Jer (ptak)

Jer

Fringilla montifringilla[1]
Linnaeus, 1758
(c) Perhols z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0 Samiec w szacie spoczynkowej
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	łuszczakowate
Podrodzina	zięby
Rodzaj	Fringilla
Gatunek	jer
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
letnie lęgowiska      występuje przez cały rok      zimowiska

Jer^[3], zięba jer (Fringilla montifringilla) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). Zamieszkuje Eurazję, zimą także północną Afrykę. Nie wyróżnia się podgatunków^[4]. Nie jest zagrożony.

Występowanie

Samica jera

(c) Marek Szczepanek, CC-BY-SA-3.0

Samiec w szacie godowej w kwietniu

W okresie lęgowym jery polują na owady

Zamieszkuje północną część Wysp Brytyjskich oraz pas od Półwyspu Skandynawskiego i Estonii po Kamczatkę. Zimuje w pasie klimatów umiarkowanych i podzwrotnikowych Europy i Azji oraz w Afryce Północnej. Niewielka liczba osobników ze Skandynawii jest osiadła i nie migruje^[2]. W odróżnieniu od powszechnie występującej zięby zwyczajnej, jery w Europie (poza jej północną częścią) pojawiają się tylko poza okresem lęgowym. Jest to bowiem typowy mieszkaniec lasów iglastych i liściastych o charakterze tajgi. Prowadzi tam podobny tryb życia do zięby, która z kolei w tych wyższych szerokościach geograficznych nie gniazduje. W niektórych latach jesienne migracje przybierają rozmiary inwazji, której celem jest Europa Zachodnia i Środkowa. Ma ona miejsce zwłaszcza w czasie obfitego owocowania drzewostanów bukowych. W niektórych regionach to ptak częściowo wędrowny. Masowe pojawy w czasie wędrówek jerów budziły radość u ptaszników, którzy łapali je w celach kulinarnych. Rzadziej niż inne ptaki śpiewające natomiast hodowano jery w klatkach. Wynikało to z tego, że twarde wabienie i śpiew dla człowieka nie brzmią zbyt melodyjnie.

W Polsce licznie i regularnie pojawia się podczas przelotów (od marca do maja i od września do listopada) i nielicznie (choć liczebność co roku może być bardzo zmienna) zimuje w zachodniej i południowej części kraju. Spotykany również w sezonie lęgowym, choć jak dotąd brak dowodów na gniazdowanie^[5].

Charakterystyka

Cechy gatunku

Gatunek typowo północnego ptaka o widocznym dymorfizmie płciowym. Samiec w szacie godowej ma całą głowę poza podbródkiem, kark oraz grzbiet czarne o niebieskim połysku. Biały kuper jest charakterystycznym elementem upierzenia wszystkich jerów (niezależnie od szaty), a najlepiej go widać po spłoszeniu ptaków z ziemi. Ogon ciemny, lekko rozwidlony. Skrzydła ciemne z trzema pręgami: dwiema białymi oraz szeroką rdzawą przy barku. Rdzawocynamonowe są również podgardle, szyja i pierś. Spód ciała biały. Głowa i grzbiet są brązowo łuskowane. W okresie spoczynkowym od jesieni do wczesnej wiosny barwy stają się przytłumione i ptak wygląda skromniej, kolor czarny na wierzchu ciała zostaje zastąpiony barwą brązową – barwa głowy, karku i pleców jest zmatowiona brązowymi obrzeżeniami piór. W trakcie zimy te obrzeżenia ścierają się i w okresie godowym samiec lśni już pełną krasą. Samica podobna do samca w szacie spoczynkowej (u niego widać jednak żółty dziób), ale nieco jaśniejsza; z niewyraźną, płową brwią nad okiem, brązową głową i wierzchem ciała oraz jasnocynamonową piersią, przodem szyi i podgardlem. Jej bardziej stonowane upierzenie jest przez cały rok takie samo i nigdy nie występuje u niej smolista czerń.

Jer jest wielkości wróbla lub zięby, choć ma bardziej pstrokate upierzenie. W locie rozpoznawany po białym kuprze i grzbiecie.

Wymiary średnie

długość ciała

ok. 14–17 cm

rozpiętość skrzydeł

ok. 25–28 cm

Masa ciała

ok. 22–27 g

Głos

Gdy jery są zaniepokojone lub w czasie przelotów, bez przerwy wabią się charakterystycznym „jerr kwek”.

Biotop

Różne typy lasów, otwarte bory iglaste i mieszane, grądy, górskie brzeziny, zadrzewienia, jesienią i zimą żeruje na polach, tworząc stada sięgające kilkudziesięciu osobników (rzadziej kilkaset i więcej). Na przelotach widywany zwłaszcza w lasach bukowych w pobliżu otwartych pól uprawnych.

Okres lęgowy

Jery zimują głównie w zachodniej Polsce

Gniazdo

Na różnych gatunkach drzew iglastych i liściastych, zawsze dobrze zamaskowane. Jest to misternie uwita czarka z porostów, mchów, trawy, korzonków, wrzosów, okruchów kory. Wyścielenie stanowi puch roślinny, pióra, trawa, włosie, a czasem i papier. Umieszczone jest wysoko nad ziemią, w rozwidleniu gałęzi lub przy pniu. W porównaniu z gniazdem zięby konstrukcja jera jest, choć podobna, większa i luźniej zbudowana.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–lipcu 3–8 zielonkawych jaj.

Jaja

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres 11–12 dni przez samicę. Potomstwo opuszcza gniazdo po 13–14 dniach. Jery unikają ostrych północnych zim. Gdy tylko młode się usamodzielnią, ptaki opuszczają swe tereny lęgowe i wędrują w obszary, gdzie mogą znaleźć więcej ulubionych nasion.

Pożywienie

Część czteromilionowego stada jerów, obserwowanego w styczniu 2009 w Lödersdorfie w austriackiej Styrii

W swej ojczyźnie je owady i inne bezkręgowce (karmi nimi również pisklęta), w okresie jesienno-zimowym również nasiona roślin i jagody, np. ziarna prosa, słonecznika, konopi, rzepaku, rzepiku, jarzębiny i kukurydzy.

Nie wykazuje specjalnych wymagań pokarmowych. Najchętniej zjada jednak orzeszki bukowe. Na stanowiskach, gdzie one występują, pozostają tak długo, aż się nie skończą. Wygłodniałe małe stado, które na swej drodze napotka buczyny, nie zdradza swojej obecności śpiewem lub zawołaniami. Słychać tylko pękanie łupin orzeszków i ich spadanie na ziemię. W okresie lęgowym żeruje w lesie, poza nim na terenach rolniczych. Zimą rzadko odwiedza karmniki. Wynika to też z wyjątkowej ostrożności, jaką zachowuje ten ptak. Gdy wróble, mazurki czy dzwońce pożywiają się, mogą przepłaszać jery.

Status i ochrona

IUCN uznaje jera za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). Liczebność światowej populacji szacuje się na 120–200 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[2].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[6].

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).