Jawornik Polski

Jawornik Polski
	wieś
	; Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	przeworski
Gmina	Jawornik Polski
Liczba ludności (2011)	1186
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-232
Tablice rejestracyjne	RPZ
SIMC	0603900
	Położenie na mapie gminy Jawornik Polski Jawornik Polski
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jawornik Polski
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Jawornik Polski
	Położenie na mapie powiatu przeworskiego Jawornik Polski
	49°53′22″N 22°16′19″E/49,889444 22,271944

Płaskorzeźba na ścianie kościoła

Jawornik Polski – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Jawornik Polski^[4].

Jawornik uzyskał lokację miejską przed 1472 rokiem, zdegradowany w 1919 roku^[5]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jawornik Polski. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Jawornik Polski oraz rzymskokatolickiej parafii Andrzeja Apostoła.

Części wsi

Integralne części wsi Jawornik Polski^[6]^[4]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0603916	Chałupki	część wsi
0603922	Dolny Koniec	część wsi
0603939	Grabnik	część wsi
0603945	Kurzy Dział	część wsi
0603951	Miasto	część wsi
0603968	Młyńska Góra	część wsi
0603974	Szałaje	część wsi
0603980	Zapady	część wsi

Historia

4 kwietnia 1448 r. Małgorzata z Kmitów Mościcowa z Dynowa w spisie odnotowana jest jako właścicielka Jawornika Polskiego i wsi Hyżne, Hadle, Szklary, Harta i Dylągówka. W 1472 r. Jawornik w dokumentach zapisano jako miasto. Jego lokacja nastąpiła w latach 1448–1472. Właścicielami byli głównie Kmitowie z Zamku Sobień. Po śmierci poprzedniego właściciela Jawornika Andrzeja Kmity w 1494 jego córka Nawojka Kmitówna, dziedziczka ojcowskich dóbr, odstąpiła swe prawa stryjecznemu bratu, Piotrowi Kmicie. Wychodziła ona za mąż dwa razy: po raz pierwszy za Piotra Ligęzę (zm. 1543) – kasztelana czechowskiego, z którym się rozwiodła, i po raz drugi za Stanisława Mateusza Stadnickiego (zm. 1563), kasztelana sanockiego. Właśnie drugi mąż zaprotestował przeciw odstąpieniu tych ziem Piotrowi Kmicie. Stadniccy, a zwłaszcza Marcin Stadnicki (syn Stanisława) oraz Michał Zebrzydowski byli kolejno właścicielami Jawornika.

19 marca 1657 r. mieszkańcy przy pomocy oddziałów chłopskich początkowo odpierali najazd około 1000-osobowego oddziału jazdy wojsk Rakoczego, jednak wrogie wojska ostatecznie tu wkroczyły, mordując ludność i paląc gród.

Po śmierci w lutym 1769 r. Jakuba Bronickiego herbu Korwin, jego żona Anna Bronicka z Nowotańca wyszła po raz drugi za mąż, za pułkownika Walentego Górskiego i została właścicielką Jawornika. Walenty Górski był pułkownikiem Wojsk Polskich w Gwardii Koronnej Litewskiej, a także poetą i dramatopisarzem; jego sztuki były grane we Lwowie.

Po śmierci Górskiego od ran w powstaniu 4 lutego 1832 roku, dobra odziedziczył jego syn Stanisław Leonard Górski, powstaniec styczniowy. Anna ponownie wyszła za mąż – za Pińskiego. Po śmierci syna odziedziczyła dobra. Wyrokiem Sądu Obwodowego w Rzeszowie z dnia 4 listopada 1864 roku, z powodu zadłużenia majątku dobra te przejął Leon Kellermann. W 1872 roku właścicielem został Zygmunt Chmielowski.

Zabytki

Według rejestru zabytków NID^[7] na listę zabytków wpisane są:

kościół parafialny pw. św. Andrzeja Apostoła z lat 1838–1839, z XIX i XX-wiecznym wyposażeniem, nr rej.: A-48 z 4.12.2001. Parafię św. Andrzeja Apostoła w Jaworniku Polskim erygowano w roku 1492. Należy do dekanatu Kańczuga^[8]. Miała pierwotnie drewnianą świątynię.
- cmentarz kościelny;
- plebania z 1917 roku;
- kaplica grobowa rodziny Górskich, na cmentarzu grzebalnym z 1850 roku;
dworzec przeworsko-dynowskiej kolejki wąskotorowej, XIX/XX, nr rej.: A-463 z 30.09.1991 (dec.: kolejka wąskotorowa Przeworsk-Dynów)
suszarnia piasku, XIX/XX, nr rej.: j.w.

Niedaleko miejscowości znajduje się najdłuższy w Europie tunel na trasie kolei wąskotorowej (602 m).

Jawornicka Izba Regionalna mieści się w dawnym budynku zabytkowym z pocz. XX wieku, wybudowanym przez ks. prof. Henryka Roszkowskiego (1878–1946), gdzie wcześniej znajdował się ośrodek zdrowia.

Kościół
Kaplica grobowa rodziny Górskich
Kaplica cmentarna
Plebania

Zobacz też

Przypisy

↑ Wieś Jawornik Polski w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2018-05-17] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-11].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 379 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36-37.
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 22 [dostęp 2016-01-10] .
↑ Dekanat na stronie archidiecezji

Linki zewnętrzne

Jawornik (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 517 .
Historia Żydów w Jaworniku Polskim na portalu Wirtualny Sztetl]

[pwl-1] Wieś Jawornik Polski w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2018-05-17] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[nsp-2] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-11].

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 379 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[5] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36-37.

[Dz.U._29/2013-6] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].

[7] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 22 [dostęp 2016-01-10] .

[8] Dekanat na stronie archidiecezji

[a-9] ursywą opisano jednostki utworzone przez władze hitlerowskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[A]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne