Jeremi Przybora

Jeremi Przybora

Jeremi Przybora, 1951
Imię i nazwisko	Jeremi Stanisław Przybora
Data i miejsce urodzenia	12 grudnia 1915 Warszawa
Data i miejsce śmierci	4 marca 2004 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Odznaczenia

Grób Jeremiego Przybory na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie

Pomnik Jeremiego Przybory w Opolu

Międzyzdroje, Promenada Gwiazd

Legnica, Aleja Gwiazd Satyrykonu

Jeremi Stanisław Przybora (ur. 12 grudnia 1915 w Warszawie, zm. 4 marca 2004 tamże) – polski poeta, pisarz, satyryk^[1], aktor, współtwórca (wraz z Jerzym Wasowskim) telewizyjnego Kabaretu Starszych Panów i Kabaretu Jeszcze Starszych Panów oraz radiowego teatrzyku „Eterek”, cyklu audycji telewizyjnych „Divertimento”, autor libretta do musicalu Piotruś Pan.

Jeremi Przybora wydał prozą m.in. opowiadania, kolejne części swoich wspomnień Memuarów oraz zebrane teksty swoich wierszy Piosenki prawie wszystkie. Mistrzowie Przybory to m.in.: Tadeusz Boy-Żeleński, Konstanty Ildefons Gałczyński i Stanisław Lem.

Życiorys

Urodził się w rodzinie szlacheckiej, jako najmłodsze z trojga dzieci (starszy o 11 lat brat Wiesław i starsza o 7 lat siostra Halina). Ojciec, Stefan Przybora, był inżynierem-cukiernikiem, właścicielem fabryki słodyczy oraz cukierni w Warszawie; matka, Jadwiga z domu Kozłowska, zajmowała się domem.

Ukończył ewangelickie Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie, a potem studiował w Szkole Głównej Handlowej i anglistykę na Uniwersytecie Warszawskim, których to studiów nie skończył.

Przez lata związany z Polskim Radiem, przed wojną spiker w rozgłośni warszawskiej, po wojnie pracował w Rozgłośni Pomorskiej Polskiego Radia w Bydgoszczy, gdzie współtworzył cykl audycji satyrycznych „Pokrzywy nad Brdą”. Po powrocie do Warszawy pracował w redakcji rozrywki, gdzie stworzył Radiowy Teatrzyk „Eterek”. Lektor Polskiej Kroniki Filmowej, autor tekstów piosenek, książek, pisał libretta teatralnych spektakli (m.in. polskiej wersji Piotrusia Pana z muzyką Janusza Stokłosy, w reżyserii Janusza Józefowicza), scenarzysta filmu Upał w reż. Kazimierza Kutza.

Z Jerzym Wasowskim poznał się w radiu podczas oblężenia Warszawy w 1939. Był spikerem, który przeczytał angielską wersję komunikatu-pożegnania rozgłośni Warszawa II przed wejściem Niemców do Warszawy 30 września^[2]. Podczas powstania warszawskiego prowadził audycje w cywilnej rozgłośni Polskiego Radia, uruchomionego 9 sierpnia^[3]. Po wojnie spotkał się w 1948 z Wasowskim i wówczas zaproponował mu pisanie muzyki do swych tekstów.

W latach 1947–1957 był członkiem Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej^[4].

Zmarł w 2004, gdzie po uroczystości pogrzebowej w stołecznym kościele ewangelicko-reformowanym został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym^[5] (kwatera N-2-23)^[6].

Życie prywatne

Był trzykrotnie żonaty: z Marią Burską, Jadwigą Berens oraz ze scenografką Alicją Wirth (1926–2000)^[7]. Ojciec modelki i prezenterki Marty Przybory (z pierwszego małżeństwa) oraz Konstantego Przybory (z drugiego związku), specjalisty w dziedzinie reklamy^[8].

Twórczość

• Gburlet (W tym szaleństwie jest metoda, Kabaret „Stodoła”) (1957)
• Spacerek przez „Eterek” (1957)
• Listy z podróży (1964)
• Baśnie Szeherezadka (1966)
• Listy z podróży. Poczta druga (1969)
• Kabaret Starszych Panów. Wybór (1970)
• Miłość do magister Biodrowicz (1972)
• Kabaret Starszych Panów. Wybór drugi (1973)
• Dziecko Szczęścia. Listy z Podróży. Poczta trzecia (1975)
• Divertimento (1976)
• Mieszanka firmowa (1977)
• Uwiedziony (1978)
• Ciociu, przestrasz wujka (1979)
• Kabaret jeszcze Starszych Panów (1980)
• Teatr Nieduży (1980)
• Piosenki, które śpiewałem sam lub z Przyjacielem (1990)
• Piosenki, które śpiewali inni (1991)
• Autoportret z piosenką (1992)
• Nieszczęśliwy wypadek podczas wniebowzięcia (1994)
• Przymknięte oko opaczności. Memuarów cz. I (1994)
• Kabaret Starszych Panów I (1995)
• Przymknięte oko opaczności. Memuarów cz. II (1998)
• Zdążyć z happy endem. Memuarów cz. III (1998)
• ...słówko rymowane jak co roku (2000)
• Piotruś Pan – libretto musicalu (2001)
• Piosenki prawie wszystkie (2001)
• Przymknięte oko opaczności (2004)

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki III st. za twórczość radiowo-telewizyjną (1973)^[9]
• Złoty Mikrofon (1973)^[10]
• Diamentowy Mikrofon (1995)
• Tytuł Honorowego Starosty Kutnowskiego (1995)^[11]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury polskiej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej i pracy literackiej” (1997)^[12].

Upamiętnienie

• Od 2005 w Kutnie corocznie odbywa się Ogólnopolski Konkurs Piosenek Jeremiego Przybory Stacja Kutno^[13].
• 23 kwietnia 2020 roku w Białobrzegach oddano do użytku ławeczkę pomnikową Jeremiego Przybory.
• W 2003 powstała Polska Szkoła Sobotnia im. Jeremiego Przybory w Welwyn Garden City (Wielka Brytania)^[14].

Odniesienia w kulturze

ławeczka Jeremiego Przybory w Białobrzegach

• W 2000 roku na płycie Pieśni ojczyźniane ukazała się piosenka „Żywot staruszka” w wykonaniu zespołu Kukiz i Piersi z tekstem Pawła Kukiza, oparta na tekście Jeremiego Przybory i muzyce Jerzego Wasowskiego.
• W oparciu o utwory Jeremiego Przybory i Jerzego Wasowskiego powstał spektakl Zimy żal w reżyserii Magdy Umer.
• W 2004 Grzegorz Turnau nagrał płytę Cafe Sułtan zawierającą utwory Jeremiego Przybory. W tym samym roku polski wokalista jazzowy Janusz Szrom powołał do życia jazzową formację Straszni Panowie Trzej, która nagrała album z piosenkami z Kabaretu Starszych Panów w opracowaniu jazzowym.
• W 2010 Maciej Maleńczuk i Paweł Kukiz nagrali album Starsi Panowie, zawierający 11 utworów z Kabaretu Starszych Panów. Gościnnie na płycie wystąpiły także Kayah, Renata Przemyk i Ewelina Flinta^[13].
• We wrześniu 2010 nakładem wydawnictwa Agora ukazał się tom korespondencji między Agnieszką Osiecką i Jeremim Przyborą z lat 1964–1966 pt. Agnieszki Osieckiej i Jeremiego Przybory listy na wyczerpanym papierze (ISBN 978-83-268-0078-8). Za zgodą Agaty Passent, córki Osieckiej, i Konstantego Przybory, syna Jeremiego, opublikowano korespondencję ludzi związanych głębokim uczuciem.
• W dniu 8 grudnia 2011 Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety upamiętniające Jeremiego Przyborę i Jerzego Wasowskiego, o nominałach:
  • 10 zł – wykonaną stemplem lustrzanym w srebrze,
  • 10 zł – wykonaną stemplem lustrzanym w srebrze (kwadrat),
  • 2 zł – wykonaną stemplem zwykłym ze stopu Nordic Gold^[15].
• Na podstawie listów miłosnych Agnieszki Osieckiej i Jeremiego Przybory w Teatrze Polskim w Warszawie wystawiono spektakl Listy na wyczerpanym papierze w reżyserii Leny Frankiewicz^[16] Premiera odbyła się 26 września 2013.
• Jeremi Przybora jest jednym z bohaterów serialu Osiecka. W jego rolę wcielił się Grzegorz Małecki^[17].

Piosenki z tekstami Jeremiego Przybory (wybór)

• „Antonina” (muzyka Wojciech Gąssowski, wyk. Test)
• „Deszcz” (muzyka Jerzy Wasowski, wyk. Maria Koterbska)
• „Ja dla pana czasu nie mam” (muzyka Jerzy Wasowski; z repertuaru Hanny Banaszak)
• „Jak pan mógł” (muzyka Jerzy Wasowski; z repertuaru Hanny Banaszak)
• „Nie mówimy, że to miłość” (muzyka Camillo Bargoni, Al Stillman, wyk. Maria Koterbska)
• „Panienka z temperamentem” (muzyka Jerzy Wasowski; z repertuaru Hanny Banaszak, Magdy Umer, Anny Marii Jopek)
• „Ja pana z sobą zabiorę” (muzyka Jerzy Wasowski; z repertuaru Kaliny Jędrusik, Magdy Umer)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Jeremi Przybora (1915–2004). Satyryk mimo woli. kulturalny.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-08)].. kulturalny.uw.edu.pl
• Ogólnopolski Konkurs Piosenek Jeremiego Przybory. stacjakutno.art.pl
• Jeremi Przybora na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”