Jełgawa

Jełgawa

Jelgava

Herb Flaga
Państwo	Łotwa
Okręg (do 2014)	Jełgawa
Burmistrz	Andris Rāviņš
Powierzchnia	60 km²
Wysokość	13 m n.p.m.
Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość	55 972 1025,3 os./km²
Nr kierunkowy	630
Kod pocztowy	LV-30(01-18)
Położenie na mapie Łotwy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jełgawa
56°39′N 23°42′E/56,650000 23,700000
Strona internetowa
Portal Litwa, Łotwa i Estonia

Pałac w Jełgawie

Jełgawa (łot. Jelgava; do 1918 Mitawa, niem. Mitau, ros. Елгава, jidysz מיטאַווע, Mitawe) – miasto na Łotwie, w środkowej części kraju, ok. 45 km na południowy zachód od Rygi, przy ujściu rzeki Drykszny do Lelupy (dawniej Aa), miasto wydzielone.

W mieście znajduje się stacja kolejowa Jelgava.

Historia

Na terenie obecnej Jełgawy w X wieku powstała osada Liwów. W XIII wieku, inflancka gałąź zakonu krzyżackiego, pod wodzą mistrza krajowego Konrada von Mandera rozpoczęła budowę w tym miejscu zamku, nazwanego Mitau. Mitau był zamkiem granicznym, z którego rycerze zakonu często organizowali wyprawy przeciwko Liwom i Semigalom aż do 1290. Później znaczenie zamku jeszcze wzrosło z powodu rozwoju na południu państwa litewskiego. Litwinom udało się splądrować Mitawę w 1345.

Po rozpadzie zakonu w 1561 Mitawa przypadła w udziale Księstwu Kurlandii i Semigalii. W 1573 otrzymała ona prawa miejskie. Od 1596, po podziale księstwa, Mitawa stała się stolicą Semigalii, rezydencją księcia Fryderyka Kettlera. W 1617 ponownie została stolicą zjednoczonego księstwa Kurlandii i Semigalii podległego Rzeczypospolitej. W 1621 roku podczas wojny polsko-szwedzkiej zajęta przez wojska szwedzkie. W listopadzie 1622 zawarto rozejm w Mitawie między Polską a Szwecją.

Pomimo wielu wojen polsko-szwedzkich Mitawa dalej rozwijała się w kierunku miasta handlowego i przemysłowego. Widać było jednak w Mitawie duże wpływy rosyjskie dużo wcześniej niż w innych miastach Kurlandii i Semigalii.

W 1763 książę Karol Krystian Wettyn został oblężony przez wojska rosyjskie i zmuszony do detronizacji. W II poł. XVIII wieku przedostatni książę Kurlandii Ernest Jan Biron wspierał kulturalny rozwój Mitawy. Zburzył on stary zamek i postawił na jego miejscu okazały pałac. Książę Biron otworzył również pierwszą w mieście publiczną bibliotekę i założył Akademię Piotra (Academia Petrina), uniwersytet i duchowe centrum kraju. Po wybuchu rewolucji francuskiej w 1789 mieszkańcy Mitawy zaczęli domagać się większych praw.

Miasto zostało zajęte przez Rosjan w wyniku III rozbioru Polski w 1795. W okresie wojen napoleońskich miasto było okupowane przez Prusy i zostało częściowo zniszczone. W XIX wieku Mitawa rozwinęła się z powodu doprowadzenia tutaj kolei w 1868. Rozwój miasta zachęcił Łotyszy (mieszkańców wsi) do osiedlania się w mieście. W 1914 Mitawa liczyła 45 tys. mieszkańców. Miasto zostało wyniszczone przez niemiecką okupację podczas I wojny światowej.

13 stycznia 1919 r., podczas ofensywy Armii Czerwonej na Łotwie, Mitawa została zajęta przez jednostki Armii Radzieckiej Łotwy i tym samym znalazła się w granicach Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej^[1]. Z rąk bolszewików miasto odbiły jednostki niemieckie, walczące po stronie utworzonego w listopadzie 1918 r. rządu niepodległej Łotwy – Bałtycka Landeswehra oraz Żelazna Dywizja. Stało się to 18 marca 1919 r., w toku szerszej antybolszewickiej kontrofensywy^[2]. W kwietniu 1919 r. w Mitawie ześrodkowane zostały oddziały białych Rosjan sprzymierzonych z Niemcami, dowodzone przez Pawła Bermondta-Awałowa. Z Mitawy Bermondt-Awałow wyprowadził w październiku tego roku atak na Rygę, chcąc zdobyć ziemie łotewskie dla białej Rosji^[3]. Działania te zakończyły się niepowodzeniem.

W niepodległej republice łotewskiej Jełgawa stała się jednym z ważniejszych miast.

W 1940, po aneksji kraju przez Związek Radziecki, wielu mieszkańców Jełgawy, głównie Niemców, wyemigrowało z miasta. Później Jełgawę okupowali Niemcy, a od 1944 Sowieci. Podczas II wojny światowej zniszczeniu uległo prawie 90% budynków w mieście. W czasach kolejnej okupacji sowieckiej nastąpiła odbudowa miasta. Obecnie Jełgawa jest jednym z ważniejszych miast w kraju, centrum turystycznym i edukacyjnym. W okresie sowieckim rozwinął się tutaj również przemysł, w tym samochodowy.

W Mitawie urodzili się:

• pomiędzy 1765-1770 r. Fryderyk Bauman – polski architekt i rzeźbiarz-dekorator okresów klasycyzmu i romantyzmu;
• w 1780 r. Jan Krzysztof Damel – polski malarz i karykaturzysta;
• w 1889 r. Mamert Stankiewicz – polski dowódca wojskowy, komandor podporucznik Marynarki Wojennej II RP, kapitan żeglugi wielkiej Polskiej Marynarki Handlowej, dowódca statków „Lwów”, „Polonia” oraz „Piłsudski”;
• w 1903 r. Jan Jaroszewicz – polski biskup rzymskokatolicki.

Turystyka

Jełgawa jest częstym miejscem odwiedzin turystów ze względu na zabytki. Głównym z nich jest klasycystyczny pałac, jeden z najcenniejszych zabytków na Łotwie. Innymi miejscami wartymi zobaczenia są barokowy kościół św. Anny, wieża zniszczonego kościoła św. Trójcy, rzymskokatolicka katedra Najświętszej Maryi Panny oraz prawosławny sobór Świętych Symeona i Anny. Ciekawymi budowlami są neoklasycystyczne gmachy Villa Medema i Academia Petrina, w której znajduje się muzeum historii i sztuki im. G. Eliasa.

Miasta partnerskie

• Białystok, Polska
• Parnawa, Estonia
• Szawle, Litwa
• Vejle, Dania
• Xinying, Republika Chińska
• Alcamo, Włochy
• Baranowicze, Białoruś
• Berlin, Niemcy
• Hällefors, Szwecja
• Moskwa, Rosja
• Iwano-Frankiwsk, Ukraina
• Nacka, Szwecja
• Rueil-Malmaison, Francja
• Magadan, Rosja

Osoby związane z Jełgawą

• gen. Kazimierz Pułaski – od października 1762 do maja 1763 paź na dworze księcia Karola Krystiana Wettyna
• Konstanty Kurnatowski
• Mamert Aleksander Stankiewicz – komandor podporucznik, kapitan żeglugi wielkiej

Przypisy

Bibliografia

• Aleksander Kraushar, Bourboni na wygnaniu w Mitawie i Warszawie: szkic historyczny: 1798-1805, 1899

Linki zewnętrzne

• Szczegółowa historia Mitawy w I Rzeczypospolitej, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
• zdjęcia z Jełgawy
• Jelgawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 558 .
• Mitawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 508 .
• Mitawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 341 .