Jenő Jendrassik

Jenő Lipot András Jendrassik
Data i miejsce urodzenia	18 listopada 1824 Kapnikbánya, okręg Marmarosz
Data i miejsce śmierci	4 marca 1891 Budapeszt
Zawód, zajęcie	lekarz, fizjolog, filozof
Narodowość	węgierska

Jenő Lipot András Jendrassik (niem. Andreas Eugen Jendrassik, ur. 18 listopada 1824^[1] w Kapnikbánya, okręg Marmarosz, zm. 3 marca 1891 w Budapeszcie) – węgierski lekarz, fizjolog i filozof.

Życiorys

Jenő Jendrassik urodził się 18 listopada 1924 roku (spotykane też daty 15 listopada 1829^[2] i 1825) w Kapnikbánya w okręgu Marmarosz w Siedmiogrodzie. Jego ojciec, którego przodkowie pochodzili z Moraw, był właścicielem kopalni. Jendrassik uczęszczał do franciszkańskiej szkoły w Nagybánya (Baia Mare)^[1]. Ponieważ był bardzo zdolnym uczniem, został wysłany do Uniwersytetu w Peszcie^[3]. Zgodnie ze swymi zainteresowaniami studiował matematykę, fizykę i filozofię. Jego ulubionymi filozofami byli Seneka i Goethe, których twórczość miała wpłynąć na jego życie. Następnie zaczął studia prawnicze, które jednak wkrótce porzucił. Później przez krótki czas uczęszczał na wykłady z anatomii.

W 1847 roku został studentem wydziału medycznego Uniwersytetu Wiedeńskiego. Pracował nawet jako asystent chirurga, ale po pewnym czasie doszedł do wniosku że woli zajmować się teorią. Jako uczeń pracował w Instytucie Fizjologii Brückego, a później w laboratorium Ludwiga w Lipsku. W 1853 roku ukończył studia^[2]. W 1855 Jendrassik musiał wrócić do Siedmiogrodu, ponieważ wybuchła tam epidemia cholery i brakowało lekarzy w kraju^[4].

Trafił tam 11 lipca 1857 i zgodnie ze swoją specjalnością został wybrany profesorem w Instytucie Chirurgii Medycznej w Kolozsvár, otrzymując uprawnienia do wykładania patologii, farmakologii, anatomii opisowej i medycyny sadowej. Gdy w 1860 roku Czermak zostawił wakat na Uniwersytecie w Peszcie (w związku ze swoją słabą znajomością węgierskiego^[5]), Jenő Jendrassik zastąpił go na tym stanowisku.

W pracy na uczelni, Jendrassik przykładał wagę do poprawności językowej, próbował też znaleźć węgierskie odpowiedniki dla wielu medycznych terminów. W swoim tłumaczeniu prac oftalmologicznych Helmholtza zamieścił appendix, w którym podał nowe określenia i swoje definicje do terminów użytych w tekście, które do dziś są na Węgrzech w użyciu. Doceniał też rolę matematyki i jako pierwszy wykładał fizykę medyczną jako samodzielny przedmiot w latach 1871-78. W 1879 roku Loránd Eötvös zlikwidował katedrę fizyki medycznej z powodów finansowych^[5].

Za kadencji Jendrassika Instytut Fizjologii osiągnął poziom porównywalny z zachodnimi uczelniami. Uroczyste otwarcie zreorganizowanego Instytutu, z naukowymi demonstracjami i pokazami, odbyło się 20 maja 1876 roku.

Profesorowie wydziału medycznego Uniwersytetu w Peszcie w 1863 roku na litografii Józsefa Marastoniego. Jendrassik dziewiąty z lewej

Obok obowiązków akademickich Jendrassik pełnił też funkcje administracyjne na swojej uczelni: przez dwie kadencje był dziekanem, przez jedną sekretarzem wydziału medycznego. Został członkiem korespondentem Węgierskiej Akademii Nauk w 1863 roku i członkiem rzeczywistym w 1880.

Dorobek naukowy

Grób Jenői Ernő Jendrassików w Budapeszcie

Głównym polem zainteresowań Jendrassika była fizjologia mięśni; badał przemiany chemiczne zachodzące w pracujących mięśniach, a także, w oparciu o prace Pflügera^[6], podatność mięśni i korelacje między intensywnością i jakością skurczu a rodzajem działającego bodźca. Asystentem Jendrassika był fizjolog Kálmán Balogh, który pod jego wpływem, a także Ludwiga, przedstawił w tym czasie wiele interesujących prac. Napisał też pierwszy węgierski podręcznik fizjologii.

Uczniami Jendrassika byli między innymi Kálmán Balogh, Aurél Török, Lajos Thanhoffer, Imre Regéczi i Nándor Klug, wywarł również wpływ na Ferenca Tangla, Sándora Korányiego, i własnego syna Ernő Jendrassika, który został neurologiem.

Zmarł 3 marca (błędna data 4 marca^[2]) 1891 roku.

Wybrane prace

• Ueber die Ursachen der in den quergestreiften Muskeln unter der Einwirkung constanter Ströme auftretenden Strömungserscheinungen. Archiv für Physiologie: 300-341 (1879)
• Ueber die Ursachen der in den quergestreiften Muskeln unter der Einwirkung conetanter Ströme auftretenden- Strömungserscheinungen. Arch f Anat u Physiol Jahrg 1879. 300 (1879)
• Erster Beitrag zur Analyse der Zuckungswelle der quergestreiften Muskelfaser. Archiv für Anatomie, Physiologie und wissenschaftliche Medicin: 513-597 (1874)
• Das neue physiologische Institut an der Universität zu Budapest. Budapest: Kön. Ung. Universitäts-Buchdruckerei (1877)
• Institut Physiologique de Buda-Pest. [w:] Les Hautes Études Pratiques dans les Universités d'Allemagne et d'Austriche-Hongrie, Deuxième Rapport: Berlin-Budapest-Graz-Leipzig-Muenchen, Adolphe Wurtz (red.), 88-103. Paris: G. Masson 1882

Przypisy

Bibliografia

• Szállási Árpád. JENDRASSIK JENŐ ÉS A HAZAI KÍSÉRLETI ÉLETTAN KEZDETEI (Jenö Jendrassik and the beginning of experimental physiology in Hungary). „Orvosi Hetilap”. 133. 26. s. 1640-1642.  hu en
• Pagel JL: Biographisches Lexikon hervorragender Ärzte des neunzehnten Jahrhunderts. Berlin-Wiedeń: Urban & Schwarzenberg, 1901, s. 820-821. [1]
• ÖSTERREICHISCHES BIOGRAPHISCHES LEXIKON 1815–1950 Bd. 3 (Lfg. 12), S. 104

Linki zewnętrzne

• Jendrassik Jenő Magyar Életrajzi Lexikon 1000-1990 (węg.)