Jaworzyna Tatrzańska

Jaworzyna Tatrzańska
Tatranská Javorina
Ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Słowacja

Kraj

preszowski

Powiat

Poprad

Starosta

Alena Pitoňáková[1]

Powierzchnia

94,03[2] km²

Wysokość

993[3] m n.p.m.

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


176[4]
1,88[5] os./km²

Nr kierunkowy

+421 52[3]

Kod pocztowy

059 56[3]

Tablice rejestracyjne

PP

Położenie na mapie kraju preszowskiego
Mapa konturowa kraju preszowskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Jaworzyna Tatrzańska”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, u góry znajduje się punkt z opisem „Jaworzyna Tatrzańska”
Ziemia49°16′00″N 20°08′30″E/49,266667 20,141667
Strona internetowa

Jaworzyna Tatrzańska (dawniej także Jaworzyna Spiska[6], słow. Tatranská Javorina, niem. Uhrngarten, węg. Javorina) – wieś (obec) w północnej Słowacji, w powiecie Poprad, w historycznym rejonie Spisz. Miejscowość jest atrakcyjna turystycznie. Położona jest w Kotlinie Jaworzyńskiej u wylotu Doliny Jaworowej i otoczona szczytami Tatr.

Do 21 grudnia 2007 r. funkcjonowało obok wsi przejście graniczne Tatranská Javorina - Łysa Polana.

Historia

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1320[7], jednak de facto początki Jaworzyny sięgają XVIII wieku. W 1759 na jej obecnym terenie rodzina Horváth uruchomiła hutę żelaza. Pracowali w niej sezonowi pracownicy z niedalekiego Jurgowa, innych rejonów Spisza, Moraw, Śląska, a nawet z Czech. Wokół huty utworzyła się niewielka osada, która zaczęła podupadać w II połowie XIX wieku – wyczerpały się złoża rudy, a w Zakopanem otwarto konkurencyjną hutę. Nowi właściciele – rodzina Solomonów – postanowiła otworzyć we wsi fabrykę papy. W 1879 Jaworzynę kupił pruski junkier Christian Kraft Fürst von Hohenlohe-Öhringen. Wtedy na dobre powstała tutaj wioska, a właściciel zainwestował pieniądze w odbudowę miejscowych lasów, zdewastowanych wycinkami oraz pasterstwem i założył hodowlę zwierząt. Teren był niedostępny dla pasterzy, drwali i turystów i strzeżony przed nieproszonymi gośćmi. Dla siebie książę wybudował na Maćkowej Polanie pałacyk myśliwski, w którym (jako ośrodku rządowym) pod koniec 1938 gościł prezydent Ignacy Mościcki. Pod koniec XIX wieku książę Hohenlohe-Öhringen postawił drewniany katolicki kościółek św. Anny (mimo że sam był ewangelikiem). Zmarł w 1926 i został pochowany zgodnie ze swoją wolą na miejscowym cmentarzu. Majątek odziedziczył jego bratanek August, ale w 1936 sprzedał go państwu.

Jaworzyna Tatrzańska na mapie anektowanych przez Polskę w 1938 roku fragmentów Spiszu

W okresie międzywojennym miejscowość zasłynęła głównie jako teren sporu pomiędzy Polską a Czechosłowacją. Po utracie kontroli tych terenów przez Węgry w listopadzie 1918 do Jaworzyny wkroczyło polskie wojsko, a później polska administracja. W styczniu 1919 Jaworzynę zajęły wojska czechosłowackie i administracja tego państwa, a wobec braku porozumienia pomiędzy Warszawą a Pragą zdecydowano o przeprowadzeniu plebiscytu na Spiszu, zaś sporny teren obsadziły wojska francuskie. Ostatecznie do plebiscytu nie doszło (Polska poszła na ustępstwa, gdyż toczyła się wówczas wojna z bolszewikami), a Rada Ambasadorów zdecydowała, że większość Spiszu przypadnie Czechosłowacji. Polska próbowała jeszcze zmienić wynik decyzji odnośnie do Jaworzyny Tatrzańskiej i miejscowości Zdziar, ale Liga Narodów 12 III 1924 pozostawiła je w granicach Czechosłowacji[8]. Jaworzyna straciła na tym gospodarczo, gdyż tereny przyłączone do Polski i oddzielone granicą były powiązane z nią ekonomicznie.

10 Brygada Kawalerii podczas zajmowania Jaworzyny Spiskiej, listopad 1938

W 1938, wykorzystując osłabienie Czechosłowacji, Polska wystosowała ultimatum, w którym przedstawiła swoje żądania terytorialne wobec autonomicznej Słowacji. Ostatecznie po okresie drobnych starć zbrojnych i rokowań w grudniu 1938 Jaworzynę wraz z okolicą przyłączono do Polski. 30 czerwca 1939 wieś weszła w skład gminy Bukowina Tatrzańska[9]. We wrześniu 1939 Republika Słowacka podczas ataku wraz z Niemcami na Polskę odzyskała wieś, powracając w tym rejonie do granicy sprzed 1938. Stan ten po II wojnie światowej nie uległ już zmianie i Jaworzyna znalazła się w granicach Czechosłowacji, a od 1993 – Słowacji.

Od 1947 do 1992 Jaworzyna wchodziła w skład gminy Zdziar (Ždiar). Obecnie częścią gminy Jaworzyna jest osiedle Podspady (Podspády).

Demografia

Według danych z dnia 31 grudnia 2016, wieś zamieszkiwało 213 osób, w tym 103 kobiety i 110 mężczyzn.

Narodowości według deklaracji przynależności narodowej (2001)

Wyznania religijne (2001)

Drewniany kościółek pw. św. Anny

źródło:[10]

Kultura

Pałacyk łowiecki ks. Hohenlohe

We wsi jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[11].

Szlaki turystyczne

Szlak zielony – w Jaworzynie Tatrzańskiej zaczyna się zielony szlak, prowadzący Doliną Jaworową aż na Lodową Przełęcz. Czas przejścia: 5 h, ↓ 4 h

Zobacz też

Przypisy

  1. Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-10-31]. (słow.).
  2. Statistical Office of the Slovak Republic: Hustota obyvateľstva - obce [om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter)]. 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  3. a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  4. Statistical Office of the Slovak Republic: Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  5. Statistical Office of the Slovak Republic: Hustota obyvateľstva - obce. 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  6. KSNG - Zmiany wprowadzone na 72. posiedzeniu Komisji. [dostęp 2012-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-12)].
  7. Statystyki ogólne miejscowości. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2012-01-05]. (ang.).
  8. Oświadczenie Rządowe z dnia 19 grudnia 1925 r. w sprawie uchwały Konferencji Ambasadorów z dnia 5 września 1924 r., dotyczącej Protokółu, podpisanego w Krakowie dnia 6 maja 1924 r. w związku z ustaleniem granicy polsko-czeskosłowackiej w okręgu Jaworzyny. (Dz. U. 1925 r. nr 133 poz. 952), Łukasz Lewkowicz Polsko-czechosłowackie konwencje turystyczne jako przykład współpracy transgranicznej s.127
  9. Dz.U. z 1939 r. nr 57, poz. 375
  10. a b c Statystyki mieszkańców na podstawie spisu statystycznego z roku 2001. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2012-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (ang.).
  11. Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 20-24, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).

Bibliografia

  • Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Wysokie i Bielskie: polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-88-0.
  • Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Prešov Region - outline map.svg
Autor: Caroig, Licencja: CC BY-SA 3.0
Outline map of the prešov Region, Slovakia, ready for the Geobox template, calibrated at en:Template:Geobox locator Prešov Region
Javorina 307.jpg
Autor: Jozef Kotulič, Licencja: CC BY 2.5
Podtatranská obec Tatranská Javorina
Tatry Javorina Slovakia kostol.jpg
Autor: Ing.Mgr.Jozef Kotulič, Licencja: CC BY 2.5
Drevený rímsko-katolícky kostol svätej Anny, Tatranská Javorina
Stripe-marked trail green.svg
Stripe-marked trail on the trail in the Czech Republic - green.
SVK Tatranská Javorina COA.png
Herb słowackiej wsi Jaworzyna Spiska, okręg Poprad, kraj preszowski.
Slovakia Tatranska Javorina 18.JPG
Autor: Ing.Mgr. Jozef Kotulič, Licencja: CC BY 3.0
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 706-11602/0 na Słowacji.
01938 10th Motorized Cavalry Brigade Reconnaissance Squadron (Poland) in Zaolzie.jpg
Polish Army, Stanisław Maczek, 10th BK column separated from 10th BK Reconnaissance Squadron, Jaworzyna Spiska, Slovakia. 27.11.1938
Spisz 1938.jpg
Obszar Spiszu przyłączony do Polski w listopadzie i grudniu 1938 na mapie w skali 1:100.000 wydanej przez Wojskowy Instytut Geograficzny.