Jelitkowo

Plaża w Jelitkowie, widok w kierunku Sopotu
Dawny dom zdrojowy
Ujście Potoku Oliwskiego do Zatoki Gdańskiej
Krajobraz zimowy na plaży w Jelitkowie

Jelitkowo (niem. Glettkau[1]) – nadmorska część miasta Gdańska, położona na osiedlu administracyjnym Żabianka-Wejhera-Jelitkowo-Tysiąclecia, z przystanią morską dla rybaków (pas plaży) i letnim kąpieliskiem morskim.

Wieś Opactwa Cystersów w Oliwie w województwie pomorskim w II połowie XVI wieku[2].

Nazwa

Jelatkowo 1570 lub Gletkowo, kaszb. Jelëtkòwò lub też Gletkòwò, Jelôtkòwò, Glëtkòwò, niem.: Glettkaw lub Glettkau, dawniej Glotkowo, Gletkowo, Jelitkowo, Jelatkowo)[3].

28 marca 1949 ustalono urzędową polską nazwę miejscowości – Jelitkowo, określając drugi przypadek jako Jelitkowa, a przymiotnik – jelitkowski[1]. Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od nazwiska pierwszego właściciela i założyciela osady – Jelitko.

Położenie

Jelitkowo położone jest na północnym krańcu Gdańska nad Zatoką Gdańską, nad Potokiem Oliwskim w miejscu jego ujścia do Zatoki. Leży w mezoregionie Pobrzeże Kaszubskie. Od zachodu graniczy z pozostałymi częściami osiedla – Osiedlem Wejhera i Osiedlem Tysiąclecia. Od południa graniczy z dzielnicą Przymorze Wielkie. Północna granica Jelitkowa jest granicą miasta, za nią znajduje się sopockie osiedle Karlikowo.

Historia

Pierwsze źródła informujące o istnieniu w tym miejscu należącej do oliwskich cystersów osady rybackiej pochodzą z 1480. W 1570 miejscowość zajmowała obszar ok. 60 ha, zamieszkiwało tu 20 rybaków i 20 zagrodników[4]. W 1609 gdańszczanin Georg Hein wybudował w niej młyn, pełniący kolejno funkcje papierni, kuźnicy miedzi i żelaza, tartaku, a także młyna zbożowego i kaszowego. W XVII wieku powstały kuźnica stali oraz papiernia (zniszczona w 1734 przez Rosjan). W 1847 nad potokiem stanął młyn zbożowy z trzema kołami wodnymi. W 1869 w 12 domach zamieszkiwało 207 osób. Od około 1875 Jelitkowo zaczęło przeobrażać się w kurort[5]; w 1893 r. z inicjatywy Reinholda Kamerskiego przy końcu obecnej ul. Kaplicznej powstało pierwsze kąpielisko[6]. W tym czasie założono park nadmorski z promenadą, otwarto gospodę i wybudowano Dom Zdrojowy (1909), a miejscowi rybacy (głównie Kaszubi) zaczęli wynajmować letnikom pokoje. Uruchomienie w 1908 linii tramwajowej do Oliwy i otwarcie rok później mola przyciągnęło turystów. Do tego mola – aż do zburzenia przez potężny sztorm w 1914 – przybijały statki wycieczkowe z Gdańska i Sopotu (w 1920 molo było już ponownie czynne). W latach 1907–1926 było częścią Oliwy. W latach 20. XX wieku wybudowano ul. Bursztynową, łączącą Jelitkowo z Sopotem. Liczba gości odwiedzających w kąpielisko w okresie międzywojennym wynosiła wokół 50 tys. rocznie[7].

W 1925 zbudowana została w Jelitkowie kaplica należąca do parafii katedralnej; 1 listopada 1965 ustanowiono w Jelitkowie parafię pod wezwaniem św. św. Apostołów Piotra i Pawła. Na miejscu dawnej kaplicy rozebranej w 1979 stoi nowy kościół zbudowany w latach 1976–1981 według projektu E. Baranowskiego.

W 1995 na pierwszym albumie zespołu Kury znalazł się nawiązujący do dzielnicy utwór „Smażalnia w Jelitkowie” (słowa napisał Ryszard Tymon Tymański)[8].

Turystyka

Na plaży zorganizowano letnie kąpielisko morskie Gdańsk Jelitkowo, obejmujące 200 m linii brzegowej na wysokości wejścia na plażę nr 71 i 73[9].

Obiekty turystyczne:


Przypisy

  1. a b Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 11 lutego 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości (M.P. z 1949 r. nr 17, poz. 225)
  2. Marian Biskup, Andrzej Tomczak, Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w. Rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna, Toruń 1955, s. 91.
  3. F. Lorentz, Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3).
  4. Galeria zdjęć historycznych
  5. Gdy w Jelitkowie było jeszcze molo. historia.trojmiasto.pl, 2010-06-18. [dostęp 2010-06-18].
  6. Gdańskie Jelitkowo było kiedyś kąpieliskiem. Plaża, molo i Dom Zdrojowy
  7. Gdańskie Jelitkowo było kiedyś kąpieliskiem. Plaża, molo i Dom Zdrojowy
  8. Tekst piosenki "Smażalnia w Jelitkowie". [dostęp 2011-11-16].
  9. Uchwała nr XXXVI/782/13 Rady Miasta Gdańska z dnia 28 marca 2013 r. ws. wykazu kąpielisk (Dz. Urz. Woj. Pomorskiego z 2013 r. poz. 2003)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Jelitkowo zima.jpg
Autor: Panek, Licencja: CC BY 3.0
Plaża w Jelitkowie (Gdańsk). Zima 2008/2009. Na dalszym planie plaża w Sopocie i klif redłowski.
Potok oliwski 3277.jpg
Autor: Tomasz Przechlewski, Licencja: CC BY 2.5
Potok Oliwski, ujście do Zatoki Gdańskiej Gdańsk, Poland
POL Oliwa (Gdańsk) COA.jpg
Herb Oliwy (Gdańsk).
Gdańsk Jelitkowo - Park Jelitkowski (Restauracja).JPG
Autor: Gdaniec, Licencja: CC BY 3.0
Gdańsk Jelitkowo - Restauracja "Parkowa" w Parku Jelitkowskim, ul. Pomorska 57a.
Jelitkowo południe.jpg
Autor: Panek, Licencja: CC BY 3.0
Plaża w Jelitkowie. Widok od południa (Przymorze Wielkie). Na horyzoncie Sopot i Gdynia.
Gdańsk Jelitkowo - nadmorski park.JPG
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC0
Gdańsk Jelitkowo. Park Jelitkowski (nadmorski park).