Jatutów

Jatutów

wieś
Świetlica
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	zamojski
Gmina	Zamość
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	22-400[1]
Tablice rejestracyjne	LZA
SIMC	0906083
Położenie na mapie gminy wiejskiej Zamość Jatutów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jatutów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Jatutów
Położenie na mapie powiatu zamojskiego Jatutów
50°41′33″N 23°19′06″E/50,692500 23,318333

Jatutów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, na wschodnim skraju gminy Zamość nad rzeką Łabuńką, w obrębie Padołu Zamojskiego.

Do 11 października 1973 w gminie Łabunie^[2].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Według spisu powszechnego przeprowadzonego w 2002: domy mieszkalne – 169, ludności ogółem – 651 osób (aktualizacja danych: liczba mieszkańców – 678, liczba gospodarstw rolnych – 43)^[3].

Części wsi

Historia

Pierwsza znana wzmianka pisemna pochodzi w 1460 (osada Jatholtow). Osada jest w XV w. częścią powiatu krasnostawskiego w ziemi chełmskiej. Osada zmieniała swoich właścicieli.

W rejestrze poborowym z 1564 osada Jatultow jest częścią parafii żdanowskiej. Osada była wówczas mała – liczyła ok. 42 ha gruntów. W końcu XVI w. wieś znalazła się w posiadaniu Jarosława Oleśnickiego chorążego helskiego (miał on także Łabunie, Wierzba i Ruszów). Po śmierci Oleśnickiego w 1635 majątek przejęli Firlejowie. Osada nadal była wówczas mała. Pod koniec XVII w. osadę kupili Marcin i Anna Zamoyscy. Wdowa Anna Zamoyska podarowała wieś klaryskom zamojskim. Jako uposażenie zakonu klarysek Jatutów wymieniany był jeszcze przez austriacki Kataster właścicieli dóbr ziemskich w Galicji z 1780.

Gdy 3 listopada 1782 klasztor klarysek w Zamościu został zlikwidowany przez cesarza Józefa II, z dokumentów wynika, iż klaryski posiadały już jedynie folwark Jatutów Panieński, na prośbę ordynata Andrzeja Zamoyskiego jesienią 1784 przekazany przez Austriaków szarytkom (Siostrom Miłosierdzia) z Zamościa. Dalsze losy folwarku szarytek w Jatutowie związane są już z dziejami Wólki Panieńskiej.

Pozostała część Jatutowa, z całą ziemią łabuńską, po śmierci Jana Jakuba Zamoyskiego w 1790 dostała się jego siostrzeńcowi, Michałowi hrabiemu Wielhorskiemu, od którego w 1801 odkupił włość Stanisław Grzębski. Najprawdopodobniej po roku 1817 doszło do podziału dóbr łabuńskich: Łabunie, Wólka Łabuńska i Lubinstok stały się własnością hrabiego Feliksa Tarnowskiego, zaś Łabuńki z Kolonią, Mo­cówką i Jatutowa przeszły na własność Karśnickich, a przed rokiem 1880 – Teodora Kaszowskiego Od około 1920 dziedzicem Jatutowa był Jan Kołaczkowski, a po 1928 – jego spadkobiercy: Elżbieta, Krystyna, Andrzej i Jan Kołaczkowscy.

Podczas oblężenia Zamościa przez Rosjan 4 kwietnia 1813 polscy obrońcy twierdzy przedsięwzięli wypad do Jatutowa celem zniszczenia przepraw wodnych.

Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie tomaszowskim i parafii Łabunie. Liczyła wówczas 27 domów i 208 mieszkańców. W ostatnim dwudziestoleciu XIX w. Jatutów należał do gminy i parafii Łabunie i liczył 34 domy i 384 mieszkańców. Wówczas istniały tu: cegielnia, produkująca klinkier, która była własnością państwową; fabryka powozów; fabryka gilz; mydlarnia i zakład wytwarzający narzędzia rolnicze. Największym zakładem jatutowskim był browar ordynacki. W roku 1896 wytwarzał 80 000 wiader piwa, o wartości 56 500 rubli.; natomiast w trzy lata później produkował już tylko 33 500 wiader piwa. W 1904 roku K. Lotz wybudował tu turbinowy młyn wodny. Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 75 domów i 514 mieszkańców, w tym 3 Ukraińców. W 1929 roku browar jatutowski był we władaniu [dzierżawie] E. Czernego, a młyn należał do Sz. Wagnera. W 1936 i roku browar był w posiadaniu Jana Stanisława Kołaczkowskiego, a w 1937 roku został sprzedany za 22 500 złp.

W roku 1933, pod wpływem agitacji Komunistycznej Partii Polski, nie doszło do rozpoczęcia prac koma­sacyjnych. Celem akcji miała być rzekoma ochrona chłopskich gospodarstw przed ich degradacją, a środ­kiem do jej realizacji działalność antykomasacyjna.

Podczas okupacji hitlerowskiej wieś została wysiedlona 22 grudnia 1942. Do Jatutowa i innych wysiedlo­nych miejscowości sprowadzono Niemców z Besarabii, Bułgarii, Jugosławii i ZSRR oraz lokalnych volks­deutschów.

W dzień Bożego Ciała 1946 w zasadzce zorganizowanej przez Urząd Bezpieczeństwa zginęło 4 człon­ków organizacji WiN, zaś w lipcu tego samego roku w „kotle” w miejscowym sklepie spożywczym W. Łygasa – 2 członków WiN. Śledztwo przeprowadzone przez podziemie ustaliło, że zginęli na skutek donosu kierownika miejsco­wego browaru. Komendant obwodu zamojskiego WiN wydał wyrok śmierci na niego oraz funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej – odbiorcy donosu. 13 maja wyrok wykonano tylko częściowo, bowiem autora donosu od śmierci uratowała osobista interwencja komendanta rejonu, który był krewnym skazanego. W czerwcu 1946 r., po przeprowadzeniu referendum, członkowie WiN wykonali wyrok na przewodniczącym miejscowej komisji wyborczej. 30 grudnia 1946 oddział WiN pod dowództwem „Bohuna” opanował browar w Jatutowie, gdzie zastrzelił jego kierownika i 3 członków ORMO. Według innej relacji akcję tą przeprowadził oddział WiN ppor. Siasińskiego „Samotnego”, który miał zlikwidować 3 konfidentów. Przy rozstrzelanych pozostawił ulotki z podpisem „ppor. Samotny”.

W latach 50. rozebrano młyn wodny. W latach 70. zbudowano społecznie zlewnię mleka; a w latach 80. świetlicę wiejską i dwa mosty na Łabuńce. W czynie społecznym świetlicę zbudowali mieszkańcy tego sołectwa. Od początku w budynku, zgodnie z jego przeznaczeniem, odbywały się spotkania wiejskie, Koła Gospodyń Wiejskich i młodzieży. W 1987 mieszkańcy Jatutowa, jako pierwsi w gminie, założyli gazociąg. W 1989 rozbudowano sieć telefoniczną. Społecznie – oraz dzięki inwestycjom gminnym – wybudowano podstawową sieć dróg. Około 1996 upadł browar – jedyny zakład przemysłowy w miejscowości. W 2010 roku Gminny Zakład Obsługi Komunalnej przeprowadził gruntowny remont wewnątrz obiektu świetlicy wiejskiej, a w 2014 roku przeprowadzono modernizacja świetlicy – w praktyce oznaczało to zewnętrzny remont obiektu. W 2014 rozpoczęto prace w ramach projektu pod nazwą „Budowa światłowodowej infrastruktury dostępu do internetu na obszarze gminy Zamość i Szczebrzeszyn” do większości domów w miejscowościach w około Zamościa (w tym w Jatutowie) doprowadzane zostają kable światłowodowe.

Znaleziska archeologiczne

W obrębie wsi odkryto 4 wielokulturowe punkty osadnicze. Najstarsze fragmentów naczyń glinianych i jednego narzędzia krzemiennego pochodzą z wczesnej epoki brą­zu (2200-1600 r. p.n.e.). Znaleziono także pozostałości kultury łużyckiej (1200-400 r. p.n.e.) oraz ślady wpływu kultury rzymskiej (I-V w. n.e.). Ponadto znaleziono ceramikę z okresu wczesnośredniowiecz­nego, średniowiecza i okresu nowożytnego.

Przypisy

Bibliografia

• "Leksykon Historyczny – miejscowości dawnego województwa zamojskiego" – Józef Niedźwiedź
• "Dzieje miejscowości gminy Zamość" Wiesław Bondyra, Ewa Lorentz, Ewa Prusicka-Kołcon, Mariusz Korzeniowski, Projekt książki współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Wydawca gmina Zamość, drukarnia "Zamdruk", Zamość 2010

Linki zewnętrzne

• http://gminazamosc.pl
• Jatutów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 510 .
• Jatutów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 13 .