Kosmaczek pospolity

Kosmaczek pospolity
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Cichorioideae

Rodzaj

kosmaczek

Gatunek

kosmaczek pospolity

Nazwa systematyczna
Pilosella officinarum Vaill.
Königl. Akad. Wiss. Paris Anat. Abh. 5: 703 (1754)[3]

Kosmaczek pospolity, jastrzębiec kosmaczek[4] (Pilosella officinarum Vaill.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Rodzimy obszar jego występowania to Europa i część terytorium Azji (Kaukaz, Zakaukazie, Dagestan i Syberia Zachodnia)[5][3]. Rozprzestrzenił się także jako gatunek zawleczony w Australii, Nowej Zelandii i w Ameryce Północnej[5][3]. W Polsce występuje na całym terenie kraju.

Morfologia

Hieracium pilosella 1a.JPG
Pokrój
Pospolita, gwiazdkowato owłosiona trwała roślina wieloletnia. Należy do najłatwiej rozpoznawalnych z ok. 100 występujących w Polsce gatunków jastrzębców.
Łodyga
Nierozgałęziona, bezlistna (głąbik, niekiedy z drobnymi łuskowatymi liśćmi), kutnerowata, wyprostowana, o wysokości od 5 cm do 30 cm z pojedynczym kwiatostanem (koszyczkiem) na wierzchołku. Z jednego korzenia może wyrastać kilka łodyżek kwiatowych. Pod ziemią zgrubiałe, pełzające kłącze.
Liście
Niebieskawozielone, zebrane w odziomkową różyczkę, podłużne, odwrotnie jajowate, u nasady zwężone, pod spodem z gęstymi, długimi, gwiazdkowatymi, białymi włoskami. Na wierzchu nagi, lub szczeciniasto owłosione. Z kątów liści różyczkowych wyrastają liczne i cienkie rozłogi.
Kwiat
Zebrane w okrągłe koszyczki. Kwiaty żółte, języczkowate, brzeżne z czerwonymi smugami od spodu. Pojedyncze koszyczki kwiatowe mają okrywę złożoną z równowąskich łusek pokrytych szczeciniastymi, gwiazdkowatymi i gruczołowatymi włoskami. Słupki z żółtymi szyjkami.
Owoce
Niełupki o długości 3,5 mm, żeberkowane (na szczycie żeberka połączone w pierścień). Opatrzone są na szczycie puchem zwiększającym powierzchnię lotną. W czasie owocowania tworzą puszystą kulę.

Biologia i ekologia

  • Rozwój: bylina. Kwitnie: maj – październik, kwiaty są owadopylne i przedprątne[6]. Nasiona roznoszone są przez wiatr na duże odległości.
  • Siedlisko: występuje na suchych stanowiskach: piaszczystych, murawach, wrzosowiskach, przydrożnych poboczach, gdzie tworzy często zwarte płaty. Lubi gleby suche, piaszczyste, słabo nawożone. Unika miejsc silnie zacienionych. W Tatrach występuje aż po piętro alpejskie. W uprawach rolnych chwast rozrastający się przez rozłogi, ale łatwy do zwalczenia, gdyż jest bardzo wrażliwy na selektywne herbicydy.
  • W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Nardo-Callunetea-[7].
  • Roślina trująca.
  • Liczba chromosomów 2n= 36,45 (18,27,54,63)[8].
Koszyczek od spodu – okrywa
Koszyczek z góry – kwiaty języczkowe

Zmienność

Gatunek bardzo zmienny morfologicznie (opisano kilkadziesiąt podgatunków). Tworzy liczne mieszańce z innymi gatunkami jastrzębca.

Zastosowanie

  • Roślina lecznicza – surowcem leczniczym jest ziele (Herba Hieracii pilosellae syn. Herba Pilosellae) zawierające kumaryny (umbeliferon), garbniki, gorycze, flawonoidy i inne związki czynne. Przetwory z ziela działają ściągająco, gojąco, rozkurczowo, wykrztuśnie i moczopędnie.
    • Stosowane są do leczenia: nieżytu przewodu pokarmowego, złej przemiany materii, biegunki, czerwonki, wrzodów żołądka i dwunastnicy, chorób płuc i kamicy nerkowej
    • Zewnętrznie leczy rany, wrzody, czyraki i ropną wysypkę.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. a b c d Pilosella officinarum Vaill.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-01].
  4. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 132, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
  6. Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  7. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
  8. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Hieracium pilosella Ł2.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Hieracium pilosella
Hieracium pilosella 1a.JPG
Autor: Aiwok, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mouse-ear Hawkweed in Bahrenfeld, Hamburg.
Hieracium pilosella Ł2.1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Hieracium pilosella
Hieracium pilosella Sturm56.jpg

Hieracium pilosella L.

Original Caption
Kleines Mauseohr, Hieracium pilosella