Jaskinia nad Źródłem Pierwsza

Jaskinia nad Źródłem Pierwsza
Plan jaskini
Plan jaskini
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Położenie

Dolina Będkowska

Właściciel

prywatny

Długość

130 m

Głębokość

16 m

Wysokość otworów

400 m n.p.m.

Ekspozycja otworów

ku górze

Data odkrycia

14 listopada 1946

Kod

J.Olk.I-07.29

Położenie na mapie gminy Wielka Wieś
Mapa konturowa gminy Wielka Wieś, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Jaskinia nad Źródłem Pierwsza”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Jaskinia nad Źródłem Pierwsza”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Jaskinia nad Źródłem Pierwsza”
Położenie na mapie powiatu krakowskiego
Mapa konturowa powiatu krakowskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Jaskinia nad Źródłem Pierwsza”
Ziemia50°10′51″N 19°45′17″E/50,180833 19,754722

Jaskinia nad Źródłem Pierwszajaskinia w Dolinie Będkowskiej w województwie małopolskim[1] na Wyżynie Olkuskiej w obrębie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej[2]. Znajduje się w granicach wsi Będkowice w powiecie krakowskim, w gminie Wielka Wieś[3].

Opis jaskini

Otwór jaskini znajduje się powyżej Źródła Będkówki. Ma on charakter wąskiej szczeliny, która rozszerza się w 9-metrowej głębokości studnię. Do jej przejścia niezbędne jest użycie liny. Jaskinia jest trudna do eksploracji również w innych miejscach – znajdują się w niej ciasne korytarzyki i trudne zaciski, w tym uważany za najtrudniejszy w całej Jurze zacisk w tzw. Nowych Partiach naprzeciwko 4-metrowego prożka[1].

Z dna usłanego liśćmi w kierunku południowo-wschodnim ciągnie się wielopoziomowy labirynt korytarzy powstałych na pionowych pęknięciach poszerzonych przez przepływającą tu dawniej wodę. Jednym z korytarzy można dostać się do okna w połowie studni wejściowej[4]. Główny ciąg jaskini z kolei stromo opada w dół, po czym dno staje się poziome o korytarz szerszy. W 1946 r. znaleziono tu kości zwierzęce i szkielet ludzki. Całkowita długość jaskini wynosi 130 m, głębokość 16 m. Dalszą część jaskini oddziela 2,5-metrowy próg, za którym ściany korytarzy posiadają rynny boczne. Dalej znajduje się niewielka salka zwana Komorą Złomowisk. Na jej ścianach występują silnie zniszczone i zabrudzone formy z mleka wapiennego. Za nią korytarz wznosi się w górę i po skręcie pod kątem 90 stopni w lewo napotyka na 4-metrowy próg. Na przedłużeniu tego korytarza biegnie ciasna szczelina o długości 8 m, uznana za najtrudniejszy z zacisków, jakie znane są w podkrakowskich jaskiniach. 10 kwietnia 1977 roku został on pokonany. Do tej pory nie przeprowadzono dokumentacji tej części jaskini. Poniżej progu w bocznym ciągu znajduje się jeszcze niewielki kominek z mlekiem wapiennym[1].

Jaskinia powstała w wapieniach z jury późnej, zarówno w warunkach freatycznych, jak i wadycznych. Później została przecięta systemem pęknięć, co spowodowało zawalenie się niektórych korytarzy. Korytarze są w postaci rur skalnych, a na ścianach widoczne są zagłębienia i kotły wirowe. Występują też rynny denne, półki erozyjne i szczeliny na ścianach. Obecnie jaskinia ta nie posiada okazałej szaty naciekowej. Na ścianach występują resztki polew kalcytowych oraz nacieki mleka wapiennego. Jej dno zalegają głazy i rumosz skalny, a w końcowych partiach występuje namulisko gliniaste. Jest bardzo wilgotna. W niektórych miejscach występuje wyczuwalny przewiew powietrza, a podczas silnych mrozów z otworu wydobywa się para wodna. Rozproszone światło słoneczne dociera tylko na kilka metrów od otworu. W jaskini występują pająki sieciarze jaskiniowe, muchówki i motyle. Obserwowano kilka gatunków nietoperzy: podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, gacek brunatny Plecotus auritus, nocek duży Myotis myotis i nocek Brandta Myotis brandtii[1].

Historia poznania

Jaskinia nad Źródłem ze względu na trudny dostęp została odkryta dopiero 14 listopada 1946 roku przez K. Kowalskiego i S. Strawińskiego. Po raz pierwszy opisał ją Kazimierz Kowalski w 1951 r. W jej salce znalazł szkielet człowieka[5]. Północno-zachodnią część odkryto w 1965 roku. Aktualną dokumentację jaskini opracował A. Górny w październiku 2009 r. Autorem planu jest M. Czepiel[1].

Jaskinia jest często odwiedzana przez grotołazów[1]. 10 lutego 1990 roku w jaskini miał miejsce wypadek utknięcia w końcowym, skrajnie trudnym zacisku 19-letniego grotołaza z Zawiercia. Towarzysz poszkodowanego zaalarmował kolegów, a potem Grupę Tatrzańską GOPR. W wyniku akcji ratowniczej, w której uczestniczyło wielu znanych grotołazów z Krakowa, po użyciu wiertarki, młotków i przecinaków pechowiec został wyciągnięty po niemal 24 godzinach uwięzienia[6].

Zobacz też

Na tym samym stoku nad Źródłem Będkówki oprócz Jaskini nad Źródłem Pierwszej jest jeszcze kilka jaskiń o tej nazwie. Są to:

Przypisy

  1. a b c d e f Andrzej Górny, Jaskinia nad Źródłem I, [w:] Jaskinie Polski [online], Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy [dostęp 2019-12-29].
  2. Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12479-2.
  3. a b Geoportal. Mapa lotnicza [dostęp 2018-09-19].
  4. M. Szelerewicz, A. Górny, Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK Kraj, 1986.
  5. Kazimierz Kowalski, Jaskinie Polski, t. 1, Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 1951.
  6. Wojciech Wiesław Wiśniewski, Akcja ratunkowa w Jaskini Nad Źródłem, „Eksplorancik” (1 (15)), 1990.

Media użyte na tej stronie

Relief Map of Poland.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Poland
Lesser Poland Voivodeship Relief location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Relief Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Legenda jaskinia.svg
Symbol jaskinii do legendy mapy
RenderImage7.jpg
Autor: M. Czepiel, Licencja: CC BY-SA 2.5
Jaskinia nad Źródłem I
Kraków County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Kraków County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.34 N
  • S: 49.87 N
  • W: 19.50 E
  • E: 20.37 E