Jeździec polski

Jeździec polski

Autor	Rembrandt
Data powstania	1655
Medium	olej na płótnie
Wymiary	116,8 × 134,9 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Nowy Jork
Lokalizacja	Frick Collection

Obraz Juliusza Kossaka Lisowczyk będący kopią obrazu Rembrandta

Jeździec polski lub Lisowczyk – jeden z dwóch portretów konnych w twórczości Rembrandta powstały w 1655. Obecnie ozdoba Kolekcji Fricka w Nowym Jorku^[1].

Autorstwo Rembrandta zostało potwierdzone badaniami uczonych z Rembrandt Research Project i nie budzi wątpliwości. Dzieło jest przykładem mistrzowskiego, dojrzałego stylu holenderskiego malarza i jednym z zaledwie dwóch znanych konnych portretów w jego twórczości. Do dziś nie wiadomo jednak, kogo przedstawia Jeździec polski, zwany również Lisowczykiem, żołnierza konkretnej formacji (lisowczyka), starotestamentowego albo literackiego bohatera czy też konkretną postać. Zagadkowość obrazu i jego niezwykły, poetycki nastrój, w równej mierze jak jego czysto malarskie walory - mistrzowska, typowo Rembrandtowska technika prowadzenia pędzla i wyrafinowana tonacja barwna - zadecydowały o niezwykłej popularności dzieła^[2].

Obraz nabył w Amsterdamie około 1790–1793 Michał Kleofas Ogiński (polski poseł w Holandii) lub Michał Kazimierz Ogiński (hetman wielki litewski) dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który umieścił go w pałacu w Łazienkach. Po abdykacji monarchy obraz nabył od niego Franciszek Ksawery Drucki Lubecki, w 1815 dzieło znalazło się w rękach biskupa wileńskiego Hieronima Stroynowskiego^[3], po jego śmierci - w rodzinie Stroynowskich, a ostatecznie ozdobiło galerię rodziny Tarnowskich w pałacu w Dzikowie.

W 1910 hr. Zdzisław Tarnowski sprzedał obraz Henry’emu Clayowi Frickowi, amerykańskiemu przemysłowcowi i kolekcjonerowi sztuki, który nabył go za radą angielskiego krytyka sztuki Rogera Frya. Sprzedaż arcydzieła Rembrandta za granicę spotkała się ze stanowczym sprzeciwem i powszechną krytyką polskiej opinii publicznej^[4].

Dzieło zawisło w nowojorskiej rezydencji Fricka przy Fifth Avenue na Manhattanie - wśród dzieł m.in. Belliniego, Vermeera, Goi i Fragonarda^[2].

Jeździec polski w czasie ekspozycji w Pałacu na Wyspie Łazienkach Królewskich w Warszawie w maju 2022 r.

Od 6 maja do 7 sierpnia 2022 obraz wystawiany jest w pałacu Na Wyspie w Łazienkach Królewskich w Warszawie^[2], a od 18 sierpnia do 16 października 2022 w Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie^[5].

Opis

Jeździec nosi strój określany mianem „polski lub wschodni”: kołpak – szpiczastą czapkę bez daszka pochodzenia mongolskiego z lisiego, wilczego, lub rysiego futra, zielony pikowany jedwabny żupan pełniący rolę miękkiej zbroi, obcisłe czerwone spodnie i żółte skórzane buty z cholewami do połowy łydki. Lewą ręką prowadzi wodze konia, zaś w prawej dzierży nadziak. Przy siodle pod prawym kolanem ma przytroczoną szablę ciężką o rękojeści zamkniętej, a u lewego boku lekką o rękojeści otwartej. Ponadto ma u lewego boku łuk refleksyjny i kołczan ze strzałami z prawego boku. Pod siodłem rozpięta jest skóra drapieżnika, a koń ma na modę turecką zawieszony na ogłowiu buńczuk-podgardle.

Do dziś toczy się spór kogo przedstawia obraz. Według jednych jest to portret ostatniego Lisowczyka. Przemawia za tym wiarygodność ubioru i broni, co może oznaczać, że malarz korzystał z żywego modelu, a nie ze sztucznie dobranych rekwizytów lub wzorów graficznych. Z kolei historyk sztuki Jan Białostocki uważał, że tytuł miał być aluzją do osoby ariańskiego pisarza i myśliciela Jonasza Szlichtynga, polskiego emigranta, którego literacki pseudonim brzmiał „Eques Polonus”, czyli „Szlachcic” lub „Jeździec polski”. Do kolekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dzieło trafiło pod nazwą "Kozak na koniu"^[6].

Juliusz Kossak namalował kopię tego obrazu pod tytułem Lisowczyk. Różnice polegają na tym, że jeździec Rembrandta nie ma wąsów, a szabla u jego lewego boku jest na obrazie Kossaka ledwie widoczna.

Jeździec polski lub Lisowczyk Rembrandta w czasie ekspozycji na Zamku Królewskim na Wawelu w sierpniu 2022 r. Fot. Mateusz Drożdż

Zobacz też

• Szlachcic polski

Przypisy

Bibliografia

• Rembrandt Harmensz van Rinn 1606–1669, z serii: „Wielka kolekcja sławnych malarzy” numer 9, Oxford Educational, Poznań 2006, ISBN 83-7425-495-5.
• Henryk Wisner: Lisowczycy, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2004 (wydanie II, poprawione i uzupełnione).
• Zdzisław Żygulski (junior): Polska. Broń wodzów i żołnierzy. Kraków: Kluszczyński, 1998.
• Zdzisław Żygulski (junior): „Lisowczyk” Rembrandta (studium ubioru i uzbrojenia)