Jedlina-Zdrój
| |||||
 (c) Adam Chamczyk, CC BY 3.0 Zimowa panorama uzdrowiska | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie | 1768 | ||||
| Burmistrz | Leszek Orpel | ||||
| Powierzchnia | 17,45 km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | (+48) 74 | ||||
| Kod pocztowy | 58-330 | ||||
| Tablice rejestracyjne | DBA | ||||
Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
 50°43′16″N 16°20′20″E/50,721111 16,338889 | |||||
| TERC (TERYT) | 0221021 | ||||
| SIMC | 0984025 | ||||
Urząd miejski ul. Poznańska 258-330 Jedlina-Zdrój | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Jedlina-Zdrój (niem. Bad Charlottenbrunn) – miasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, historycznie na Dolnym Śląsku.
W latach 1945–1954 siedziba wiejskiej gminy Jedlina Zdrój.
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 4820 mieszkańców[1].
Położenie
Położone pomiędzy pasmem Gór Wałbrzyskich i Gór Sowich. Z trzech stron otaczają miejscowość zalesione stoki Rzepiska, Mniszego Lasu, Kobieli Leśniaka i najwyższej góry Borowej (854 m n.p.m.). Dolina otwarta jest od południa i południowego wschodu, dzięki czemu osłonięta jest od ostrych wiatrów, ma łagodniejszy klimat i większe nasłonecznienie niż okoliczne miejscowości.
Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 17,45 km²[2]. Miasto stanowi 3,4% powierzchni powiatu.
Według danych z roku 2002 Jedlina-Zdrój miała obszar 17,47 km², w tym: użytki rolne 37%, użytki leśne 43%[3].
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.
Historia
 | Ta sekcja od 2008-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
_(cropped).jpg)
.jpg)
Najstarsze wzmianki o mieście pochodzą z XIII wieku, a nazwa wywodzi się od rosnących tu wówczas wspaniałych lasów jodłowych. Była to wtedy osada drwali należąca do Bolka I – księcia świdnicko-jaworskiego. W XVI wieku odkryto pierwsze źródła wody mineralnej, a w XVIII w. uznano je za lecznicze i zaczęto korzystać na większą skalę.
W 1723 roku osada stała się uzdrowiskiem. Źródło, od imienia Charlotty, żony Hansa Christophera barona von Seher-Thoss – właściciela Jedlinki, nazwano Charlottenbrunn. Nazwę tę przyjęła cała Jedlina i nosiła ją do 1945 roku. Miejscowość zaczęła się rozrastać. Rozwijało się tkactwo i sukiennictwo, od XVII wyrabiano płótno lniane. Powstał kurort znany na całym Śląsku. W 1768 roku Jedlina otrzymała prawa miejskie. Od 1813 nastąpił rozwój działalności leczniczej, wprowadzono kurację owczym i kozim mlekiem. W 1846 powstał park zdrojowy, mały ogród botaniczny i muzeum mineralogiczne. W 1884 uzdrowisko nabyła gmina i od tego czasu rozwój i działalność podporządkowano wspólnej gospodarce lokalnej.
W 1900 roku Jedlina-Zdrój miała pocztę z telegrafem, która do dnia dzisiejszego mieści się w tym samym budynku przy ulicy Warszawskiej 6. Domy posiadały instalację wodociągową, niektóre z naturalnie gazowaną wodą mineralną. W latach 1902–1903 położono nawierzchnie kamienne, zamontowano oświetlenie gazowe, a w uzdrowisku elektryczne. Miejscowość przeżywała swój okres świetności. Znana była na Śląsku jako uzdrowisko z szeroką działalnością kulturalną i rozrywkową. Funkcjonowały liczne hotele, pensjonaty i domy gościnne. Z najbardziej znanych należy wymienić „Szwajcarkę” z XIX w., która oferowała kurację mleczną, kasztany jadalne i odpoczynek wśród przepięknych drzew. Niestety w wyniku prac górniczych i intensywnego użytkowania źródła szczawy alkalicznej zanikły i wodę zaczęto dowozić ze Szczawna.
Z 1910 roku pochodzi stojąca do dziś drewniana remiza strażacka z dzwonnicą (przy ulicy Warszawskiej 9). Do dziś można podziwiać piękną Willę Sans-Souci (Chojnowska 3) należącą dawniej do lekarza uzdrowiska. Trudno nie wspomnieć o okazałym, choć zniszczonym Zespole Pałacowym, którego wejścia strzegą kamienne lwy. W dzielnicy Kamieńsk na wzgórzu stoi kościółek wybudowany w stylu budownictwa alpejskiego. W Jedlinie-Zdroju zachowały się także budowle w stylu neoklasycyzmu berlińskiego z misternymi ażurowymi balkonami.
W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Jedlina Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Charlottenbrunn[4]. Początkowo po II wojnie światowej był to ośrodek lecznictwa wojskowego, od 1961 letnisko, od 1962 ponownie uzdrowisko[5].
Zabytki
.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[6]:
- założenie uzdrowiskowo-parkowe, po 1820 r.
- kościół ewangelicki, obecnie nieużytkowany, ul. Jana Pawła II, z l. 1855-60
- dworzec kolejowy „Jedlina Dolna”, ul. Dworcowa, z 1902 r.
- dworzec kolejowy „Jedlina Górna”, ul. Kłodzka 59 a, murowano-szachulcowy, z 1878 r.
- dom, ul. Chojnowska 12, z pierwszej ćw. XX w.
- willa, ul. Cmentarna 1, z XIX w./XX w.
- dom, ul. Hoża 6 (d. Noworudzka 3), szachulcowy, z XVII w.
- dom, ul. Jasna 4, z pierwszej poł. XIX w.
- dom, ul. Jasna 8, z końca XVIII w.
- pałac, ul. Noworudzka 15, z XVIII w.
- willa, ul. Piastowska 7, z XIX w./XX w.
- dom, ul. Piękna 7, z XIX w./XX w.
- dom, ul. Wałbrzyska 1, z końca XIX w.
- dom, ul. Warszawska 2, z końca XIX w.
- dom, ul. Warszawska 6, z pocz. XX w.
- dom zdrojowy, pl. Zdrojowy (d. Armii Czerwonej) 1, z trzeciej ćw. XIX w. w.
- dom, pl. Zdrojowy (d.Armii Czerwonej) 8, z poł. XVIII w.
Jedlina-Zdrój – Jedlinka
- zespół pałacowy, z drugiej połowy XVIII w.:
- pałac
- dwie oficyny
- park.
Uzdrowisko
.jpg)
W Jedlinie-Zdroju leczy się: dychawicę oskrzelową, przewlekłe nieżyty dróg oddechowych, przewlekłe zapalenia zatok, pylica płuc, choroby stawów i stany wyczerpania[7]. W zakładzie przyrodoleczniczym wyposażonym w aparaturę zabiegową prowadzi się kąpiele mineralne i inhalacje dróg oddechowych[8].
Transport
Po Jedlinie kursują autobusy komunikacji miejskiej z Wałbrzycha, łączące miasto z Wałbrzychem, Jedlinką i Głuszycą[9][10]. Przez miasto biegnie również czynna w ruchu pasażerskim linia kolejowa Kłodzko – Wałbrzych, obsługiwana autobusami szynowymi przez samorządowe Koleje Dolnośląskie.
Kultura
W Jedlinie-Zdroju od 2006 roku odbywają się Letnie Warsztaty Gitarowe[11], a od 2014 roku Letni Festiwal Gitarowy[12]. Odbywa się tu też Dolnośląski Festiwal Zupy[13]i Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych[14].
Sport
W Jedlinie-Zdroju zarejestrowany jest aktywny klub sportowy pétanque – KSP Jedlina-Zdrój[15].
Miasto jest miejscem ogólnopolskich turniejów pétanque pod auspicjami Polskiej Federacji Pétanque[16].
Od 2005 roku na przełomie kwietnia i maja[17] w mieście organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Pétanque[18]. Od 2009 roku jest miejscem rozgrywek polskiej edycji cyklu środkowo-europejskich turniejów Centrope Cup[19][20]. Od 2010 organizowane jest w Jedlinie-Zdroju jedyne w Polsce zimowe grand prix w petanque[21].
W maju organizowany jest „Półmaraton Górski Jedlina-Zdrój”, który od początku spotkał się z dużym zainteresowaniem wśród biegaczy z całej Polski oraz Czech. Warto dodać, że trasa biegu poprowadzona została przez najdłuższy w Polsce tunel kolejowy (Tunel pod Małym Wołowcem) mierzący 1601 m. Strona biegu: www.biegajwjedlinie.pl
W mieście działa również klub piłkarski – KS Zdrój Jedlina-Zdrój. Więcej o drużynie piłkarskiej: www.zdroj.futbolowo.pl
Obiekty sportowe na terenie miasta:
- Całoroczny tor saneczkowy
- Całoroczne boisko do gry w pétanque
- Wyciąg narciarski „Karolinka”
- 3 boiska sportowe[22]
- Kort tenisowy
Atrakcje
- Park linowy „Czarodziejskie Liny”
- Letni tor saneczkowy w Centrum Sportów Górskich
- Fontanna
- sztuczny Zalew na potoku Jedlina[22]
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004[23]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 5155 | 100 | 2711 | 52,6 | 2444 | 47,4 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] | 295,1 | 155,2 | 139,9 | |||
Piramida wieku mieszkańców Jedliny-Zdroju w 2014 roku[24]. 
Administracja
Jedlina-Zdrój ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Jedlina-Zdrój 15 radnych[25]. Organem wykonawczym samorządu jest burmistrz miasta.
Współpraca międzynarodowa
Lista miast i gmin z którymi władze Jedliny-Zdroju podjęły współpracę:
Saint-Étienne-de-Crossey – od 2006 r.[26]
Strehla[27]
Velichovky – od 2004 r.[28]
Władze Jedliny-Zdroju od 2004 r. prowadzą także współpracę ze Stowarzyszeniem Gmin Mikroregionu Hustirzanka z Czech[29].
Zobacz też
- Pałac Jedlinka
- KSP Jedlina-Zdrój – klub pétanque
- nazwy miejscowości z łącznikiem
- nazwy miejscowości z członem Zdrój
Przypisy
- ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-13].
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 279–280.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 187,188. [dostęp 2012-10-21].
- ↑ Jedlina Zdrój, Uzdrowiska w Polsce [dostęp 2020-05-13] (pol.).
- ↑ Lokalna Organizacja Turystyczna „Aglomeracja Wałbrzyska”, lotaw.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Jedlinazdroj.eu: Inauguracja linii autobusowej nr 5 w Jedlinie-Zdroju, dostęp: 2014-09-29.
- ↑ ZDKiUM Wałbrzych: Rozkład jazdy i mapa komunikacyjna ZDKiUM Wałbrzych, dostęp: 2014-09-29.
- ↑ XII Letnie Warsztaty Gitarowe, www.jedlinazdroj.eu [dostęp 2020-05-13].
- ↑ XII Letnie Warsztaty Gitarowe, doba.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ XVII Dolnośląski Festiwal Zupy, jedlinazdroj.eu [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Międzynarodowy Festiwal Teatrów ulicznych, www.jedlinazdroj.com.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ – historia klubu, www.petanque.net.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Kalendarz rozgrywek Polskiej Federacji Pétanque. [dostęp 2011-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 grudnia 2014)].
- ↑ Międzynarodowy Festiwal Petanque, www.jedlinazdroj.nazwa.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Informacje o petanque na stronie Urzędu Miasta Jedlina-Zdrój. [dostęp 2011-08-10].
- ↑ Centrope Cup 2010 Polska – relacja. Polska Federacja Petanque – Związek Sportowy z siedzibą we Wrocławiu, 2010-05-24. [dostęp 2011-08-11].
- ↑ Centrope cup. Kamil Orpel. [dostęp 2011-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-27)].
- ↑ Informacja o Pierwszym Zimowym Grand Prix w Jedlinie-Zdroju (2010). [dostęp 2011-08-10].
- ↑ a b Jedlina Zdrój, Kompleks ACTIV Jedlina, Jedlina Zdrój [dostęp 2020-05-13] (pol.).
- ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast (pol.). GUS. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Jedlina-Zdrój w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Zarządzenie Nr 78 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 29 marca 2010 r. ws. ustalenia liczby radnych (Dz. Urz. Woj. Dolnośląskiego z 2010 r., Nr 63, poz. 966, s. 6648).
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/196/06 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 26 stycznia 2006 r. ws. podjęcia współpracy partnerskiej.
- ↑ Współpraca z niemieckim miastem Strehla. Urząd Miasta Jedlina-Zdrój. [dostęp 2011-08-10].
- ↑ Uchwała Nr XX/104/04 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 30 czerwca 2004 r. ws. podjęcia współpracy ze społecznością lokalną miasta Velichovky.
- ↑ Uchwała Nr XX/105/04 Rady Miasta Jedlina-Zdrój z dnia 30 czerwca 2004 r. ws. podjęcia współpracy ze Stowarzyszeniem Gmin Mikroregionu Hustirzanka.
Bibliografia
- Góry Wałbrzyskie, Podgórze Wałbrzyskie, Pogórze Bolkowskie, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 10, pod red. M. Staffy, Wrocław 2005
Linki zewnętrzne
- Portal:Województwo dolnośląskie
- Wikiprojekt:Dolny Śląsk
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
- N: 51.9134 N
- S: 49.9809 N
- W: 14.7603 E
- E: 17.9091 E
Herb Jedliny-Zdroju
Flaga województwa dolnośląskiego
.svg)
Herb Kamiennej Góry
Herb gminy Kamieniec Ząbkowicki
Herb Lądka-Zdroju
Herb Piechowic
Herb gminy Sobótka
Herb gminy miasta Stronie Śląskie
Herb województwa dolnośląskiego (od 2009)
Autor: SchiDD, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jedlina-Zdrój, Verfassungsstein, erinnert an die erste polnische Verfassung vom 3. Mai 1791, die Neugründung des polnischen Staates am 11. Nov. 1918 und die ersten freien Wahlen am 4. Juni 1989
Autor: SchiDD, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jedlina-Zdrój, pl. Zdrojowy 1 - dom zdrojowy, 3 ćw. XIX
.jpg)
.jpg)
(c) Petroniusz / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Budynek kasy i początkowy fragment letniego toru saneczkowego w Centrum Sportów Górskich w Jedlinie-Zdrój. Jeszcze w roku 2006 w miejscu łuku widocznego toru biegła ścieżka widoczna na pierwszym planie zdjęcia: . W tle widać trasy parku linowego, rozwieszone między drzewami.
Autor: Palnik1985, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wiadukt kolejowy w Jedlinie
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Jedliny-Zdroju, 2014
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hotel Jedlinka w Jedlinie-Zdroju
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Plac Zdrojowy w Jedlinie-Zdroju.
Autor: SchiDD, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jedlina-Zdrój - pomnik aptekarza Carla Christiana Beinerta
Tytuł: Charlottenbrunn.
Adres wydawniczy: In Breslau : Verlag v. Trewendt & Garnier [...], [nie po 1857]
Gatunek: litografia barwna; pejzaż (sztuki plastyczne); widok z lotu ptaka
Forma i typ: grafiki i rysunki
Opis fizyczny: 1 grafika : litografia dwubarwna ; kompozycja 8,6x13,1 cm, z napisami 9,6x13,1 cm
Tytuł pod kompozycją.
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ławeczka Charlotty von Seher-Thoss w Jedlinie-Zdroju.
Autor: SchiDD, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Jedlina-Zdrój, ul. Jana Pawła II 2 - dawny kościół ewangelicko-augsburski (1855-60), od 2001 rzymskokatolicki, 1855-60
(c) Adam Chamczyk, CC BY 3.0
5-tysięczny okręg uzdrowiskowy leczy układ oddechowy.
.jpg)
(c) Petroniusz / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Budynek kasy i informacji parku linowego na Czarodziejskiej Górze Relax w Jedlinie-Zdrój.
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ławeczka Józefa Piłsudskiego w Jedlinie-Zdroju.
_-_fotopolska.eu_(321541).jpg)
(c) Petroniusz / fotopolska.eu, CC BY-SA 2.5
Plac Zdrojowy w Jedlinie-Zdrój po modernizacji. Na ławeczce przy fontannie "siedzi" Charlotta von Seherr-Thoss, żona Hansa Christophera barona von Seherr-Thoss, właściciela Jedlinki.