Jaworów (miasto)

Jaworów
Яворів
	; Ratusz
	Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	jaworowski
Prawa miejskie	1569
Burmistrz	Ihor Hrabowski
Powierzchnia	23,35 km²
Wysokość	229 m n.p.m.
Populacja (2020); • liczba ludności; • gęstość	; 12 946; 554,5 os./km²
Nr kierunkowy	+380 3259
Kod pocztowy	81000
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Jaworów
	Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jaworów
	49°56′23″N 23°23′09″E/49,939722 23,385833
	Strona internetowa
	Portal Ukraina

Jaworów (ukr. Яворів, Jaworiw) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, na zachód od Lwowa, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, nad rzeką Szkło (dopływ Sanu), siedziba administracyjna rejonu jaworowskiego. 12 946 mieszkańców (2020)^[1], dla porównania w 2001 było ich 13 285^[2].

Znajduje tu się stacja kolejowa Jaworów, położona na linii Zatoka - Jaworów.

Historia

Cerkiew św. Jura

Kościół pw. Świętych Piotra i Pawła

Nagrobek Emila Schutta (Buczacz)

Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1436^[3]. Wzmianki z lat 1376^[4] i 1408^[5] są błędne (dokument 1376 nie wymienia Jaworowa^[6]; dokument 1408 jest błędnie datowany – został on wystawiony 1478 lub w 1488 r.^[7]). Miasto królewskie położone było w XVI wieku w województwie ruskim. W 1569 roku Jaworów otrzymał prawa magdeburskie od króla Zygmunta II Augusta. Znajdował się tu zamek wybudowany w XIV wieku. W tej rezydencji król Jana III Sobieskiego w 1683 roku otrzymał gratulacje od papieża Innocentego XI po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem^[8]. Resztki zamku Sobieskiego służyły w okresie zaborów za areszt.

W Jaworowie w roku 1619 wydrukowana została sztuka dramatyczna Jakuba Gawatha pt. Tragaedia, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego.

W ciągu XVIII w. Jaworów stał się sporym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym (obuwniczym) na szlaku Lwów – Jarosław. W okresie zaborów był miastem powiatowym w austriackiej prowincji Galicja. Z końcem XVIII w. notował Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi": Miasto przedtym wielkimi stawami i bogatym probostwem sławne, teraz ozdobnym browarem i olendernią, w której sery szwajcarskie robią, zdobi się. (...) Rzemieślników: stolarzy, tokarzy, snycerzy i gancarzów nieprzejrzana moc jest, gdyż przedmieścia więcej mili rozciągają się^[9].

W 1908 założono gimnazjum w Jaworowie^[10]. W 1914 roku miasto liczyło 10 500 mieszkańców (w tym 1500 Polaków, 2700 Żydów, dużą społeczność stanowili Czesi). W okresie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej Ukraińcy zamordowali w Jaworowie 17 Polaków, po wcześniejszych torturach i próbie wymuszenia na nich przyznania się do rzekomego spisku wobec nowej władzy ukraińskiej^[11]. 4 czerwca 1922 roku w ramach pierwszego wystąpienia UWO zdetonowano bombę pod koszarami Policji Państwowej^[12].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Jaworowie mieściła się polska Państwowa Szkoła Przemysłu Drzewnego. W 1926 roku w Jaworowie została zorganizowana Szkoła Podoficerów Zawodowych Kawalerii, której pierwszym komendantem został major Tadeusz Komorowski, późniejszy generał dywizji, komendant główny Armii Krajowej i Naczelny Wódz. W drugiej połowie lat 30. XX wieku do Jaworowa została przeniesiona ze Lwowa Kadra 6 Dywizjonu Taborów.

Do września 1939 roku miasto powiatowe w województwie lwowskim.

25 czerwca 1941 roku zdobyty przez Wehrmacht^[13]. Po zajęciu miasta przez Niemców Ukraińcy dokonali pod koniec czerwca 1941 roku pogromu Żydów^[14]. Ukraińska milicja wraz z hitlerowcami zniszczyła synagogę, bito i zabijano Żydów. Działacze OUN-B ogłosili deklarację odnowienia państwa ukraińskiego^[15]. Także w tym czasie^[14] (względnie w lipcu 1941^[13]) Policja Bezpieczeństwa rozstrzelała 15 Żydów wskazanych przez Ukraińców^[14]; miał być to odwet za zabójstwa na miejscowych^[13]. Podczas okupacji Niemcy dokonali zagłady ludności żydowskiej Jaworowa. Największa akcja eksterminacyjna w 1942 roku miała miejsce w listopadzie - gestapo wywiozło 1,3 tys. osób do obozu śmierci w Bełżcu a na miejscu zostało zabitych 400^[14]-500^[13] osób. Po tej akcji utworzono w Jaworowie tzw. getto wtórne, do którego zwieziono Żydów z okolicznych miejscowości, łącznie około 6^[14]-7^[13] tys. osób. Z powodu fatalnych warunków panujących w getcie zimą 1942-43 roku zmarła niemal połowa jego więźniów^[13]. Tych, którzy przeżyli zimę, gestapo rozstrzelało w kwietniu 1943 roku w lesie w Porudnie, jedynie 200 osób przeniesiono do obozu janowskiego^[13]^[14].

Pod okupacją niemiecką w Polsce siedziba gminy Jaworów^[16].

Podczas czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej Jaworów był miejscem do którego ściągali polscy uchodźcy w okolicznych miejscowości^[17] i skąd później ewakuowali się dalej na zachód^[18]. Tych, którzy zostali, w większości ekspatriowano w 1945 roku^[19].

Silnie zbombardowany^[20], 24 lipca 1944 roku Jaworów został zajęty przez Armię Czerwoną^[21]. 16 sierpnia 1945 na mocy traktatu granicznego pomiędzy Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej a rządem ZSRR włączony do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w składzie ZSRR.

27 maja 1947 roku ukraińskie podziemie wysadziło w powietrze pomnik Lenina^[22].

W latach 60-90. XX wieku pod Jaworowem eksploatowano bogate złoża siarki (Jaworowskie Zagłębie Siarkowe). Po upadłym kombinacie pozostały wyrobiska i zdegradowane tereny pomiędzy Jaworowem a Nowojaworowskiem^[19].

Od 1991 na terytorium niepodległej Ukrainy.

Rada Miejska Jaworowa w 2011 roku nadała honorowe obywatelstwo miasta Jaworowa Stepanowi Banderze i Romanowi Szuchewyczowi^[23].

W Jaworowie działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej^[24].

Zabytki

cerkiew pw. św. Jura z przełomu XIX i XX w.^[19]
cerkiew pw. Narodzenia Bogardzicy (1670)^[19]
cerkiew pw. Zaśnięcia Bogarodzicy (1670)^[19]
d. klasztor bazylianek (XIX w), współcześnie szpital^[19].
kościół pw. Świętych Piotra i Pawła z XVII w. Podominikański, przebudowany na początku XIX w. W latach 1945-1989 zamknięty, obecnie (2007 r.) odremontowany i czynny^[19].
ratusz (XIX w.)^[19]
synagoga została zniszczona w 1941 r.
zamek^[25]. Pozostały po nim fortyfikacje ziemne i przebudowany budynek skarbca^[19].

Urodzeni w Jaworowie

Władysław Langner – polski dowódca wojskowy, generał dywizji Wojska Polskiego II RP,
Stepan Łukaszyk – ukraiński urzędnik, doktor nauk ekonomicznych, honorowy obywatel rejonu jaworowskiego.
Osyp Makowej (1867-1925) – ukraiński pisarz, pedagog i krytyk literacki^[19]
Stanisław Nowakowski – polski nauczyciel, harcmistrz, komendant Rzeszowskiej Chorągwi Harcerzy (1944-1947), Przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego (1945),
Wawrzyniec Żmurko – polski matematyk i wynalazca, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Politechniki Lwowskiej.

Ludzie związani z Jaworowem

Jan III Sobieski – starosta jaworowski
Stanisław Lachowicz – burmistrz Jaworowa
Ferdynand Paar – burmistrz Jaworowa^[26]
Emil Schutt – radca namiestnictwa, emerytowany c.-k. starosta, honorowy obywatel miasta
Jan Żółkiewski – starosta jaworowski

Pobliskie miejscowości

Miasta partnerskie

Przypisy

↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року (ukr.).
↑ Liczby ludności miejscowości obwodu lwowskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku (ukr.).
↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie. – Lwów, 1870. – T. 2 / [oprac. O. Pietruski, X. Liske]. – S. 151–154. – Nr. 85.
↑ Webersfeld E. Jaworów (monografia historyczna, etnograficzna i statystyczna). – Lwów, 1909. – S. 2.
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.
↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie. – Lwów, 1875. – T. 5 / [oprac. O. Pietruski, X. Liske]. – S. 13–14. – Nr. 11.
↑ Смерека Б. Документ з ранньої історії міста Яворів 14?8 року // Zaporizhzhia Historical Review. – Запоріжжя, 2019. – Вип. 1 (52). – С. 11
↑ Andrzej Kępiński: Ukraina - po obu stronach Dniestru. Poznań: Zysk i S-ka, grudzień 2013, s. 145, seria: Człowiek poznaje świat. ISBN 978-83-7785-346-7.
↑ Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: "Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi", Przemyśl 1786, s. 36
↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 134.
↑ Florentyna Rzemieniuk, Unici Polscy 1596-1949, Siedlce 1998, s. 198
↑ Lucyna Kulińska, Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922-1939, Kraków 2009, ISBN 978-83-7188-147-3, s. 162
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.1127-1128
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jaworów - społeczność żydowska przed 1989 (pol.). Wirtualny sztetl. [dostęp 2016-04-09].
↑ GrzegorzG. Rossoliński-Liebe GrzegorzG., Stepan Bandera: The Life and Afterlife of a Ukrainian Nationalist. Fascism, Genocide, and Cult, Stuttgart: Ibidem Verlag, 2014, s. 168, ISBN 978-3-8382-0604-2, ISBN 978-3-8382-0686-8 .
↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
↑ Lucyna Kulińska, Dzieje Komitetu Ziem Wschodnich na tle losów ludności polskich Kresów w latach 1943-1947. Tom I. Kraków 2002, ISBN 83-88527-32-0, s. 236
↑ Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych. Tom 4. Część druga, Warszawa-Kijów 2005, s. 1061
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j GrzegorzG. Rąkowski GrzegorzG., Ziemia Lwowska. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III, Pruszków: Rewasz, 2007, s. 506-511, ISBN 978-83-89188-66-3, OCLC 189428719 .
↑ Stepan Makarczuk, Straty ludności w Galicji Wschodniej w latach II wojny światowej (1939-1945), Polska-Ukraina: trudne pytania, tom 6, Warszawa 2000, s. 244
↑ ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2009-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)].
↑ GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 518, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434 .
↑ Jaworów i Nowojaworowsk honorują Banderę i Szuchewycza
↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej
↑ Jaworów. [dostęp 14.8.14].zły zapis daty dostępu
↑ Odznaczenia jubileuszowe. „Nowa Reforma”, s. 5, Nr 277 z 3 grudnia 1898.

Bibliografia

Edward Webersfeld - Jaworów : monografia historyczna, etnograficzna i statystyczna. – Lwów : Nakł. Magistratu M. Jaworowa, druk. Wł. Łozińskiego, 1904, 82 s.
Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. III, Warszawa, 1880–1902, ss. 519-27.

Linki zewnętrzne

Jaworów… 1) miasto powiatowe w Galicyi, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 519 .
Historia Żydów w Jaworowie na portalu Wirtualny Sztetl
Zamek w Jaworowie
http://www.lubaczow.pl/go.php/pl/miasta_partnerskie/jaworow__ukraina/jaworow_galeria/art1.html|Galeria - galeria zdjęć na stronie partnerskiego miasta Lubaczowa
Jaworów. Monografia historyczna, etnograficzna i statystyczna (1909) w bibliotece Polona

[dwatysiacedwadziescia-1] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року (ukr.).

[spis-2] Liczby ludności miejscowości obwodu lwowskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku (ukr.).

[3] Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie. – Lwów, 1870. – T. 2 / [oprac. O. Pietruski, X. Liske]. – S. 151–154. – Nr. 85.

[4] Webersfeld E. Jaworów (monografia historyczna, etnograficzna i statystyczna). – Lwów, 1909. – S. 2.

[5] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.

[6] Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie. – Lwów, 1875. – T. 5 / [oprac. O. Pietruski, X. Liske]. – S. 13–14. – Nr. 11.

[7] Смерека Б. Документ з ранньої історії міста Яворів 14?8 року // Zaporizhzhia Historical Review. – Запоріжжя, 2019. – Вип. 1 (52). – С. 11

[8] Andrzej Kępiński: Ukraina - po obu stronach Dniestru. Poznań: Zysk i S-ka, grudzień 2013, s. 145, seria: Człowiek poznaje świat. ISBN 978-83-7785-346-7.

[9] Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: "Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi", Przemyśl 1786, s. 36

[10] Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 134.

[11] Florentyna Rzemieniuk, Unici Polscy 1596-1949, Siedlce 1998, s. 198

[12] Lucyna Kulińska, Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922-1939, Kraków 2009, ISBN 978-83-7188-147-3, s. 162

[holokost-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.1127-1128

[sztetl-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jaworów - społeczność żydowska przed 1989 (pol.). Wirtualny sztetl. [dostęp 2016-04-09].

[15] GrzegorzG. Rossoliński-Liebe GrzegorzG., Stepan Bandera: The Life and Afterlife of a Ukrainian Nationalist. Fascism, Genocide, and Cult, Stuttgart: Ibidem Verlag, 2014, s. 168, ISBN 978-3-8382-0604-2, ISBN 978-3-8382-0686-8 .

[16] Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG

[17] Lucyna Kulińska, Dzieje Komitetu Ziem Wschodnich na tle losów ludności polskich Kresów w latach 1943-1947. Tom I. Kraków 2002, ISBN 83-88527-32-0, s. 236

[18] Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych. Tom 4. Część druga, Warszawa-Kijów 2005, s. 1061

[Rakowski-19] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j GrzegorzG. Rąkowski GrzegorzG., Ziemia Lwowska. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III, Pruszków: Rewasz, 2007, s. 506-511, ISBN 978-83-89188-66-3, OCLC 189428719 .

[20] Stepan Makarczuk, Straty ludności w Galicji Wschodniej w latach II wojny światowej (1939-1945), Polska-Ukraina: trudne pytania, tom 6, Warszawa 2000, s. 244

[21] ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2009-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)].

[22] GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 518, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434 .

[23] Jaworów i Nowojaworowsk honorują Banderę i Szuchewycza

[24] Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej

[Zamek-25] Jaworów. [dostęp 14.8.14].zły zapis daty dostępu

[26] Odznaczenia jubileuszowe. „Nowa Reforma”, s. 5, Nr 277 z 3 grudnia 1898.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

Przynależność wojewódzka	woj. lwowskie (1920–39)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Jaworów Krakowiec (od 1934)
Miasteczka (1920–34)	Krakowiec (→) Wielkie Oczy
Gminy miejskie (1920–39 →)	Jaworów Krakowiec
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39 →)	Bruchnal Gnojnice (w 1944 →) Nahaczów Ożomla Mała Szkło Szutowa Wielkie Oczy (w 1944 →*) Wierzbiany
Legenda	* częściowo włączona do ZSRR w 1944

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne