[26][27]:

Liczba ludności Jarosławia na tle najważniejszych miast obecnego województwa podkarpackiego w okresie 1810-2002^[28]

Zabytki

23 marca 2009 decyzją rady miasta został utworzony park kulturowy obejmujący swoim zasięgiem stare miasto, Opactwo Sióstr Benedyktynek wraz z fortyfikacjami oraz zespół kościelno-klasztorny oo. Dominikanów^[29]. Następnym działanie władz miasta będzie uznanie chronionego obszaru za pomnik historii^[29][30][31]. Centrum Jarosławia posiada historyczną zabudowę z licznymi kamienicami, kościołami i klasztorami. Na terenie miasta znajduje się kilkadziesiąt budynków wpisanych do rejestru zabytków.

• Układ urbanistyczny najstarszej części miasta

Rynek i Miejska Wiata Targowa (z prawej)

Kamienica Attavantich – Centrum Kultury i Promocji

• Renesansowa Brama Krakowska i mury obronne wraz z fosą
• Zabudowa rynku, w szczególności renesansowa Kamienica Orsettich z podcieniami i misterną attyką
• Ratusz Jarosławski
• Dawny Gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Jarosławiu – obecnie Miejski Ośrodek Kultury
• Budynek Stowarzyszenia Jad Charuzim w Jarosławiu
• Miejska Wiata Targowa w Jarosławiu – wybudowana na wzór wrocławskiej na początku XX w.^[32]
• Pałac w Pełkiniach (na granicy z miastem)
• Mały Rynek

Kamienice

• Kamienica Rydzikowska w Jarosławiu
• Kamienica Orsettich w Jarosławiu
• Kamienica Attavantich w Jarosławiu
• Kamienica Gruszewiczowska w Jarosławiu^[33]
• Kamienica królowej Marysieńki w Jarosławiu
• Kamienica Strisowera w Jarosławiu
• Kamienica Wojciechowskiego w Jarosławiu
• Zabytkowe kamienice przy ulicy Grunwaldzkiej
• Zabytkowe kamienice przy ulicy Kraszewskiego

Cmentarze

Stary Cmentarz

• Stary Cmentarz w Jarosławiu
• Nowy Cmentarz w Jarosławiu
• Cmentarz żydowski w Jarosławiu
• Cmentarz Wojskowy w Jarosławiu

Kościoły

Kolegiata pw. Bożego Ciała

Kościół św. Ducha

• Kolegiata pw. Bożego Ciała z XVI w., dawniej jezuitów, przy kościele zachowany fragment dawnego kolegium jezuickiego
• Opactwo Benedyktynek z kościołem pw. św. Mikołaja i św. Stanisława Biskupa z XVII w., otoczone murami obronnymi z basztami
• Kościół Ducha Świętego z XVII w.
• Kościół Trójcy Przenajświętszej i klasztor Franciszkanów-Reformatów z XVIII w.
• Bazylika i Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej z klasztorem z XVII w., pierwotnie jezuitów, od 1777 dominikanów, w ołtarzu głównym gotycka rzeźba Matki Boskiej Bolesnej z XIV w.
• Klasztor ss. Niepokalanek

Cerkwie

• Cerkiew konkatedralna pw. Przemienienia Pańskiego obrządku greckokatolickiego z XVIII w.
• Dawna greckokatolicka cerkiew Zaśnięcia NMP, obecnie kaplica rzymskokatolicka

Synagogi

Duża Synagoga

• Dwie synagogi, jedna z początku, druga z końca XIX w. – Duża i Mała
• Najstarsza synagoga w Jarosławiu
• Synagoga w Jarosławiu (Mały Rynek 17)

Gospodarka

Na terenie miasta znajdują się tereny Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec^[34][35].

• Jarosławskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego
• Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Jarosławiu
• Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Jarosławiu
• Lear Corporation Poland Sp. z o.o.
• Owens-Illinois Polska oddz. Huta Szkła „Jarosław”
• PPŻM „PZZ” w Jarosławiu
• Jarosławskie Zakłady Mięsne – oddział Sokołów S.A.
• ZPC „San” w Jarosławiu – oddział LU Polska a później Mondelēz International
• Fabryka Ciast i Cukrów Stanisław Gurgul
• Jarosławskie Przedsiębiorstwo Budowlane
• Galeria Handlowa Stara Ujeżdzalnia

Transport

Ulica Słowackiego w centrum miasta

Transport drogowy

Autostrada:

• A4E40 Autostrada A4: granica państwa (Niemcy) – Jędrzychowice – Zgorzelec – Bolesławiec – Krzyżowa – Legnica – Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice – Mysłowice – Balice – Kraków – Tarnów – Dębica – Jasionka – Rzeszów – Jarosław – Korczowa – granica państwa (Ukraina)

Drogi krajowe:

• 94 Droga krajowa nr 94: Jędrzychowice (węzeł „Zgorzelec”) – Bolesławiec – Krzywa – Chojnów – Legnica – Prochowice – Wrocław – Oława – Brzeg – Opole – Strzelce Opolskie – Toszek – Pyskowice – Zabrze – Bytom – Siemianowice Śląskie – Czeladź – Będzin – Sosnowiec – Dąbrowa Górnicza – Sławków – Olkusz – Modlniczka – ... – Kraków (węzeł „Kraków Wielicka”) – Wieliczka – Bochnia – Brzesko – Wojnicz – Tarnów – Pilzno – Dębica – Ropczyce – Sędziszów Małopolski – Rzeszów – Łańcut – Przeworsk – Jarosław – Radymno – Korczowa – granica państwa (Ukraina)
• 77 Droga krajowa nr 77: Lipnik – Sandomierz – Gorzyce – Stalowa Wola – Nisko – Leżajsk – Tryńcza – Jarosław – Radymno – Żurawica – Przemyśl

Drogi wojewódzkie:

• 865 Droga wojewódzka nr 865: Jarosław – Oleszyce – Cieszanów – Narol – Bełżec
• 870 Droga wojewódzka nr 870: Sieniawa – Wiązownica – Jarosław
• 880 Droga wojewódzka nr 880: Jarosław – Roźwienica – Węgierka

Transport autobusowy

Komunikacja miejska obsługiwana jest przez Miejski Zakład Komunikacji w Jarosławiu, natomiast obsługę transportową powiatów jarosławskiego, przeworskiego i lubaczowskiego zapewnia Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej Jarosław SA, powstałe w l. 1950–1951, usamodzielnione w 1990 i przekształcone w spółkę akcyjną w 2000; od 2010 stanowiące własność powiatu jarosławskiego. Należący do przedsiębiorstwa Dworzec PKS w Jarosławiu powstał w 1977 roku^[36].

Dworzec kolejowy i autobusowy

Transport kolejowy

Jarosław uzyskał połączenie kolejowe w 1860 roku, w ramach kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika Kraków – Lwów (obecna linia kolejowa nr 91)^[37]. W 1884 roku otwarto drugą linię kolejową z Jarosławia do Sokala^[37]. Obecny gmach dworca kolejowego i autobusowego pochodzi z 1977 roku^[37].

Lądowisko

Około 20 km na wschód od miasta funkcjonuje prywatne lądowisko Laszki.

Bezpieczeństwo i porządek publiczny

Komenda Powiatowa Policji w Jarosławiu

Policja

Główną instytucją w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego w Jarosławiu jest Komenda Powiatowa Policji.

Działalność merytoryczną prowadzi w oparciu o Ustawę z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, podejmując działania ukierunkowane między innymi na: prewencję społeczną o szerokim zasięgu edukacji, patologie społeczne: alkoholizm, niedostosowanie społeczne i demoralizację dzieci i młodzieży, przemoc domową, bezpieczeństwo na drogach i w innych miejscach publicznych.

Straż miejska

Jarosław posiada również Straż Miejską, której podstawowym zadaniem jest ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych na terenie miasta.

Wojsko

Pomnik w hołdzie żołnierzom w 90 rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości

W garnizonie jarosławskim stacjonuje 14 Dywizjon Artylerii Samobieżnej im. gen. bryg. Wacława Wieczorkiewicza i 21 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej.

Mieści się tu również Wojskowa Komenda Uzupełnień w Jarosławiu.

Ochrona przeciwpożarowa

Miasto jest siedzibą Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej i podlega obszarowi działania Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej w Jarosławiu, wchodzącej w skład Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego.

Ochrona zdrowia

• Centrum Opieki Medycznej w Jarosławiu – samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, świadczy usługi leczniczo – zapobiegawcze w zakresie przewidzianym dla szpitali i innych zakładów z całodobowymi świadczeniami zdrowotnymi oraz w zakresie przewidzianym dla lecznictwa otwartego: podstawowego i specjalistycznego, a także stomatologii, rehabilitacji zabiegowej i pomocy doraźnej.
• Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Jarosławiu
• Pogotowie Ratunkowe w Jarosławiu

Ochrona sanitarna

Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Jarosławiu sprawuje bieżący i zapobiegawczy nadzór sanitarny, prowadząc działalność zapobiegawczą i przeciwepidemiczną w zakresie chorób zakaźnych i innych powodowanych warunkami środowiska.

Kultura

Kamienica Orsettich, obecna siedziba Muzeum w Jarosławiu

• Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich
• Miejski Ośrodek Kultury
• Kino „Ikar”
• Miejska Biblioteka Publiczna im. A. Fredry
• Galeria Rynek 6
• Mała Galeria MOK
• „Galeria Przedmiotu” PSOUU
• Garnizonowy Ośrodek Kultury
• KCK – Katolickie Centrum Kultury
• Centrum Kultury I Promocji w Jarosławiu mieszczący się w kamienicy Attavantich
• Klub Fotograficzny Atest 70
• Klub Fotograficzny Atest 2000

Oświata

Uczelnie

• Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna im. ks. Bronisława Markiewicza
• Studium Języków Obcych

Szkoły ponadgimnazjalne

I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika

• I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Jarosławiu
• Zespół Szkół Spożywczych i Biznesowych im. Marii Skłodowskiej- Curie w Jarosławiu
• Zespół Szkół Innowacyjnych im. Juliusza Słowackiego
• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Książąt Czartoryskich w Jarosławiu
• Zespół Szkół Drogowo-Geodezyjnych i Licealnych im. Augusta Witkowskiego w Jarosławiu
• Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących im. Marii Dąbrowskiej w Jarosławiu
• Zespół Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących im. Króla Kazimierza Wielkiego w Jarosławiu
• Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Jarosławiu im. Stefana Banacha
• Zespół Szkół Plastycznych im. Stanisława Wyspiańskiego
• Publiczne Katolickie Liceum Ogólnokształcące parafii pw. Bożego Ciała
• Liceum Ogólnokształcące przy Szkole Mistrzostwa Sportowego

Gimnazja

Gimnazja istniejące przed 31.08.2019:

• Publiczne Gimnazjum nr 1 im. św. Królowej Jadwigi w Jarosławiu
• Publiczne Gimnazjum nr 2 im. ks. Stanisława Konarskiego w Jarosławiu
• Publiczne Gimnazjum nr 3 im. ks. Jana Twardowskiego w Jarosławiu
• Publiczne Gimnazjum nr 4 w Zespole Szkół Ogólnokształcących im. Książąt Czartoryskich w Jarosławiu
• Publiczne Gimnazjum nr 5 w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Jarosławiu
• Prywatne Gimnazjum im. Świętej Rodziny
• Prywatne Gimnazjum Sióstr Niepokalanek w Jarosławiu im. Bł. Matki Marceliny z Kotowiczów Darowskiej

Szkoły podstawowe

Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza przy ulicy Kraszewskiego

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. św. Królowej Jadwigi w Jarosławiu
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. ks. Stanisława Konarskiego w Jarosławiu
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Stefana Żeromskiego w Jarosławiu
• Szkoła Podstawowa nr 5 im. Baśki Puzon w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Jarosławiu
• Szkoła Podstawowa nr 6 im. ks. Piotra Skargi w Jarosławiu
• Szkoła Podstawowa nr 7 im. Ks. Stanisława Staszica w Jarosławiu
• Szkoła Podstawowa nr 9 im. Tadeusza Kościuszki w Jarosławiu – Łazach Kostkowskich (dzielnica w północnej części miasta)
• Szkoła Podstawowa nr 10 im. Wojska Polskiego w Jarosławiu
• Szkoła Podstawowa nr 11 im. Adama Mickiewicza w Jarosławiu
• Prywatna Szkoła Podstawowa Sióstr Niepokalanek w Jarosławiu im. Bł. Matki Marceliny z Kotowiczów Darowskiej

Szkoły artystyczne

• Państwowe Ognisko Baletowe im. Lidii Nartowskiej w Jarosławiu
• Państwowa Szkoła Muzyczna I St. im. Fryderyka Chopina w Jarosławiu
• Szkoła Muzyczna II St. Towarzystwa Muzycznego w Jarosławiu
• Zespół Szkół Plastycznych im. Stanisława Wyspiańskiego w Jarosławiu

Szkoły specjalne

• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Jarosławiu

Media

W roku 2008 w Jarosławiu powstało lokalne radio Twoje Radio Jarosław nadające na częstotliwości 1062 MW. „Twoje Radio Jarosław” nadaje informacje z Jarosławia. Radio nadaje z PWSTE w Jarosławiu (Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna im. ks. Bronisława Markiewicza w Jarosławiu) i ma nadajnik na kominie Zakładów Mięsnych w Jarosławiu.

Uczniowie I LO im. Mikołaja Kopernika w Jarosławiu prowadzą młodzieżowy portal www.YouthVoice.pl poświęcony miastu Jarosław.

W Jarosławiu działało przez ponad 10 lat Radio Fara, nadające początkowo z Kościoła NMP Królowej Polski, a później przeniesione do Opactwa Benedyktynek. Radio w chwili obecnej ma siedzibę w Przemyślu i nadaje na częstotliwości 98,2 FM (w Jarosławiu jest słabo słyszalne). W Jarosławiu działa tylko studio Radia Fara, mieszczące się w Opactwie Benedyktynek.

W Jarosławiu działa telewizja Azart, która także nadaje informacje z Jarosławia. W 2012 roku w Jarosławiu powstały dwie telewizje internetowe: niezależna POD24 (www.pod24.info) oraz TWOJA TV (www.twojatv.info).

Od lat 90. XX wieku w Jarosławiu działa Gazeta Jarosławska, tygodnik zawierający informacje z Jarosławia, Przeworska, powiatu jarosławskiego oraz powiatu przeworskiego.

Urząd Miasta Jarosławia wydaje bezpłatny Biuletyn. Jest to gazeta z informacjami z Jarosławia.

Niektóre kościoły w Jarosławiu wydają gazetki parafialne. Kościół NMP Królowej Polski wydaje także miesięcznik „Ave Maria”.

Niektóre szkoły w Jarosławiu wydają gazetki szkolne.

Wypoczynek i rekreacja

Pomnik Baśki Puzon w parku jej imienia

• Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Jarosławiu
• Park miejski im. Bohaterów Monte Cassino w Jarosławiu
• Ogród jordanowski im. Wilsona
• Park Miejski im. Baśki Puzon w Jarosławiu
• Park lipowy w Wygarkach
• „Małpi Gaj”
• Błonia na południe od torów kolejowych w okolicy os. Kombatantów
• Stadion Miejski przy ul. Bandurskiego
• Dwa boiska Orlik 2012
• Przystań kajakowa Kolping
• Combat Aikido Jarosław
• Miejscowości wypoczynkowe Radawa, Czerwona Wola i Helusz
• Jezioro w miejscu starorzecza w miejscowości Zgoda oraz zalew ZEK w Radymnie
• Miejsca do łowienia ryb na akwenie Babionka (przy ul. Stawki)
• Rzeka San
• Liczne zespoły ogródków działkowych

Sport

Miasto leży na trasie jednego z etapów Międzynarodowego Wyścigu Kolarskiego „Solidarności” i Olimpijczyków^[38]

• Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Jarosławiu im. Burmistrza Adolfa Dietziusa
• Znicz Jarosław (koszykówka mężczyzn: PLK 3 sezony, w sezonie 2012/13 klub grał w 3 lidze)
• JKS 1909 Jarosław – piłka nożna: IV liga
• Aeroklub Ziemi Jarosławskiej, który korzysta z lotniska w miejscowości Laszki^[39]
• San Pajda Jarosław (siatkówka kobiet 1 liga)
• Przedmieście Jarosław (piłka nożna: klasa B = 7 liga)
• AZS Jarosław (koszykówka mężczyzn: 2 liga)
• Sokołów Jarosław (dawniej Kolping) (tenis stołowy mężczyzn: ekstraklasa)
• Eurobud JKS Jarosław (piłka ręczna kobiet: PGNiG Superliga Kobiet)
• Combat Aikido Jarosław
• Ninja Academy Poland (zajęcia ogólnorozwojowe dla dzieci i młodzieży)
• Hala Sportowa PWSZ
• Hala Sportowa Gimnazjum nr 1
• Hala Sportowa Niepokalanki
• Trzy boiska Orlik 2012
• Boiska szkolne
• Klub Sportów Walki „Sokół”
• Największa w mieście Akademia Piłki Nożnej JSRR Jarosław

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół pw. św. Mikołaja i opactwo benedyktynek

Na terenie Jarosławia działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki – dekanaty Jarosław I, II i III:
  • Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej – bazylika oo. Dominikanów
  • klasztor ss. Niepokalanek – kościół i klasztor ss. Niepokalanek
  • parafia pw. Św. Trójcy – kościół oo. Franciszkanów-Reformatów
  • parafia pw. Bożego Ciała (dawniej kościół farny pw. św. Jana)
  • parafia pw. NMP Królowej Polski
  • parafia pw. Chrystusa Króla
  • parafia pw. Św. Teresy od dzieciątka Jezus
  • parafia pw. Miłosierdzia Bożego
• Kościół greckokatolicki:
  • cerkiew parafii Przemienienia Pańskiego
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • zbór „Barka” w Jarosławiu (ul. 29 Listopada 8)
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Jarosław (Sala Królestwa ul. Podzamcze 63)^[40][41]
• Świecki Ruch Misyjny „Epifania”
  • zbór w Jarosławiu (ul. Pełkińska 138)
• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu:
  • Jarosław

Polityka

Burmistrzowie Jarosławia

• 1990–1994 – Stanisław Hajnus (Komitet Obywatelski „Solidarność”)
• 1994–1999 – Jerzy Matusz (Komitet Obywatelski „Solidarność”/AWS)
• 1999–2002 – Jan Kazimierz Gilowski (AWS)
• 2002–2006 – Janusz Andrzej Dąbrowski (Forum Prawicy)
• 2006–2014 – Andrzej Wyczawski (PiS)
• od 2014 – Waldemar Paluch (KW Stowarzyszenie „Rozwój i Postęp”)

Honorowa Nagroda Burmistrza miasta Jarosławia

„Honorowa Nagroda Burmistrza miasta Jarosławia” przyznawana od 7 grudnia 1994 roku z inicjatywy ówczesnego burmistrza miasta Jerzego Matusza.

Osoby związane z Jarosławiem

Miasta partnerskie

Zobacz też

• Dom Żołnierza w Jarosławiu
• (1110) Jaroslawa
• gmina Munina
• Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia
• Stowarzyszenie Rzemieślników „Gwiazda” w Jarosławiu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wirtualny spacer po mieście Jarosław
• Jarosław w dokumencie archiwalnym. jaroslaw.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-28)].
• Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu
• Aeroklub Ziemi Jarosławskiej. aeroklub.jaroslaw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-17)].
• Historia Żydów w Jarosławiu. sztetl.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-09)]. na portalu Wirtualny Sztetl
• Panoramiczne zdjęcia Jarosławia w wysokiej jakości
• Wysokiej jakości wirtualny spacer po Jarosławiu. jaroslaw24.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-17)].
• Zdjęcia lotnicze z paralotni. blog.waciobird.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-28)].
• Jarosław na starych widokówkach. szukamypolski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-14)].
• Jarosław Dawniej
• Jarosław, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 454 ., s. 454–457.