Jastkowice

Jastkowice

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	stalowowolski
Gmina	Pysznica
Wysokość	153 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	3181[1]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	37-403[2]
Tablice rejestracyjne	RST
SIMC	0804193[3]
Położenie na mapie gminy Pysznica Jastkowice
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jastkowice
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Jastkowice
Położenie na mapie powiatu stalowowolskiego Jastkowice
50°36′23″N 22°06′18″E/50,606389 22,105000

Jastkowice – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie stalowowolskim, w gminie Pysznica^[4][3].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jastkowice. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

Położenie, krajobraz

W pobliżu Jastkowic, na terenie gminy Pysznica znajdują się dwa rezerwaty przyrody:

• Rezerwat przyrody Imielty Ług, gdzie znajdują się charakterystyczne dla Puszczy Solskiej obszary rozległych bagien, zarastających zbiorników.
• Rezerwat przyrody Jastkowice o pow. 45,68 ha. Został on utworzony w celu ochrony fragmentu dawnej Puszczy Sandomierskiej. Rośnie tu wiele gatunków drzew, takich jak: jodła, świerk, grab, sosna, buk, olcha, jawor, brzoza. Interesujące jest też runo leśne. Spotkać tu można m.in. czerniec groszkowy, czosnek niedźwiedzi, żywiec gruczołowaty.

Części wsi

Historia

Pierwsza wzmianka o Jastkowicach pochodzi z 1325 roku. Starosta sandomierski Drogosz z Chrobrza nadał sołectwo we wsi Jastkowice Mikołajowi z Jastkowic. Ale właściwy termin lokalizacji Jastkowic łączy się z datą 1 sierpnia 1375 roku, kiedy to królowa Węgier i Polski Elżbieta potwierdziła przywilej starosty Drogosza z Chrobrza. Legenda o wsi Jastkowice mówi, że księżniczka Elżbieta, córka Władysława Łokietka dała swojemu giermkowi Jaśkowi duży obszar leśny w podzięce za uratowanie jej życia, gdy napadł na nią dziki niedźwiedź^[5]. Nazwa wsi przez wiele pokoleń ulegała przeobrażeniom: Jaśkowice – Jaszkowice – Jastkowice.

Wkrótce stały się wsią, w której powstały maziarnie i smolarnie. Potem w Jastkowicach zaczęto wytapiać żelazo wykorzystując do procesu hutniczego rudy darniowe. Król Zygmunt Stary w 1515 roku nadał Piotrowi przywilej budowy rudnicy, która stała się początkiem huty i kuźni żelaza. Z hutnictwem żelaza związane jest powstanie przysiółka Jastkowic - Ruda Jastkowska. Jej mieszkańcy zajmowali się wydobywaniem rudy darniowej na potrzeby rudnic jastkowskich. W Jastkowicach wyroby z żelaza produkowano przez 250 lat.

W XVI wieku w Jastkowicach mieszkało 79 kmieci. Osadnictwo stale się zwiększało. Po I rozbiorze Polski Jastkowice znalazły się pod zaborem austriackim. Mimo wielu zawieruch dziejowych wieś była jak na owe czasy ludna, zamieszkiwało w niej 120 osadników. Jastkowice były wsią królewską. Na przełomie lat 20. i 30. XIX wieku władze austriackie zaczęły wyprzedaż dóbr królewskich. Wtedy w 1829 roku Jerzy Lubomirski nabył wieś Jastkowice z licznymi przysiółkami i wydzierżawił Rudę Jastkowską. Ruchy niepodległościowe (powstanie listopadowe, powstanie styczniowe) kształtowały świadomość narodową mieszkańców Jastkowic i całego Zasania.

Gdy w 1918 roku odrodziła się Polska, jastkowiczanie włączyli się do tworzenia i utrwalenia niepodległego bytu narodowego. W czasie II wojny światowej Jastkowice i przyległe wsie związane były w konspiracją antyniemiecką. W okresie okupacji z jastkowskiej parafii zginęło 90 osób, a około 160 wywieziono na przymusowe roboty do Niemiec.

Jastkowice i cała parafia zaczęły zmieniać swe oblicze po wojnie, gdy pobliska Stalowa Wola stała się znaczącym ośrodkiem przemysłu. Wtedy wielu mieszkańców podejmowało pracę zarobkową w stalowowolskich zakładach i firmach. Wytworzyła się wówczas klasa chłoporobotników.

Religia

Parafia rzymskokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego w Jastkowicach od 2010 znajduje się w dekanacie Pysznica, w diecezji sandomierskiej^[6]. Mieszka tu około 2 tys. ludzi, w zdecydowanej większości rzymscy katolicy, ale żyją tu także, obecnie już nieliczni, wyznawcy Kościoła Polskokatolickiego (należący do miejscowej parafii, również pw. Przemienienia Pańskiego), a także nieco ponad trzydziestu członków wyznania Świadków Jehowy.

Odpust w parafiach (rzymskokatolickiej i polskokatolickiej) odbywa się 6 sierpnia.

Parafia polskokatolicka

Od 2016 roku proboszczem parafii jest ks. Waldemar Mroczkowski. Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego znajduje się przy ulicy Cichej 2.

Cmentarz rzymskokatolicki

Cmentarz w Jastkowicach założono w 1926 na gminnym gruncie zaintabulowanym na rzecz parafii w 1927. Był ogrodzony drewnianym płotem, potem zbudowano drewniane prosektorium. Cmentarz poświęcił 1 maja 1926 ks. dziekan Michał Dukiel.

Na cmentarzu znajduje się grób Jana Markuta „Wichury”, partyzanta oddziału „Ojca Jana” i zesłańca na Syberię.

Pomnik na cmentarzu

Pomnik na jastkowskim cmentarzu został odsłonięty w październiku 2004. Postawiony jak głosi tablica:

Pomysłodawcą pomnika był proboszcz jastkowski ks. Tadeusz Mach.

Cmentarz polskokatolicki

Parafia polskokatolicka w Jastkowicach, która została założona w 1925 roku przez ks. Władysława Strynkowskiego, wkrótce potem zorganizowała własny cmentarz grzebalny.

Sport

• Ludowy Zespół Sportowy Bukowa Jastkowice (seniorzy oraz juniorzy)
• Orlik

Edukacja

• Zespół Szkół im. Armii Krajowej w Jastkowicach (Publiczna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum Publiczne)
• Niepubliczny Punkt Przedszkolny u „Św. Józefa”

We wsi urodził się parazytolog – Henryk Skrzypek.

Przypisy

Bibliografia

• DionizyD. Garbacz DionizyD., Jastkowice. Kościół i parafia. JanuszJ. Ogiński, Stalowa Wola: wyd. Sztafeta, 2007, ISBN 978-83-89930-33-0, OCLC 749138631 .
• Dzieje parafii Jastkowice (Diecezja sandomierska)
• Dzieje parafii Jastkowice (parafia w Jastkowicach)

Linki zewnętrzne

• Jastkowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 496 .