Jemielnica

Jemielnica
wieś
Ilustracja
Rynek o zabytkowym układzie urbanistycznym
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

strzelecki

Gmina

Jemielnica

Wysokość

219 m n.p.m.

Liczba ludności (2013)

3545

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

47-133[1]

Tablice rejestracyjne

OST

SIMC

0495697

Położenie na mapie gminy Jemielnica
Mapa konturowa gminy Jemielnica, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Jemielnica”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Jemielnica”
Położenie na mapie powiatu strzeleckiego
Mapa konturowa powiatu strzeleckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Jemielnica”
Ziemia50°32′39″N 18°22′50″E/50,544167 18,380556
Strona internetowa

Jemielnica (dodatkowa nazwa w j. niem. Himmelwitz[2]; śl. Imielnica[3] lub Iymylnica[4]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie strzeleckim, w gminie Jemielnica. Miejscowość jest siedzibą gminy Jemielnica. Od 14 listopada 2008 r. obowiązuje podwójne nazewnictwo polsko-niemieckie.

Nazwa

Polska nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa jemiel oznaczającego jemiołę[5]. Jest ona pierwotną nazwą i pojawiła się ona dużo wcześniej niż niemieckojęzyczne określenie Himmelwitz[5]. Podobny wywód przedstawił topograficzny podręcznik Górnego Śląska z 1865[6].

W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej staropolskiej formie Gymilnicz[7]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Grimmelwicense monasterium[8].

W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod obecną, polską nazwą Jemielnica oraz nazwą zgermanizowaną - Himmelwitz[9]. Według książki Konstantego Damrota z 1896 roku funkcjonowała jeszcze równolegle nazwa Imielnica wśród mieszkańców posługujących się etnolektem śląskim[3]. Według badań prof. Kazimierza Nitscha z 1939 roku miejscowi Ślązacy używali nazwy Iymylnica[4].

W latach 1945-1947 Jemielnica nosiła urzędową nazwę Imielnica[10].

Położenie

Jemielnica położona jest na Górnym Śląsku, we wschodniej części województwa opolskiego, nad rzeką Jemielnicą, przy drodze wojewódzkiej nr 426. Autostrada A4 przebiega w odległości 15 km od miejscowości.

We wsi występuje wychodnia wapieni środkowego triasu (środkowy wapień muszlowy) bogatych w skamieniałości zielenic z rodzaju Diplopora. Wapienie te są charakterystyczne dla znacznych obszarów na Śląsku Opolskim i nazwano je warstwami z Jemielnicy[11].

Integralne części wsi

Integralne części wsi Jemielnica[12][13]
SIMCNazwaRodzaj
0495705Borekczęść wsi
0495734Gajdoweprzysiółek
0495757Opaleniecprzysiółek
0495711Śmiatekczęść wsi
0495728Zawodzieczęść wsi

Historia

W XIII wieku założono klasztor cysterski, działający do sekularyzacji w 1810 roku.

Zabytki

Pomnik mieszkańców poległych w I wojnie światowej.

Zabytki według rejestru wojewódzkiego[14]:

  • układ przestrzenny wsi
  • zespół klasztorny cystersów:
    • kościół pocysterski, obecnie par. pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, z XIII/XIV w., XVIII w., posiada bardzo bogaty wystrój barokowy, z barokowymi freskami.
    • klasztor, ob. plebania, z 1733 r., XIX w.
    • kaplica w ogrodzeniu, z XVIII w.
    • ogrodzenie z dwiema bramkami, z XVIII w.
    • dom ze spichlerzem, z XVIII/XIX w.
    • młyn, z 1834 r.
    • dwa mostki na rzece, z XVIII w.
  • kościół cmentarny pw. Wszystkich Świętych, wzmiankowany od 1285 r., z XIII/XIV w., do 1810 r. kościół parafialny z przyległym cmentarzem, po 1810 r. zaniedbany, w XX w. odnawiany parokrotnie. Zbudowany z bloków wapiennych, później otynkowany. Jednonawowy, sklepienia gotyckie. Wystrój głównie renesansowy (stalle, ambona) i barokowy (stiuki, ołtarze) z elementami gotyckimi. W prezbiterium zachowały się gotyckie freski z trzeciej ćwierci XV wieku, prezentujące jedenaście scen pasyjnych i niewielkie kompozycje ornamentalne lub przedstawiające świętych i Matkę Boską. Odkryte częściowo w 1934, później odsłonięte w okresie 1938-1945. Uzupełnione i odnowione w pierwszej dekadzie XXI wieku
  • mogiła powstańców śląskich, na cmentarzu katolickim
  • pomnik na zbiorowej mogile żołnierzy Wielkiej Armii, podobno ok. 500 zabitych i zmarłych z ran w latach 1812-1813. Postawiony w 1921 r. w trakcie plebiscytu przez francuskich strzelców alpejskich, zniszczony, odbudowany,
  • pomnik mieszkańców poległych w I wojnie światowej, wybudowany w 1932, zniszczony w 1946/47, odbudowany w 1992.

Osoby urodzone w Jemielnicy

  • Marek Prawy – niemiecki przywódca buntów chłopskich z końca XVIII w.

Osoby związane z miejscowością

  • dr Augustin Weltzel - niemiecki duchowny, badacz historii Śląska, poseł do pruskiego Landtagu, autor książki o historii zakonu cystersów w Jemielnicy.
  • Jan Baranowicz - polski pisarz, autor utworu Pieśń o Marku Prawym.
  • Johannes Nucius – niemiecki kompozytor, opat zakonu cystersów w Jemielnicy.
  • Josef Wiessalla – niemiecki pisarz, autor książki Bitwa pod Jemielnicą (niem. Die Schlacht von Himmelwitz).
  • Karl Gratza – niemiecki duchowny, poseł do niemieckiego Reichstagu w latach 1875-1876.
  • Kornelia Dobkiewiczowa – polska pisarka, autorka książki O Marku Prawym z Jemielnicy.
  • prof. Zbigniew Zielonka – polski pisarz, autor książki W Jemielnicy sądny dzień.

Galeria zdjęć

Przypisy

  1. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2014, s. 399 [zarchiwizowane 2014-09-28].
  2. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  3. a b Damroth, Constantin. 1896. Die älteren Ortsnamen Schlesiens: Ihre Entstehung und Bedeutung. Kasprzyk: Beuthen O.S., s. 171.
  4. a b Nitsch, Kazimierz. 1939. Dialekty polskie Śląska, cz. 1, wyd. 2. Polska Akademia Umiejętności: Kraków, s. 247.
  5. a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 47, OCLC 456751858 (niem.).
  6. Felix Triest 1865 ↓, s. 269.
  7. Franz Xaver Seppelt,"Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446", Franz Goerlich, Breslau 1912, str. 16. – tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.
  8. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 176. ISBN 978-83-910595-2-4.
  9. Knie 1830 ↓, s. 267.
  10. Internetowy leksykon kultury i historii Niemców we wschodniej Europie utworzony przez Uniwersytet w Oldenburgu. [dostęp 2014-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-26)].
  11. Robert Niedźwiedzki, Joachim Szulc, Marek Zarankiewicz, 2012: Przewodnik geologiczny. Kamienne skarby Ziemi Annogórskiej. Wyd.: Stowarzyszenie Kraina św. Anny, strony 40-42. ISBN 978-83-63036-04-1.
  12. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  13. GUS. Rejestr TERYT
  14. Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 114. [dostęp 2013-01-12].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Opole Voivodeship location map.svg
Autor: Tymek1988, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Opole Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.2778 N
  • S: 49.942 N
  • W: 16.8461 E
  • E: 18.8073 E
Strzelce County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Strzelce County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.72 N
  • S: 50.34 N
  • W: 18.06 E
  • E: 18.64 E
Kościół Wszystkich Świętych w Jemielnicy.JPG
Autor: Pimke, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół Wszystkich Świętych w Jemielnicy
Rynek w Jemielnicy.JPG
Autor: Pimke, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Rynek w Jemielnicy - układ przestrzenny wsi figuruje jako zabytek w Rejestrze Zabytków
Herb jemielnica.gif
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół klasztorny Cystersów w Jemielnicy.JPG
Autor: Pimke, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół poklasztorny Cystersów w Jemielnicy
Dawne wejście do klasztoru Cystersów w Jemielnicy.JPG
Autor: Pimke, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Dawne wejście do klasztoru Cystersów w Jemielnicy
Himmelwitz (Jemielnica) - Kriegerdenkmal.JPG
Autor: Pudelek (Marcin Szala), Licencja: CC BY-SA 3.0
Jemielnica (Himmelwitz) - World War I memorial