Jedlnia-Letnisko

Jedlnia-Letnisko

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kościół św. Józefa w Jedlni-Letnisku
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	radomski
Gmina	Jedlnia-Letnisko
Prawa miejskie	2022
Burmistrz	Piotr Leśnowolski
Powierzchnia	8,22[1] km²
Populacja (2021-01-31) • liczba ludności • gęstość	3976[2] 483,6 os./km²
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-630[3]
Tablice rejestracyjne	WRA
Położenie na mapie gminy Jedlnia-Letnisko Jedlnia-Letnisko
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jedlnia-Letnisko
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Jedlnia-Letnisko
Położenie na mapie powiatu radomskiego Jedlnia-Letnisko
51°25′51″N 21°19′41″E/51,430833 21,328056
TERC (TERYT)	1425064[4]
SIMC	0625444[4]
Strona internetowa

Zalew w Jedlni-Letnisku jesienią

Mapa hipsometryczna okolic Jedlni-Letnisko

Molo w Jedlni-Letnisku na jesieni 2014

„Buk Kościuszki” wiosną

„Trzy Stawy” zimą

Jedlnia-Letnisko (do 1917 Mokrzec Swoboda) – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jedlnia-Letnisko.

Jest siedzibą gminy Jedlnia-Letnisko^[4][5] i rzymskokatolickiej parafii św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny^[6].

W latach 1945–1975 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego, natomiast potem w latach 1975–1998 do województwa radomskiego. Do 1954 roku siedziba gminy Gzowice.

Jedlnia-Letnisko leży w historycznej Małopolsce, na obszarze stanowiącym w średniowieczu część ziemi sandomierskiej^[7]. Pod względem etnograficzno-kulturowym należy do ziemi radomskiej^[8].

Z Jedlni-Letniska pochodzi biskup pomocniczy radomski ks. bp Stefan Siczek.

Historia^[9]

• W 1387 Władysław Jagiełło miał tu swój łowiecki folwark i w tymże roku, specjalnym przywilejem, uwolnił mieszkańców od danin, czyniąc ich łowcami królewskimi, pomocnymi przy polowaniu.
• W 1905 wybudowano murowaną kaplicę o wymiarach: 6,5 × 12,5 m.
• 28 marca 1921 roku erygowano parafię pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. Proboszczem został ksiądz Władysław Korpikiewicz.
• W latach 20. dobudowano drewnianą część kościoła. Drzewo na budowę przekazał pierwszy nadleśniczy Stefan Łusakowski. W Jedlni znajdowała się wówczas siedziba Nadleśnictwa – zabytkowy budynek w stylu wilii szwajcarskiej, zachowany w dobrym stanie po dzień dzisiejszy, jest obecnie elementem ośrodka szkoleniowo-wypoczynkowego RD Lasów Państwowych w Radomiu. W ośrodku rokrocznie odbywa się święto polskiej Niezapominajki organizowane przez redaktora Eko Radia Andrzeja Zalewskiego oraz leśników ziemi radomskiej.
• W 1917 miejscowości nadano nazwę – Jedlnia-Letnisko. Do powstania pierwszego członu nazwy, Jedlnia (zob. Jedlnia), przyczynił się rejent Marcin Kaliszczak, natomiast do drugiego, Letnisko, lekarz Ludwik Żerański (1849–1905; ojciec Tadeusza Żerańskiego).
• W Jedlni zaczęły powstawać pierwsze domy letniskowe, stawiane na wzór podwarszawskich willi w stylu świdermajer. Do dziś zachowało się kilka ponad stuletnich willi m.in. w posiadaniu rodzin: Chrzanowskich, Chmielewskich i Kaliszczaków. W okresie początkowym do Jedlni-Letniska – dawniej osady Mokrzec Swoboda ściągali zamożniejsi mieszkańcy Radomia, m.in. ówczesny Prezydent Radomia Czesław Golczewski.
• Dzięki położeniu na skraju Puszczy Kozienickiej oraz wybudowaniu na rzece Gzówce 2,5-kilometrowego zalewu jest miejscowością wypoczynkowo – turystyczną, natomiast kościół parafialny odrestaurowany przez proboszcza Andrzeja Margasa, jako jedyny na Mazowszu w stylu zakopiańskim, stał się wizytówką miasteczka.
• W 1960 roku wieś zamieszkało 3036 mieszkańców, a w 1963 roku już 3281.
• W 1978 Jedlnia-Letnisko została siedzibą gminy.
• 1 stycznia 2022 miejscowość uzyskała prawa miejskie^[10].

Geomorfologia i geologia

• zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym J. Kondrackiego (2002) teren Jedlni-Letniska i jej okolic znajduje się na pograniczu dwóch mezoregionów – Równiny Kozienickiej i Równiny Radomskiej.
• omawiany obszar jest równiną zdenudowaną w warunkach peryglacjalnych, w czasie ostatniego zlodowacenia – północnopolskiego (to tzw. obszar o rzeźbie staroglacjalnej).
• miejscowość od południa ograniczona jest przez zdenudowaną wysoczyznę morenową zbudowaną głównie z glin zwałowych (reprezentujących okres zlodowacenia środkowopolskiego) i jej eluwiów (z przełomu plejstocenu i holocenu), wysoczyzna ta rozcięta jest dolinami rzek: Pacynki i Gzówki, które wypełnione są holoceńskimi piaskami i żwirami.
• na północ od Zalewu w Jedlni-Letnisku występują pola piasków przewianych, na których rozwinęły się formy eoliczne w postaci utrwalonych wydm (głównie wydmy paraboliczne), wydmy te zostały ukształtowane przez wiatr wiejący z zachodu, na przełomie plejstocenu i holocenu. Klasycznym przykładem rzeźby eolicznej są „Mysie Górki”.
• najwyższą kulminacją omawianego obszaru jest wydma na terenie „Mysich Górek”, która osiąga wysokość 183,3 m n.p.m., najniżej położony teren znajduje się w dolinie Pacynki, poniżej ujścia Gzówki, osiąga on wysokość ok. 145 m n.p.m.

Hydrologia

• Jedlnia-Letnisko położona jest w widłach dwóch rzek: Pacynki i Gzówki,
• w 1976 roku utworzono na rzece Gzówce zalew o powierzchni ok. 36 ha,
• na prawym brzegu zalewu, na skraju rezerwatu „Jedlnia”, znajdują się dwa źródełka mocno zmineralizowanej wody.

Miejsca i obiekty, które warto zwiedzić na terenie Jedlni-Letniska i jej okolic

• Zalew w Jedlni-Letnisku wraz z molem (możliwość kąpieli i spaceru dookoła zalewu) oraz zbiornik dolny, poniżej zapory (również urokliwy), będący pozostałością dawnego młyna w Siczkach, który wzmiankowany był już w średniowieczu – obecnie na miejscu owego młyna przebiega droga wojewódzka nr 737 (Radom – Kozienice).

• wpisany do rejestru zabytków drewniany kościół pw. św. Józefa w Jedlni-Letnisku, zbudowany w stylu zakopiańskim, wraz z letnim kościołem Matki Bożej.

• cmentarz parafialny – groby ułanów Wileńskiej Brygady Kawalerii z września 1939 roku oraz zabytkowe grobowce.
• rezerwat „Jedlnia” na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego, zwiedzenie rezerwatu umożliwia ścieżka dydaktyczna „Jedlnia”.

Rezerwat „Jedlnia” został utworzony w 1982 roku na powierzchni 86,42 ha. Położony jest po obu stronach szosy Radom – Kozienice. W 100-200-letnich drzewostanach pochodzenia naturalnego dominuje sosna zwyczajna, dąb szypułkowy i bezszypułkowy z domieszką brzozy. Na dużej powierzchni występuje podrost pochodzenia naturalnego, który stanowi sosna pospolita, dąb i jodła pospolita.

• zbiorowe mogiły (7) ok. 450 ofiar rozstrzelanych przez Niemców w czasie II wojny światowej, zlokalizowane na terenie rezerwatu „Jedlnia”.
• pomnik ku czci patriotów poległych w walkach z Niemcami w latach 1939–1945 przed stacją kolejową.
• dwa źródełka zmineralizowanej wody na prawym brzegu zalewu, po stronie rezerwatu „Jedlnia”. z możliwością nalania wody do butelki.
• „Mysie Górki” wraz z drewnianym krzyżem z 1917 roku, wykonanym przez Mikołaja Przyrowskiego. „Mysie Górki” to wydmy zbudowane z piasków eolicznych. Biegnie przez nie zielony szlak Radom-Pionki.
• „Buk Kościuszki” na trasie zielonego szlaku Radom-Pionki, w okolicach gajówki Marybór. Trasa do „Buka” biegnie przez urokliwy drzewostan sosnowo-dębowo-jodłowy.

„Buk Kościuszki” jest okazem buka zwyczajnego, to pomnik przyrody o wymiarach: pierśnica ok. 1,1 m, obwód ok. 3 m, wysokość ok. 28 m, jego wiek szacowany jest na ok. 180 lat. To jedyny okaz tego gatunku drzewa o takich wymiarach na terenie Puszczy Kozienickiej. Pod nim, według legendy, wypoczywał wiosną 1794 roku Tadeusz Kościuszko. Stąd nazwy pobliskich wsi Tadeuszów i Kościuszków. Prawdopodobnie Naczelnik był w tych stronach, ale ów buk jeszcze wtedy nie rósł.

• „Trzy Stawy” – dawne stawy rybne, nieopodal zielonego szlaku Radom-Pionki.
• ścieżka dydaktyczna „Nad Pacynką” w dolinie rzeki Pacynki, nieopodal Antoniówki, z udostępnionym dla turystów źródełkiem św. Jana.

Szlaki turystyczne

Piesze

• zielony: Stacja PKP Pionki Zachodnie – Sokoły – uroczysko Marybór – Mysie Górki – rezerwat „Jedlnia” – Rajec Letnisko – Radom – Rożki PKP.
• czarny: Jedlnia-Letnisko – Rezerwat przyrody Jedlnia – Kolonka – Kieszek – Stoki – Lewaszówka (15,5 km)

w tym ścieżki dydaktyczne:

• „Jedlnia”.
• „Nad Pacynką”.

Rowerowe

• (długość 51,5 km): Lesiów PKP – Jastrzębia – rezerwat „Ciszek” – Kieszek – Jedlnia-Letnisko – Słupica – rezerwat „Ługi Helenowskie” – „Gajówka Miodne” – Antoniówka – Policzna – Czarnolas.
• (długość 17,5 km): Ośrodek Edukacji Ekologicznej i Integracji Europejskiej Lasów Państwowych w Jedlni-Letnisku – rezerwat „Jedlnia” – rezerwat „Ciszek” – Królewska Droga – Wielka Góra – Szlabanowa Droga – Dąbrowa Kozłowiecka – rezerwat „Jedlnia” – OEEiIEP w Jedlni-Letnisku.
• (długość 12 km): Radom lotnisko – Sadków – Groszowice – Jedlnia-Letnisko PKP.

Zobacz też

• Jedlnia
• Jedlnia-Kolonia
• Pacynka (rzeka)
• Gzówka
• Gzowice-Folwark

Galeria

• 

  Zalew w Jedlni-Letnisko zimą

• 

  "Mysie Górki” – drewniany krzyż z 1917 roku

• 

  Rezerwat „Jedlnia” – mogiły ofiar II wojny światowej

• 

  Cmentarz parafialny – grobowiec z 1927 roku

• 

  Cmentarz parafialny – grób ks. Wł. Korpikiewicza

• 

  Cmentarz parafialny – grób Józefa i Franciszki Kuropiewskich

• 

  Cmentarz parafialny – zbiorowa mogiła poległych podczas II wojny światowej

• 

  Cmentarz parafialny

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Jedlna vel Jedlnia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 547 .
• Oficjalny serwis Gminy Jedlnia-Letnisko
• Niezależny portal obywatelski