Jeleń

Jeleń
Cervus[1]
Linnaeus, 1758[2]
Okres istnienia: 3,5–0 mln lat temu
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – jeleń szlachetny (C. elaphus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

jeleniowate

Podrodzina

jelenie

Plemię

Cervini

Rodzaj

jeleń

Typ nomenklatoryczny

Cervus elaphus Linnaeus, 1758

Gatunki

zobacz opis w tekście

Jeleń[23], jeleniec[23] (Cervus) – rodzaj ssaka z podrodziny jeleni (Cervinae) w obrębie rodziny jeleniowatych (Cervidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji, północnej Afryce i Ameryce Północnej[24][25][26].

Morfologia

Długość ciała samic 110–230 cm, samców 120–240 cm, długość ogona 8–18 cm, wysokość w kłębie samic 60–150 cm, samców 65–165 cm; długość poroża samców 30–164 cm; masa ciała samic 20–250 kg, samców 30–400 kg[25].

Systematyka

Etymologia

  • Cervus: łac. cervus „jeleń”[27].
  • Elaphus: gr. ελαφος elaphos „jeleń”[28]. Gatunek typowy: Cervus elaphus Linnaeus, 1758.
  • Hippelaphus: gr. ιππελαφος ippelaphos „koń-jeleń”, od ιππος ippos „koń”; ελαφος elaphos „jeleń”[29]. Gatunek typowy: nie podany.
  • Harana: etymologia niejasna, Hodgson nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej[30]. Gatunek typowy: Cervus wallichii[f] G. Cuvier, 1823.
  • Pseudocervus: gr. ψευδος pseudos „fałszywy”; rodzaj Cervus Linnaeus, 1758[31]. Gatunek typowy: Cervus wallichii[f] G. Cuvier, 1823.
  • Strongyloceros: gr. στρογγυλος strongulos „okrągły, kulisty”; κερας keras, κερατος keratos „róg”[32]. Gatunek typowy: Cervus elaphus Linnaeus, 1758.
  • Sika: jap. 鹿 shika „jeleń”[33]. Gatunek typowy: Cervus sika Temminck, 1838 (= Cervus nippon Temminck, 1838).
  • Pseudaxis: gr. ψευδος pseudos „fałszywy”; rodzaj Axis C.H. Smith, 1827 (aksis)[34]. Gatunek typowy: Cervus taiouanus[g] Blyth, 1860.
  • Elaphoceros: gr. ελαφος elaphos „jeleń”; κερας keras, κερατος keratos „róg”[35]. Gatunek typowy: Cervus sika Temminck, 1838 (= Cervus nippon Temminck, 1838).
  • Sikelaphus: zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Sika P.L. Sclater, 1870 oraz Elaphus C.H. Smith, 1827[33]. Gatunek typowy: Cervus Soloensis[g] Heude, 1885
  • Sikaillus: rodzaj Sika P.L. Sclater, 1870; łac. przyrostek zdrabniający -illus[33]. Gatunek typowy: Cervus sika Temminck, 1838 (= Cervus nippon Temminck, 1838).
  • Eucervus: gr. ευ eu „dobry, ładny”; rodzaj Cervus Linnaeus, 1758[36]. Gatunek typowy: Cervus elaphus Linnaeus, 1758.
  • Przewalskium: Nikołaj Michajłowicz Przewalski (1839-1888), rosyjski geograf, generał, badacz środkowej i wschodniej Azji. Członek Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego od 1864, od 1878 członek honorowy Petersburskiej Akademii Nauk[16]. Gatunek typowy: Cervus albirostris Przewalski, 1883.
  • Deperetia: Charles Jean Julien Depéret (1854–1929), francuski paleontolog[17]. Gatunek typowy: †Cervus (cfr. Anoglochis) Praenipponicus Shikama, 1936.
  • Bohlinella: dr. Anders Birger Bohlin (1898–1990), szwedzki paleontolog; łac. przyrostek zdrabniający -ella[18].
  • Nipponicervus: jap. 日本 nihon „Japonia”; rodzaj Cervus Linnaeus, 1758[19].
  • Cervodama: zbitka wyrazowa nazw rodzajowych: Cervus Linneaus, 1758 oraz Dama Frisch, 1775 (daniel)[20]. Gatunek typowy: †Cervus pontoborealis Pidoplichko & Flerov, 1952.
  • Pseudodama: gr. ψευδος pseudos „fałszywy”[37]; rodzaj Dama Frisch, 1775 (daniel). Gatunek typowy: †Dama nestii Azzaroli, 1947.
  • Euraxis: gr. ευρυς eurus „szeroki”[38]; rodzaj Axis C.H. Smith, 1827 (aksis). Gatunek typowy: †Dama nestii Azzaroli, 1947.

Podział systematyczny

Zaliczane do rodzaju Cervus jelenie i sambary były w tradycyjnej klasyfikacji dzielone na podrodzaje Rusa, Rucervus, Sika i Cervus, w nowszych klasyfikacjach zostały podniesione do rangi rodzajów[26]. Według tej klasyfikacji w rodzaju Cervus pozostały dwa gatunki: Cervus elaphus (jeleń szlachetny) i Cervus nippon (jeleń wschodni, sika). Dalsze badania wykazały wyraźne różnice występujące pomiędzy licznymi podgatunkami jelenia szlachetnego. Północnoamerykańskie i syberyjskie podgatunki określane jako wapiti zostały zgodnie uznane przez badaczy za odrębny gatunek Cervus canadensis. Analiza filogenezy przeprowadzona dla 50 populacji większości żyjących gatunków i podgatunków z rodzaju Cervus wykazała, że w Europie, zachodniej Azji i północnej Afryce (grupa zachodnia) występuje Cervus elaphus, natomiast we wschodniej i północnej Azji oraz Ameryce Północnej (grupa wschodnia) – Cervus canadensis. Nie zostały potwierdzone hipotezy o istnieniu jednego gatunku jelenia z licznymi, szeroko rozprzestrzenionymi podgatunkami. Pierwsi prawdziwi przedstawiciele rodzaju Cervus pojawili się prawdopodobnie w Azji Środkowej, a następnie w Europie we wczesnym pliocenie około 3,5 miliona lat temu[24]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[24][23][39]:

Opisano również gatunki wymarłe:

  • Cervus abesalomi Kahlke, 2001[40] (Azja; pliocen).
  • Cervus aguangae Frick, 1937[41] (Ameryka Północna; plejstocen).
  • Cervus ambiguus Pomel, 1853[42] (Europa).
  • Cervus akiyoshiensis Otsuka, 1977[43] (Azja; plejstocen).
  • Cervus astylodon (Matsumoto, 1926)[44] (Azja; plejstocen).
  • Cervus brevitrabalis (Cope, 1889)[45] (Ameryka Północna; plejstocen).
  • Cervus cantabricus Graells, 1897[46] (Europa; plejstocen).
  • Cervus elegans Teilhard de Chardin & Piveteau, 1930[47] (Azja; pliocen).
  • Cervus fortis Cope, 1878[48] (Ameryka Północna; pliocen).
  • Cervus kazusensis Matsumoto, 1926[49] (Azja; plejstocen).
  • Cervus kyushuensis Otsuka, 1966[50] (Azja; plejstocen).
  • Cervus longdanensis (Qiu, Deng & Wang, 2004)[51] (Azja; plejstocen).
  • Cervus magnus (Zdansky, 1925)[52] (Azja; pliocen).
  • Cervus nestii (Azzaroli, 1947)[53] (Europa; plejstocen).
  • Cervus pontoborealis Pidoplichko & Flerov, 1952[20] (Europa; plejstocen).
  • Cervus praenipponicus Shikama, 1936[54] (Azja; plejstocen).
  • Cervus rewati Arif & Shah, 1991[55] (Azja; pliocen).
  • Cervus ruscinensis Depéret, 1890[56] (Europa; pliocen).
  • Cervus sintikuensis Shikama, 1937[57] (Azja; plejstocen).
  • Cervus taricus Bate, 1943[58] (Europa; plejstocen).

Uwagi

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Cervus Linnaeus, 1758.
  2. ↑ Młodszy homonim Hippelaphus Goldfuss, 1820 (Bovidae).
  3. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Sika P.L. Sclater, 1870.
  4. ↑ Młodszy homonim Deperetia Teppner, 1922 (Bivalvia).
  5. ↑ a b Nowa nazwa dla Deperetia Shikama, 1936.
  6. ↑ a b Podgatunek C. canadensis.
  7. ↑ a b Podgatunek C. nippon.

Przypisy

  1. ↑ Cervus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 66. (łac.).
  3. ↑ C.S. Rafinesque. Extracts from the Journal of Mr. Charles Le Raye, relating to some new Quadrupeds of the Missouri Region. „The American Monthly Magazine and Critical Review”. 1, s. 436, 1817. (ang.). 
  4. ↑ C.H. Smith: Synopsis of the species of the class Mammalia. W: G. Cuvier & E. Griffith (red.): The animal kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 5. London: G.B. Whittaker, 1827, s. 307. (ang.).
  5. ↑ L. Reichenbach: Bildergallerie der Thierwelt oder Abbildungen des Interessantesten aus dem Thierreiche. Leipzig: E. Pönicke & Sohn, 1835, s. 4. (niem.).
  6. ↑ B.H. Hodgson. Bez tytułu. „The Annals of natural history”. 1, s. 154, 1838. (ang.). 
  7. ↑ B.H. Hodgson. Classified Catalogue of Mammals of Nepal, corrected to end of 1840, first printed in 1832. „Calcutta journal of natural history, and miscellany of the arts and sciences in India”. 2, s. 219, 1841. (ang.). 
  8. ↑ R. Owen: A history of British fossil mammals and birds. London: John Van Voorst, 1846, s. 470. (ang.).
  9. ↑ P.L. Sclater. Remarks on the Arrangement and Distribution of the Cervidæ. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1870, s. 115, 1870. (ang.). 
  10. ↑ J.E. Gray: Catalogue of ruminant Mammalia (Pecora, Linnaeus) in the British Museum. London: British Museum, 1872, s. 70. (ang.).
  11. ↑ L.J.F.J. Fitzinger. Die Gattungen der Familie der Hirsche (Cervi) nach ihrer natürlichen Verwandtschaft. „Anzeiger der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 10, s. 198, 1873. (niem.). 
  12. ↑ Catalogue revisé des cerfs tachetés (Sika). Japon; groupe des Goto. W: P.M. Heude: Mémoires concernant l’histoire naturelle de l’Empire chinois. T. 2. Cz. 3. Chang-hai: Impr. de la Mission catholique, 1894, s. 146. (fr.).
  13. ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Nova ed. (prima completa). Cz. 2. Berolini: R. Friedländer & sohn, 1898, s. 878. (łac.).
  14. ↑ Catalogue revisé des cerfs tachetés (Sika). Japon; groupe des Goto. W: P.M. Heude: Mémoires concernant l’histoire naturelle de l’Empire chinois. T. 4. Cz. 2. Chang-hai: Impr. de la Mission catholique, 1898, s. 98. (fr.).
  15. ↑ A.N.Ch. Acloque: Faune de France: contenant la description des espèces indigènes disposées en tableaux analytiques; et illustrée de figures représentant les types caractéristiques des genres. Paris: Librairie J.-B. Baillière et Fils, 19 rue Hautefeuille, près du boulevard Saint-Germain, 1900, s. 71. (fr.).
  16. ↑ a b C. Flerow. [The white muzzle deer (Cervus albirostris Przew.) as the representative of a new genus Przewalskium]. „Comptes rendus de l’Académie des sciences de l’URSS”. 1930, s. 115, 1930. (ros.). 
  17. ↑ a b T. Shikama. Depéretia, a new subgenus of Cervus, with a note on a new species from the Pleistocene of Japan. „Proceedings of the Imperial Academy of Tokyo”. Series B. 12 (8), s. 251, 1936. DOI: 10.2183/pjab1912.12.251. (ang.). 
  18. ↑ a b T.S. Palmer. Bohlinella, a new name for Deperetia Shikama. „Journal of Mammalogy”. 20 (1), s. 110, 1939. DOI: 10.1093/jmammal/20.1.110. (ang.). 
  19. ↑ a b M. Kretzoi. Präokkupierte Namen im Säugetiersystem. „Földtani Közlöny”. 71 (7–12), s. 350, 1941. (niem.). 
  20. ↑ a b c И.Г. Пидопличко & К.К. Флеров. Новая форма оленя изплиоцена юга Украины. „Доклады Академии наук СССР”. 84 (6), s. 1239–1242, 1952. (ros.). 
  21. ↑ A. Azzaroli. The cervid genus Pseudodama n.g. in the Villafranchian of Tuscany. „Palaeontographia Italica”. 79, s. 4, 1992. (ang.). 
  22. ↑ G. Di Stefano & C. Petronio. Origin of and relationships among the Dama-like cervids in Europe. „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie. Abhandlungen”. 207 (1), s. 51, 1998. DOI: 10.1127/njgpa/207/1998/37. (ang.). 
  23. ↑ a b c Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 174. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  24. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 312–314. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  25. ↑ a b S. Mattioli: Family Cervidae (Deer). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 421–425. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  26. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Cervus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-10]. (ang.).
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 174.
  28. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 254.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 325.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 311.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 590.
  32. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 650.
  33. ↑ a b c Palmer 1904 ↓, s. 631.
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 589.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 253.
  36. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 272.
  37. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. xvii.
  38. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 87.
  39. ↑ Nazwy zwyczajowe za: K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 115, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  40. ↑ H.-D. Kahlke. Neufunde von Cerviden-Resten aus dem Unterpleistozän von Untermaßfeld. „Monographien des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz”. 40 (2), s. 475, 2001. (niem.). 
  41. ↑ Ch. Frick. Horned ruminants of North America. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 69, s. 200, 1937. (ang.). 
  42. ↑ A.N. Pomel: Catalogue méthodique et descriptif des vertébrés fossiles découverts dans le bassin hydrographique supérieur de la Loire, et surtout de la vallée de son affluent principal, L’Allier. Paris: J.-B. Baillière, 1853, s. 107. (fr.).
  43. ↑ H. Otsuka. Late Pleistocene Nipponicervus (cervid, mammal) from the Akiyoshi Plateau, West Japan. „Transactions and Proceedings of the Palaeontological Society of Japan”. 104, s. 452, 1977. (ang.). 
  44. ↑ Matsumoto 1926 ↓, s. 21.
  45. ↑ E.D. Cope. The vertebrate fauna of the Equus beds. „The American naturalist”. 23 (266), s. 162, 1889. (ang.). 
  46. ↑ M. de la P. Graells. Fauna Mastodológica Ibérica. „Memorias de la Real Academia de Ciencias Exactas, Físicas y Naturales”. 17, s. 579, 1897. (hiszp.). 
  47. ↑ P. Teilhard de Chardin & J. Piveteau. Les mammifères fossiles de Nihowan (Chine). „Annales de Paléontologie”. 19, s. 54, 1930. (fr.). 
  48. ↑ E.D. Cope. Descriptions of new Vertebrata from the Upper Tertiary formations of the West. „Proceedings of The American Philosophical Society”. 17 (100), s. 223, 1878. (ang.). 
  49. ↑ Matsumoto 1926 ↓, s. 23.
  50. ↑ H. Otsuka. Pleistocene vertebrate fauna from the Kuchinotsu Group of west Kyushu, part 1. A new species of Cervus (Rusa.). „Memoirs of Faculty of Science, Kyushu University”. Series D, Geology. 17 (3), s. 258, 1966. (ang.). 
  51. ↑ Z. Qiu, T. Deng & B. Wang. Early Pleistocene mammalian fauna from Longdan, Dongxiang, Gansu, China. „Palaeontologia Sinica”. 191, s. 127, 2004. (ang.). 
  52. ↑ O. Zdansky. Fossile Hirsche Chinas. „Palaeontologia Sinica”. C. 2, s. 3–90, 1925. (niem.). 
  53. ↑ A. Azzaroli. I cervi fossili della Toscana. „Palaeontographia Italica”. 43, s. 46–81, 1947. (wł.). 
  54. ↑ T. Shikama. 本邦産化石鹿の一新種ニホンムカシジカ (Cervus (cfr. Anoglochis) Praenipponicus sp. nov.) に就いて. „地質学雑誌”. 43 (510), s. 170, 1936. (jap.). 
  55. ↑ M. Arif, S.M.I. Shah & J. De Vos. Cervus rewati sp. nov. (Mammalia, Cervidae) from the Upper Siwaliks of Pakistan. „Geological survey of Pakistan memoirs”. 17, s. 11–24, 1991. (ang.). 
  56. ↑ Ch.J.J. Depéret. Les animaux pliocènes du Roussillon. „Mémoires de la Société géologique de France”. Troisième série. 3, s. 107, 125, 1890. (fr.). 
  57. ↑ T. Shikama. Fossil cervifauna of Syatin near Tainan, southwestern Taiwan (Formosa). „Science Reports of the Tohoku Imperial University”. 2nd series, Geology. 19 (1), s. 78, 1937. (ang.). 
  58. ↑ D.M.A. Bate. A new Pleistocene deer from Gibraltar. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eleventh series. 10 (66), s. 412, 1943. DOI: 10.1080/03745481.1943.9728031. (ang.). 

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.