Jawornik Ruski

Artykuł

49°43′43″N 22°18′13″E

- błąd

39 m

WD

49°43'43.0"N, 22°18'13.3"E, 49°45'N, 22°23'E

- błąd

14 m

Odległość

9 m

Jawornik Ruski
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

przemyski

Gmina

Bircza

Liczba ludności (2011)

146[1][2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-751[3]

Tablice rejestracyjne

RPR

SIMC

0599209[4]

Położenie na mapie gminy Bircza
Mapa konturowa gminy Bircza, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Jawornik Ruski”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Jawornik Ruski”
Położenie na mapie powiatu przemyskiego
Mapa konturowa powiatu przemyskiego, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Jawornik Ruski”
Ziemia49°43′43″N 22°18′13″E/49,728611 22,303611
Cerkiew św. Dymitra z 1882 r.

Jawornik Ruski (w latach 1977–1981 Jaworowice) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Bircza[5][4]. Leży na Pogórzu Przemyskim.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego. Obok wsi znajduje się czynna kopalnia diatomitu.

Części wsi

Integralne części wsi Jawornik Ruski[5][4]
SIMCNazwaRodzaj
0599215Przesada Jawornickaczęść wsi
0599221Rybneczęść wsi
0599238Wolaczęść wsi

Historia

Wieś została założona w 1469 – była wtedy własnością Anny Rzeszowskiej. W 1508 zmieniono nazwę na Jawornyczek (właścicielami wtedy byli Kmitowie). W 1519 wieś została przejęta przez Stadnickich, a w 1588 przez Krasickich.

W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej w Jaworniku Ruskim byli Teodor Bekesz, Józef Wąsowicz i rodzeństwo Gozdowicze[6].

Pod koniec XIX poszczególne domy nosiły nazwę Kopanie[7].

We wsi znajduje się drewniana greckokatolicka cerkiew pw. św. Dymitra, zbudowana w 1882 w miejsce starszej cerkwi pod tym samym wezwaniem, istniejącej co najmniej do 1830.

II wojna światowa

Jawornik Ruski - kościół rzymskokatolicki

W kwietniu 1944 r. policja ukraińska z Jawornika Ruskiego aresztowała pięciu mieszkańców Pawłokomy pod zarzutem przynależności do AK i posiadania broni. Aresztowanymi byli: Jan Kuś, Jan Radon, Jan Ulanowski, Maria Ulanowska i Katarzyna Kocyło oraz Jana Chrapka z Dylągowej. 25 kwietnia próby odbicia aresztowanych dokonał oddział AK, dowodzony przez ppor. Aleksandra Grubę ps. „Sęp”. Podczas ataku na posterunek w Jaworniku Ruskim został on spalony wraz kilkoma sąsiednimi budynkami. Zabito jednego i raniono dwu policjantów oraz zabito kilku stawiających opór Ukraińców mieszkańców wsi, w tym sołtysa. Aresztowanych Polaków jednak nie uwolniono, ponieważ na posterunku już ich nie było.

W 2015 w okolicy Jawornika Ruskiego odkryto zbiorową mogiłę. Wstępne ustalenia mówiły o kilku pochowanych osobach, ostatecznie w wyniku ekshumacji wydobyto szczątki 14 osób, a także łuski po nabojach, dewocjonalia i polski guzik wojskowy. Szczątki nosiły ślady złamań. W wyniku badań archiwalnych ustalono, że 24 lipca 1945 roku w okolicy doszło do potyczki żołnierzy ze szkoły podchorążych w Przemyślu (28 Pułku Piechoty) z oddziałem Ukraińskiej Powstańczej Armii. 14 żołnierzy znajdowało się na liście strat jako zaginionych. W znajdujących się w archiwalnych sprawach karnych wyjaśnieniach Włodzimierza Szczygielskiego pseudonim Burłak znajdują się odniesienia do mającej w tym miejscu potyczki, wzięcia do niewoli i zabicia 14 żołnierzy Wojska Polskiego; odpowiedzialność jego zdaniem ponosił Michał Duda pseudonim Hromenko[8]. W wyniku badań genetycznych potwierdzono tożsamość kilku ofiar: Feliks Gołębiowski (ur. 1924), por. Tadeusz Wienc (ur. 1923), kpr Mieczysław Szymczak (ur. 1922), Walenty Żurek (ur. 1924); noty identyfikacyjne wręczono w Pałacu Prezydenckim[9].

28 lipca 2022 r. uroczysty pogrzeb owych żołnierzy odbył się w Jaworniku.[10]

Po II wojnie światowej cerkiew była użytkowana przez rzymskich katolików, do czasu zbudowania nowego kościoła filialnego. Kościół należy do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Borownicy (Dekanat Bircza)[11]. Obecnie o zwrot cerkwi stara się Kuria Greckokatolicka w Przemyślu. Natomiast o budynek dawnego ukraińskiego domu ludowego stara się stowarzyszenie, które zamierza urządzić w nim izbę pamięci Mychajła Werbyckiego.


Demografia

  • 1785 – 284 grekokatolików, 100 rzymskich katolików i 16 żydów
  • 1840 – 513 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
  • 1859 – 615 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
  • 1879 – 709 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
  • 1899 – 902 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
  • 1926 – 1030 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
  • 1929 – 1215 mieszkańców
  • 1938 – 1200 grekokatolików, 1068 rzymskich katolików, 154 żydów i 35 baptystów
  • 2006 – 161 osób

Znani ludzie związani z wsią

Zobacz też

Przypisy

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Jawornik R. panorama.JPG
Autor: Dymek25, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Jawornik R. view
POL gmina Bircza COA.svg
Autor: Mirosław Toton (mir @), Licencja: CC BY-SA 2.5
Herb gminy Bircza
Bircza (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Jawornik Ruski, cerkiew św. Dymitra (HB11).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jawornik Ruski, Cerkiew św. Dymitra w Jaworniku Ruskim