Jastrun właściwy

Jastrun właściwy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządastrowce
Rodzinaastrowate
PodrodzinaAsteroideae
Rodzajjastrun
Gatunekjastrun właściwy
Nazwa systematyczna
Leucanthemum vulgare Lam.
Fl. franç. 2:137. 1779
Synonimy
  • Chrysanthemum leucanthemum L.[3]
Pokrój
Jastrun właściwy w ogrodzie

Jastrun właściwy, złocień właściwy, jastrun wczesny (Leucanthemum vulgare Lam.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Rodzimy obszar jego występowania obejmuje dużą część Europy oraz Turcję i część Kaukazu[3]. Rozprzestrzenił się też na niektórych rejonach poza obszarem swojego rodzimego występowania[3], m.in. w USA, gdzie jest gatunkiem inwazyjnym[4]. Jest dość pospolity na terenie całej Polski, w górach sięga aż po piętro halne[4]. Jest również uprawiany jako roślina ozdobna (popularnie nazywana margaretką lub margerytką).

Morfologia

Pokrój
Roślina o trwałym, krótkim kłączu, z którego wyrasta różyczka zimujących liści.
Łodyga
Wzniesiona i przeważnie pojedyncza, o wysokości do 1 m, dość często owłosiona. Jest ulistniona przynajmniej do ¾ swojej wysokości.
Liście
Liście odziomkowe o łopatkowatym lub okrągławym kształcie, ogonkowe, o długości do 10 cm. Wyrastające skrętolegle liście łodygowe siedzące, obejmujące łodygę silnie wciętą nasadą. Blaszka podługowata, nieregularnie ząbkowana. Środkowe liście łodygowe mają nasady słabo zwężone i niewyraźnie uszkowate.
Kwiaty
Wyrastające na szczycie łodyg kwiatostany typu koszyczek o średnicy do 5 cm. Listki okrywy w młodych koszyczkach otulają kwiatostan, później rozprostowują się odsłaniając wnętrze koszyczka. Brzeżne duże, białe kwiaty to kwiaty języczkowe, pełniące rolę powabni. Są to kwiaty żeńskie, pozbawione pręcików. Wnętrze koszyczka wypełniają ściśle upakowane, drobne, obupłciowe kwiaty rurkowe o żółtej barwie. Kwiaty te dojrzewają stopniowo, poczynając od brzegu koszyczka w kierunku środka.
Owoc
Jednonasienne niełupki dziesięciożeberkowe, bez rąbka kielichowego.

  • Liście odziomkowe

  • Liść łodygowy

  • Kwiatostan

  • Kwiat języczkowy

  • Kwiat rurkowy

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Roślina kwitnie od czerwca do sierpnia, jest owadopylna. Zapylenie jest przeważnie krzyżowe, ale w końcowej fazie dojrzewania kwiatów może nastąpić ich samozapylenie, gdyż łatki znamienia słupków ślimakowato się wydłużają i mogą zebrać pyłek. W ten sposób roślina zapewnia sobie możliwość wytworzenia nasion, gdyby z jakichś powodów nie odwiedziły jej owady przenoszące pyłek. Nasiona rozsiewane są przez wiatr lub przez zwierzęta roślinożerne (endozoochoria). Złocień rozmnaża się również wegetatywnie z fragmentów korzeni. Siedlisko: suche łąki, brzegi lasów, zarośla, miedze. Roślina umiarkowanie światłolubna, preferuje gleby świeże, żyzne, o odczynie obojętnym[4]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Arrhenatheretalia[5].

Zmienność

W Polsce występuje w dwu podgatunkach:

  • jastrun właściwy alpejski (syn. złocień właściwy alpejski) (Leucanthemum vulgare Lam. s. s. subsp. alpicola (Gremli) Á. Löve & D. Löve.)
  • jastrun właściwy typowy (syn. złocień właściwy typowy) (Leucanthemum vulgare Lam. s. s. subsp. vulgare)

Zastosowanie i uprawa

Roślina ozdobna: uprawiany na kwiat cięty lub na rabatach. Jest łatwy w uprawie, nie ma specjalnych wymagań co do gleby i jest w pełni mrozoodporny. Najłatwiej rozmnażać go przez podział bryły korzeniowej późną jesienią lub wczesną wiosną. Można też rozmnażać z nasion lub przez sadzonki. Po przekwitnięciu kwiatostany ścina się, a jesienią przycina się całe rośliny tuż przy ziemi. Na wiosnę odnawiają się z podziemnych kłączy.

Roślina jadalna[4].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].
  4. ↑ a b c d Leokadia Witkowska-Żuk: Rośliny leśne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2013. ISBN 978-83-7073-359-9.
  5. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

Bibliografia

  • D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Media użyte na tej stronie

Leucanthemum vulgare (s. str.) sl15.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tubular floret

Taxonym: Leucanthemum vulgare ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: semi-dry grassland to the Northeast of Herzogbirbaum, district Korneuburg, Lower Austria - ca. 250 m a.s.l.

Habitat: semi-dry grassland
Pape, 2015 (32).jpg
Autor: Draceane, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pape Nature Park
Leucanthemum vulgare ENBLA01.JPG
Autor: Enrico Blasutto, Licencja: CC BY-SA 3.0
Margherita diploide – Località: Villa Prima, Limana (BL), 350 m s.l.m.
Leucanthemum vulgare (s. str.) sl14.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ray floret

Taxonym: Leucanthemum vulgare ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: semi-dry grassland to the Northeast of Herzogbirbaum, district Korneuburg, Lower Austria - ca. 250 m a.s.l.

Habitat: semi-dry grassland
Leucanthemum vulgare qtl1.jpg
Autor: Quartl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Marguerite (Leucanthemum vulgare) flower closeup.
Leucanthemum vulgare leaf7 (14446354459).jpg
Autor: Harry Rose from South West Rocks, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Introduced, cool-season, perennial, erect herb, typically 30-60 cm tall and with shallow rhizomes and roots. Stem leaves are alternate, stem clasping and toothed or pinnately lobed. Flowerheads of 1-3 heads. Heads are 3-6 cm diameter, with white ligulate ray flowers and yellow tubular disc flowers. Flowers mostly spring and summer. A garden escape that is now a weed, especially in disturbed or low ground cover situations, including native grasslands, roadsides and overgrazed pastures. Mainly grows in temperate regions where annual rainfall exceeds 750 mm; prefers low pH, low nutrient and heavy damp soils. Low quality and densely-growing, it can exclude other pasture species and reduce the carry capacity. Eaten by horses, sheep and goats, but avoided by cattle; will taint milk if grazed. Especially spreads where cattle graze, becoming more of a problem as grazing pressure increases. Effective controls include intensive cultivation, good grazing management, mob stocking of cattle, fertilisers (especially nitrogen) and herbicides.
Leucanthemum vulgare (Masclef et al. 1891, Tome 2, planche 181) clean, no-description.jpg
Leucanthème vulgaire (Grand Maguerite): A) Partie inférieure de la plante; B) extrémité fleurie; 1) capitule non encore épanoui; 2) écaille du capitule; 3) fleur de la circonférence, femelle; 4) fleur du centre à étamines et pistiis; 5) coupe de la même; 6) étamine; 7) style; 8) fruit, grandeur naturelle et grossi.