Jaskinia Béke

Jaskinia Béke (węg. Béke-barlang)

Dolne (główne) wejście do jaskini od strony Jósvafő
Państwo	Węgry
Położenie	Kras Słowacko-Węgierski
Długość	7 183 m
Głębokość	71 m
Deniwelacja	97
Wysokość otworów	338, 271 m n.p.m.
Data odkrycia	1952
Ochrona i dostępność	udostępniona turystom w ograniczonym zakresie
Położenie na mapie Węgier Jaskinia Béke (węg. Béke-barlang)
48°27′39″N 20°32′34″E/48,460833 20,542778

Sztuczne (górne) wejście do jaskini od strony Aggtelek

Jaskinia Béke (węg. Béke-barlang, w tłumaczeniu: Jaskinia Pokoju) – wielka jaskinia krasowa w północno-wschodnich Węgrzech, w Krasie Aggteleckim - węgierskiej części Krasu Słowacko-Węgierskiego. Druga co do długości korytarzy jaskinia w Krasie Aggteleckim i trzecia najdłuższa w całych Węgrzech.

Położenie

Jaskinia utworzona jest w masywie wapiennych wzgórz Szar-hegy (427 m n.p.m.) i Laz-tető (398 m n.p.m.) położonych na wschód od miejscowości Aggtelek i Jósvafő, ok. 4 km na wschód od granicy słowacko-węgierskiej. Administracyjnie znajduje się w granicach obu wymienionych wyżej wsi, w komitacie Borsod-Abaúj-Zemplén.

Historia eksploracji

Jaskinia Pokoju jest jedną z pierwszych jaskiń, których istnienie przewidziano i które odkryto metodami naukowymi. W 1938 r. Hubert Kessler założył, że źródło Jósva i źródło Komlós, które istnieją kilkaset metrów od siebie na skraju Jósvafő, tworzą jeden system wodny, połączony także z potokiem Styks, płynącym w dolnych partiach niedalekiej jaskini Baradla. Chciał się w tym upewnić, prowadząc eksperymentem ze znakowaniem wody, ale sól rozpuszczona w potoku Styks w jaskini Baradla pojawiła się tylko w źródle Jósva. Jej brak w źródle Komlós Kessler wyjaśnił wówczas niższym przepływem wody w tym drugim wypływie.

Założenie Huberta Kesslera zostało obalone przez László Jakucsa^[1], który w 1952 roku za pomocą fluoresceiny zabarwił wodę strumienia Styks w jaskini Baradla. Barwnik znowu pojawił się jedynie w źródle Jósva, więc László Jakucs słusznie przyjął, że źródło Komlós stanowiło ujście wody z innej, nieznanej jeszcze jaskini. Następnie zbadał cechy geologiczne i geomorfologiczne terenu, a zwłaszcza wszystkie leje krasowe i ponory tego obszaru i dzięki serii systematycznych eksperymentów z barwieniem wody odkrył, że wiele ponorów w pobliżu wzgórza Szár i wzgórza Szomor prowadzi wodę tylko do źródła Komlós. Na podstawie tych danych miał już zupełnie dokładne wyobrażenie o nowej jaskini, a w tym o przebiegu jej głównego ciągu. 4 sierpnia 1952 roku, po kilku nieudanych próbach, Kessler wszedł do nowego systemu jaskiniowego, rozkopując zapadlisko zwane Bibic. Z Korytarza Odkrywców (Felfedező-ág) speleolodzy bez problemu dotarli do głównego ciągu jaskini, w którym płynął strumień zasilający źródło Komlós. Główny ciąg i druga duża odnoga zostały następnie spenetrowane i zmapowane w niecałe pół roku.

Aby ułatwić dostęp do jaskini, w 1954 r. otwarto sztuczne, trzecie wejście, połączone z jaskinią pochylnią o długości 150 m. Otwiera się ono od strony wzgórza Szomor i prowadzi bezpośrednio do głównej odnogi. Dziś można przez to dostać się do jaskini. Wejście do Korytarza Odkrywców zostało zamknięte.

Charakterystyka

Béke-barlang jest jaskinią typu fluwiokrasowego z aktywnym ciekiem wodnym, utworzoną w wapieniach wieku triasowego. Posiada aktualnie trzy wejścia^[1], z czego jedno jest zamknięte. Pierwsze z dwóch używanych wejść (sztuczne) znajduje się na wysokości 338 m n.p.m. od strony wzgórza Szomor we wschodniej części Aggtelek, ok. 1320 m w linii prostej na południe od jeziorka Vörös-tó, przy którym znajduje się jedno z wejść do jaskini Baradla. Drugie wejście jest na skraju Jósvafő, po stronie Kőhorog, na wysokości 271 m n.p.m. Do końca lat 80. XX w. łączną długość jej korytarzy określano na 8743 m. Obecnie podaje się długość 7183 m, a rozpiętość w pionie wynosi 97 m (głębokość 71 m, wysokość 26 m).

Główny ciąg ma 3650 m długości i posiada szereg odgałęzień, w tym największe to 684-metrowy Korytarz Odkrywców (Felfedező-ág) i 438-metrowy Korytarz Węża (Kígyós-ág). Głównym ciągiem korytarzy płynie aktywny ciek wodny – potok Komlós, który po opuszczeniu jaskini zasila źródło Komlós na skraju Jósvafő. Ciąg ten ma przeciętnie szerokość 4-5 m oraz wysokość 8-10 m. Największą salą w jaskini jest Sala Olbrzymia (Óriás-terem), o długości około 60 metrów, szerokości 20 metrów i wysokości 18 metrów. Jaskinia posiada bogatą szatę naciekową (stalaktyty, stalagmity, draperie, polewy naciekowe), zbliżoną formami do tej, jaką oglądamy w jaskini Baradla. Jest to jedna z najbogatszych w stalaktyty jaskiń na Węgrzech. Różna zawartość tlenków żelaza powoduje, że posiadają one całą gamę odcieni, od zupełnie białych przez żółte, pomarańczowe i rdzawe do ciemnobrązowych^[1].

Płynący głównym ciągiem potok zbudował około 430 następujących po sobie trawertynowych progów (naturalnych zapór)^[1], w ten sposób z biegiem czasu powstały 123^[2] podziemne jeziora. Ich głębokość zwykle nie przekracza 0,5 m i poza jednym wyjątkiem wszystkie mogą być przebrodzone. Największą salą w jaskini jest Sala Olbrzymia, o długości około 60 metrów, szerokości 20 metrów i wysokości 18 metrów. Woda potoku Komlós znika w zagłębieniu jaskini na krótko przed Salą Olbrzymią i w nieznany dotąd sposób pokonuje niezbyt dużą już odległość do źródła Komlós w Jósvafő. Przypuszcza się, że w przypadku bardzo dużych wezbrań potoku ów ponor nie będzie w stanie wchłonąć całej wody z potoku i wówczas może on zalać Salę Olbrzymią i Salę Sanatoryjną.

Wykorzystanie zdrowotne

Już w czasie prowadzenia prac eksploracyjnych w jaskini stwierdzono, że przebywanie w niej ma korzystny wpływ na osoby, cierpiące na schorzenia dróg oddechowych, przeziębione lub tylko zakatarzone^[3]. Zjawisko, na które po raz pierwszy zwrócił uwagę już László Jakucs, zbadali naukowcy Instytutu Farmacji kliniki w Debreczynie. Na dobroczynne i lecznicze działanie powietrza jaskiniowego składa się kilka wzajemnie wzmacniających się czynników: brak zanieczyszczeń (pyłki, bakterie, wirusy, kurz itp.), wysoka względna wilgotność powietrza (95-100%) i wysoka zawartość jonów wapnia w unoszącym się kondensacie oraz obecność w powietrzu zarodników szeregu pleśni, które działają jak antybiotyki^[4].

Użytkowanie lecznicze jaskini rozpoczęto eksperymentalnie w 1959 r., najpierw przez wejście do Aggtelek, a od 1964 r. w łatwiej dostępnej Sali Sanatoryjnej przy sztucznym wejściu w Jósvafő. W tym czasie przyjmowano i leczono górników pracujących głównie w kopalniach węgla kamiennego. Bazując na doświadczeniach pierwszych lat, u pacjentów z astmą i przewlekłym zapaleniem oskrzeli, trwałą lub przejściową poprawę uzyskiwano w 87% przypadków. Obecnie w dalszym ciągu część jaskini wykorzystywana jest do speleoterapii, powietrze jaskini jest korzystne dla pacjentów z chorobami układu oddechowego i alergiami^[4]. Terapie prowadzi prywatna firma (Gyógybarlang Kft.). Jaskinia Béke jest zarejestrowaną jaskinią leczniczą.

Turystyka

Jaskinię Béke można zwiedzać w ramach profesjonalnej wycieczki z przewodnikiem, organizowanej przez Dyrekcję Parku Narodowego Aggtelek. Wycieczki muszą być wcześniej zarezerwowane i oferowane są tylko dla małych grup (5-10 osób). Wycieczki zwykle wchodzą przy sztucznym wejściu i kończą się przy wejściu Jósvafő. Wycieczka rozpoczyna się w miejscowości Aggtelek, przed wejściem do jaskini Baradla, skąd po około dwugodzinnym spacerze po powierzchni osiągamy wejście do jaskini. jaskinia nie posiada oświetlenia elektrycznego i jedynie absolutnie minimalną ilość sztucznych ułatwień. Zwiedzanie jaskini na trasie o długości ok. 2 km, wymagające często brodzenia w wodzie o głębokości do 0,5 m, zajmuje 3 godziny^[5].

Przypisy