Jelita (powieść)

Herb Jelita

Jelita. Powieść herbowa z r. 1331 – powieść historyczna Józefa Ignacego Kraszewskiego z 1881 roku, należąca do cyklu Dzieje Polski.

W pierwodruku ukazała się w Warszawie wiosną 1881 jako XIII tom wielkiego cyklu powieści historycznych. Jej dwa wznowienia wyszły już po śmierci autora w tzw. tanich wydaniach u M. Glücksberga (1889, 1897). Później, aż do II wojny pojawiała się parokrotnie w wydaniu M. Arcta, a po wojnie w kolejnych wydaniach Ludowej Spółdzielni Wydawniczej^[1].

Powieść, która początkowo miała nosić tytuł Florian Szary, dedykowana Gracjanowi Ungrowi, w zamierzeniu autora miała wyjaśniać okoliczności powstania jednego z najstarszych polskich herbów – Jelita^[2]. Pisarz wspomniał także jej bohatera w końcowej części wcześniejszej swej powieści Żeliga (1865)^[3].

Treść

Osią fabuły jest najazd krzyżacki na ziemie polskie w 1331 roku, zakończony bitwą pod Płowcami. Uczestniczy w niej główny bohater powieści, Florian Szary z Surdęgi, rycerz z ziemi sieradzkiej – wzór cnót rycerskich, patriotyzmu, oddania ojczyźnie, zwolennik Łokietka, w służbie króla poświęcający swe zdrowie i życie.

Drugi, pozostający w jego tle, bohater powieści to postać historyczna – możnowładca Wincz Toporczyk (Wincenty z Szamotuł), dotknięty tym, że król odebrał mu starostwo generalne Gorzowa w Wielkopolsce, gdzie pełnił dotąd niepodzielne rządy, w odwecie udaje się do krzyżaków i proponuje im swe usługi. Potem wraz z nimi, przewodząc części rycerstwa wielkopolskiego, uczestniczy w wyprawie na ziemie polskie. Dopiero po pewnym czasie, będąc świadkiem okrucieństw Niemców na polskiej ludności, uświadamia sobie swój błąd i pragnie odkupić swą winę.

Przypisy

Bibliografia

• Józef Ignacy Kraszewski: Jelita. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1959.

Linki zewnętrzne

• Jelita (wyd. 1881): tom 1, tom 2 w bibliotece Polona