Jedysan

Pole Oczakowskie
Jedysan
Położenie
Państwa

 Ukraina,
 Mołdawia

Stolica

Chadżybej/Odessa, Oczaków

Jedysan (rum. Edisan, ukr. Єдисан) – kraina historyczna na południowo-zachodniej Ukrainie i Mołdawii, położona nad Morzem Czarnym. Centrami tego regionu były Chadżybej (współcześnie Odessa) i Oczaków.

Nazwa

Nazwa pochodzi od zniekształconej tureckiej nazwy twierdzy „Yeni Dünya” (Nowy Świat), leżącej na terenie późniejszej wioski Chadżybej[1]. Nazwy „Jedysan” w oznaczeniu regionu w dawnej Polsce raczej do XVIII wieku nie używano, stosując nazwę Pole Oczakowskie.

Granice

Region położony jest pomiędzy dwiema granicznymi rzekami: Dniestrem i Dnieprem. Od północy graniczy z położonym na Podolu Pobereżem[2] poprzez rzeki Kodymę i Jahorłyk, od zachodu poprzez Dniestr graniczy z Mołdawią (Budziakiem i Besarabią), a od wschodu z Krymem i Zaporożem.

Historia

Mapa Polski i Litwy za panowania króla Władysława II Jagiełły

W starożytności na wybrzeżu Morza Czarnego istniały greckie kolonie, m.in. Olbia i Nikonion. W IX-X wieku obszaru późniejszego Jedysanu sięgały północne granice Bułgarii. We wczesnym średniowieczu ziemie Jedysanu zamieszkiwały koczownicze plemiona Pieczyngów, Połowców i grupy osiadłych Słowian. Po mongolskiej inwazji w XIII wieku teren ten był przydzielony Złotej Ordzie.

W 1397 roku tereny te wraz z brzegiem Morza Czarnego opanowali Władysław Jagiełło i Witold Kiejstutowicz[3]. Region stanowił część Wielkiego Księstwa Litewskiego, będącego formalnie od czasu zawartej w 1385 roku Unii w Krewie i inkorporacji Litwy częścią składową Królestwa Polskiego[4]. W 1492 roku tereny te opanowali Tatarzy krymscy. W 1538 roku Jedysan stał się częścią Imperium Osmańskiego i włączony do ejaletu Silistra. Przez kilkanaście następnych lat był plądrowany przez polskich rotmistrzów z Baru, Jazłowca i Trembowli. Wkrótce w Jedysanie osiadali Tatarzy krymscy oraz Nogajowie tworzący tu ordę jambolucką (oczakowską) i po 1720 roku ordę jedysańską (odłam Małej Ordy Nogajskiej). W zachodniej części regionu zamieszkiwali Mołdawianie (np. w Dubosarach i Mołdawiance(ukr.)).

Mapa Jedysanu z 1791 r.

W lipcu 1774 roku Rosja i Turcja podpisały traktat w Küczük Kajnardży i położona pomiędzy Dnieprem i Bohem część Jedysanu przeszła pod władzę Rosji. Kolejną wojnę turecko-rosyjską zakończył traktat w Jassach, na mocy którego pozostała część Jedysanu po Dniestr przypadła Rosji. Katarzyna II nakazała przesiedlenie Nogajów za Ural, w związku z czym podnieśli bunt stłumiony przez Aleksandra Suworowa. W 1794 roku założono miasto Odessa, które stało się największym rosyjskim portem nad Morzem Czarnym. Od 1803 roku włączony do guberni chersońskiej.

Od 1922 w ZSRR. W 1924 roku część zachodnich terenów Jedysanu weszła w skład Mołdawskiej Autonomicznej SRR, a pozostała część w skład Ukraińskiej SRR. W 1941 zachodnia część Jedysanu między Dniestrem i Bohem znalazła się pod zarządem Rumunii jako część Transnistrii ze stolicą w Odessie, a wschodnia między Bohem a Dnieprem była okupowana przez Niemcy. W 1944 całość Jedysanu ponownie znalazła się w granicach Związku Radzieckiego, w Mołdawskiej SRR i Ukraińskiej SRR. Od 1991 roku Jedysan znajduje się na terytorium Republiki Ukrainy oraz Naddniestrza w Mołdawii.

Miasta

Odessa
Mikołajów
Chersoń

Największe miasta na obszarze Jedysanu współcześnie:

miastopopulacja
(2014)[5]		państwojednostka
administracyjna		republika radziecka
(1924–1940)
1.Odessa1 014 900UkrainaObwód odeski Ukraińska SRR
2.Mikołajów494 638UkrainaObwód mikołajowski Ukraińska SRR
3.Chersoń324 400UkrainaObwód chersoński Ukraińska SRR
4.Tyraspol133 807Mołdawia/Naddniestrzemiasto wydzielone Mołdawska ASRR
5.Perwomajsk[a]66 687UkrainaObwód mikołajowski Ukraińska SRR
6.Czarnomorsk59 817UkrainaObwód odeski Ukraińska SRR
7.Podilśk40 700UkrainaObwód odeski Mołdawska ASRR
8.Wozniesieńsk36 094UkrainaObwód mikołajowski Ukraińska SRR
9.Jużne31 814UkrainaObwód odeski Ukraińska SRR
10.Dubosary25 060Mołdawia/NaddniestrzeRejon Dubosary Mołdawska ASRR
11.Bałta[b]19 082UkrainaObwód odeski Mołdawska ASRR
12.Rozdilna17 930UkrainaObwód odeski Ukraińska SRR
13.Slobozia14 618Mołdawia/NaddniestrzeRejon Slobozia Mołdawska ASRR
14.Oczaków14 566UkrainaObwód mikołajowski Ukraińska SRR
15.Wełykodołynśke[c]13 378UkrainaObwód odeski Ukraińska SRR
16.Berysław13 044UkrainaObwód chersoński Ukraińska SRR
17.Snihuriwka12 992UkrainaObwód mikołajowski Ukraińska SRR
18.Antoniwka[c]12 807UkrainaObwód chersoński Ukraińska SRR
19.Nowa Odessa12 253UkrainaObwód mikołajowski Ukraińska SRR
20.Bielajewka11 993UkrainaObwód odeski Ukraińska SRR
21.Owidiopol[c]11 887UkrainaObwód odeski Ukraińska SRR
22.Dnestrovsc10 436Mołdawia/NaddniestrzeRejon Slobozia Mołdawska ASRR
23.Tepłodar10 227UkrainaObwód odeski Ukraińska SRR
24.Berezówka9 778UkrainaObwód odeski Ukraińska SRR
25.Biłozerka[c]9 738UkrainaObwód chersoński Ukraińska SRR

Uwagi

  1. ↑ Częściowo położony na Podolu i Zaporożu.
  2. ↑ Częściowo położona na Podolu.
  3. ↑ a b c d Osiedle typu miejskiego

Przypisy

  1. ↑ Chadżybej, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 538.
  2. ↑ Pobereże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 338.
  3. ↑ http://www.rcin.org.pl/Content/5015/WA303_4048_KH103-r1996-R103-nr3_Kwartalnik-Historyczny_02_Dziubinski.pdf
  4. ↑ Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, Universitas, Kraków 2011, s.625-626, ISBN 97883-242-1326-9
  5. ↑ http://ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2016/zb/06/zb_chnnu2016pdf.zip
Krainy historyczne Ukrainy

Ukraina

Media użyte na tej stronie

Flag of Transnistria.svg
Flaga Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej (rewers), bez sierpa i młota
Flag of the Ukrainian Soviet Socialist Republic (1937-1949).svg
Прапор Української РСР в 1937-1949 р.р.
Ukraine-Edisan.png
Autor: Alex Tora, Licencja: CC BY-SA 3.0
Едісан
Yedisan.jpg
Die Otschakowische Tartarey oder Westliches Nogaj, auch Jedisan. Nro. 12. Kolorierter Kupferstich
Ekaterininskay square Odessa 2010.JPG
Autor: HOBOPOCC, Licencja: CC BY-SA 3.0
View to Ekaterinskay sq. in Odessa. Spring 2010
Соборна, 34. Фасад.jpg
Autor: E vasiukov, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 65-101-0071
Polska 1386 - 1434.png
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa Polski za panowania Władysława II Jagiełły (1386 - 1434).