Jastrabá

Jastrabá

Państwo	Słowacja
Kraj	bańskobystrzycki
Powiat	Żar nad Hronem
Starosta	Vojtech Sklenár[1]
Powierzchnia	10,824[2] km²
Wysokość	425 m n.p.m.
Populacja • liczba ludności	562 (1 stycznia 2021)
Nr kierunkowy	045
Kod pocztowy	967 01 (pošta Kremnica 1)
Tablice rejestracyjne	ZH
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego Jastrabá
Położenie na mapie Słowacji Jastrabá
48°37′59″N 18°56′00″E/48,633056 18,933333
Strona internetowa

Jastrabá (węg. Karvaly) – wieś gminna (słow. obec) na środkowo-zachodniej Słowacji, w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Żar nad Hronem. Powierzchnia: 10,824 km², 542 mieszkańców (31.12.2016).

Położenie

Jastrabá leży w dolince prawostronnego dopływu Ihráčskiego Potoku, w tej części Gór Kremnickich, która na słowackich mapach figuruje jako Jastrabská vrchovina, ok. 10 km na południowy wschód od Kremnicy. Centrum wsi leży na wysokości 415 m n.p.m., a jej obszar rozciąga się od 321 m n.p.m. (w dolinie Ihráčskiego Potoku) do 683 m n.p.m. (szczyt dominującej nad wsią od północnego zachodu Jastrabskiej Skały). Przez wieś biegnie lokalna droga z Bartošovej Lehôtki w dolinie Kremnickiego Potoku do wsi Trnavá Hora w dolinie Hronu.

Historia

Znaleziska archeologiczne z terenu wsi potwierdzają ciągłość osadnictwa od późnego neolitu do końca doby rzymskiej. Pierwsze wzmianki o wsi (pod nazwą Bezstrebe) pochodzą z 1487 r. Później występowała jako Istrebe (1559), Jastreby (1773) czy Jastrabie (1920). Pierwotnie była w rękach arcybiskupów ostrzyhomskich, w 1776 r. na mocy decyzji cesarzowej Marii Teresy przeszła na własność nowego biskupstwa bańskobystrzyckiego.

W 1601 r. wieś miała młyn i 61 domów, w 1715 r. liczyła 40 poddanych, a w roku 1828 – 67 domów i 427 mieszkańców. W 1867 r. we wsi założono szkołę. Mieszkańcy zajmowali się uprawą roli i pasterstwem, a w okresie letnim wędrowali do prac polnych na Nizinę Węgierską i do Austrii. Podstawowymi roślinami uprawnymi były owies, żyto, jęczmień, fasola, bób, groch, kapusta, buraki pastewne, od początku XIX w. również ziemniaki i koniczyna. Od 1818 r. przez 3 lata na terenie Jastrabej wydobywano niewielkie ilości węgla. W latach 1869–1872 wielu mieszkańców znalazło zatrudnienie przy budowie linii kolejowej ze Zwolenia do Vrútek, która przebiega tuż powyżej górnego końca wsi, a później na kolei. W 1890 r. we wsi panowała cholera, a latem 1910 r. część jej zabudowy zniszczył wielki pożar.

W okresie tłumienia słowackiego powstania narodowego faszyści zajęli wieś 8 września 1944 r. Po trzytygodniowych walkach pozycyjnych Jastrabá została wyzwolona z ich rąk przez armię rumuńską 31 marca 1945 r.

W latach powojennych mieszkańcy pracowali na kolei, w założonej w 1959 r. miejscowej spółdzielni rolniczej oraz w zakładach przemysłowych Kremnicy, Zwolenia i Żaru nad Hronem.

Zabytki

• Kościół katolicki, parafialny, pod wezwaniem św. Michała Archanioła, z ostatniego dziesięciolecia XIII w. Murowany z kamienia, jednonawowy. Pierwotnie gotycki, później przebudowywany w stylu późnorenesansowym (XVII w.) i barokowym (XVIII w.). We wnętrzu dwa boczne ołtarze późnorenesansowe, z 1672 r., pozostałe wyposażenie w większości barokowe z XVIII w. Na wieży gotycki dzwon.
• Kapliczka przydrożna św. Jana Nepomucena z końca XVIII w., późnobarokowa.

Postacie związane z miejscowością

We wsi żyli i pracowali ksiądz Karol Anton Medvecký (1875–1937) – znany historyk, etnograf i publicysta oraz Peter Tomkuljak (1838–1894) – publicysta i zbieracz ludowych pieśni.

Przypisy

Bibliografia

• Králik Ivan, Školna Peter, Štrba Ján a kolektív: Kremnické vrchy, Vtáčnik. Turistický sprievodca ČSSR č. 35, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1989, ISBN 80-7096-022-1.
• Kremnické vrchy, Turistická mapa 1:50 000, wyd. VKÚ Harmanec 2006, ISBN 80-8042-440-3.