Jersey

Baliwat Jersey
Bailiwick of Jersey
Bailliage de Jersey
Bailliage dé Jèrri
Flaga
Herb Jersey
FlagaHerb
Hymn: God Save the King² (hymn królewski)
Island Home (hymn lokalny)

(Boże Chroń Króla
(Dom na Wyspie)
)
Położenie Jersey
Język urzędowy

angielski, francuski

Stolica

Saint Helier

Ustrój polityczny

monarchia parlamentarna

Typ państwa

królestwo

Status terytorium

dependencja korony brytyjskiej

Zależne od

Wielkiej Brytanii

Głowa terytorium

król, książę Normandii Karol III[1]

Baliw

baliw Timothy Le Cocq[2]

Szef rządu

szef ministrów John Le Fondré Jr

Gubernator

gubernator Stephen Dalton[3]

Powierzchnia
 • całkowita


119,6[4] km²

Liczba ludności (2021)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne


103 267[5]
863,4 osób/km²
Jersey: 50% Brytyjczycy: 29% Portugalczycy: 8% Polacy: 3% Irlandczycy: 2% Pozostali europejczycy: 4% Pozostali: 5%[6]

Waluta

funt Jersey (waluta lokalna), funt brytyjski (JEP, GBP)

Rok utworzenia

wydzielenie z Guernsey
1487

Religia dominująca

anglikanizm

Strefa czasowa

UTC 0 – zima
UTC+1 – lato

Kod ISO 3166

JE/JEY/832

Domena internetowa

.je

Kod samochodowy

GBJ

Kod telefoniczny

+44-1534

Mapa Jersey
Mapa wysp wchodzących w skład Baliwatu Jersey
Zdjęcie satelitarne. Widać na nim wyspę Jersey z kosmosu. Na wyspie, na tym zdjęciu widoczne są pola, zabudowania oraz lasy, skaliste klify i plaże Jersey.
Widok na wyspę z kosmosu
Banknoty funta Jersey
Zdjęcie przedstawia widok z powietrza na pola uprawne i znajdujące się nieopodal nich zabudowania miasteczka Saint Clement. W tle, za miasteczkiem widoczna jest plaża i skały na brzegu morza.
Widok na pola uprawne w Saint Clement, na południowym wybrzeżu wyspy
Zdjęcie przedstawia niewielkie miasteczko i port Saint Aubin. Na pierwszym planie fotografii znajduje się port pełen małych łódek i żaglówek. Dalej widać nabrzeża i ląd, na którym znajdują się różnokolorowe budynki i niewielki kościółek. W tle, za zabudowaniami widać zbocze porośnie gęsto krzakami i drzewami.
Widok na port i miasteczko Saint Aubin
Zdjęcie przedstawia znajdującą się na niewielkiej skalnej wysepce latarnię morską. Latarnia morska pomalowana jest na biało. Koło wysepki z latarnią znajduje się wiele innych małych, skalistych wysp. Wszystkie wyspy otacza lekko wzburzone morze
Latarnia morska La Corbière z 1874 r. na południowym wybrzeżu wyspy
Autobus LibertyBus linii 15 w Saint Brelade

Jersey (wym. [ˈɜrzi]), oficjalnie Baliwat Jersey (ang. Bailiwick of Jersey, jèrriais Bailliage dé Jèrri) – dependencja korony brytyjskiej obejmująca administracyjnie wyspę Jersey, jedną z Wysp Normandzkich, oraz kilkadziesiąt sąsiednich, niezamieszkanych wysepek[7].

De facto terytorium zależne Wielkiej Brytanii. Oficjalną władzę na wyspie sprawuje gubernator, działający w imieniu króla brytyjskiego (który w Jersey nosi tytuł Księcia Normandii[8]), przez nią powoływany i odwoływany. Praktyczną władzę sprawuje lokalny rząd wybierany w wyborach.

Pod względem prawnym nie jest częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (nie był również częścią Unii Europejskiej[9]), ale za obronę i bezpieczeństwo odpowiada Wielka Brytania. Jersey posiada również swoją własną walutę, którą jest funt Jersey wymienny 1:1 na funt brytyjski.

Historia

Wyspę przyłączył do Księstwa Normandii Wilhelm Długi Miecz, książę Normandii w 933. Jego potomek, Wilhelm Zdobywca, zdobył Anglię w 1066, co doprowadziło do połączenia Księstwa Normandii i królestwa Anglii pod jednym monarchą. Król Jan bez Ziemi stracił wszystkie terytoria w Normandii w 1204 na rzecz króla Francji, ale zachował w posiadaniu Jersey, wraz z Guernsey i innymi Wyspami Normandzkimi, które odtąd miały już wewnętrzny samorząd.

W XVIII w. Francuzi podjęli dwie próby zdobycia wyspy: nieudany desant w 1779 i desant, zakończony bitwą w Saint Helier w 1781, w obydwu przypadkach bez powodzenia[10].

Dzięki neutralności wyspy kwitł handel pomiędzy Anglią a Francją, co bogaciło mieszkańców. Wyspa jest jednym z najbardziej znanych rajów podatkowych.

Jersey zostało zajęte przez nazistowskie Niemcy 1 lipca 1940 i było okupowane aż do 9 maja 1945, końca II wojny światowej w Europie.

Geografia

Powierzchnia wyspy Jersey, największej i najbardziej wysuniętej na południe z Wysp Normandzkich wynosi 120 km²[7]. Do Baliwatu Jersey należą również grupy niezamieszkałych wysp Minquiers, Ecréhous, Pierres de Lecq i Dirouilles. Jersey i towarzyszące jej mniejsze wysepki zbudowane są z granitów i gnejsów.

Najwyższym punktem wyspy jest wzgórze Les Platons, które osiąga wysokość 142 m n.p.m[11].

Klimat na wyspie jest umiarkowany ciepły morski, z łagodnymi zimami i umiarkowanym latem[12]. Roczna suma opadów wynosi ok. 800 mm i przypada głównie na okres od listopada do stycznia.

Ustrój polityczny

Głową terytorium jest król brytyjski Karol III tytułowany na Jersey Księciem Normandii[8]. Na wyspie reprezentowany jest przez zastępcę, którym jest gubernator Jersey.

Rząd

Wyspa Jersey posiada swój własny rząd nazywany Zgromadzeniem Stanów (ang. States Assembly)[13].

Rząd wyspy jest jednoizbowy, a jego skład stanowi 49 członków[14]. W obecnym Zgromadzeniu Stanów znajduje się: ośmiu Senatorów, dwudziestu dziewięciu Deputowanych oraz dwunastu, zasiadających z racji pełnionej funkcji Konstablów (connétable), reprezentujących każdy z okręgów Jersey[15].

Wszyscy członkowie rządu wybierani są w powszechnych wyborach odbywających się co 4 lata.

Podział administracyjny Jersey

Wyspa Jersey podzielona jest na 12 okręgów (parishes)[16].

Lista okręgów na wyspie Jersey (liczba ludności pochodzi ze spisu z 2011 roku[17], natomiast podana powierzchnia każdego parisha jest zgodna z danymi ze strony internetowej rządu Jersey[18]):

lp.Okręg (parish)Liczba ludności

(2011)[17]

Powierzchnia

(w km²)[18]

Gęstość zaludnienia

(osób/km²)

1Blason ville uk Saint-Hélier (Jersey).svg Saint Helier33522103200
2Blason ville uk Saint-Sauveur (Jersey).svg Saint Saviour1358091500
3Blason St Brelade Jersey.svg Saint Brélade1056813830
4Blason ville uk Saint-Clément (Jersey).svg Saint Clement922142200
5Blason Saint Lawrence Jersey.svg Saint Lawrence541810570
6Blason ville uk Saint-Pierre (Jersey).svg Saint Peter500312430
7Blason ville uk Grouville (Jersey).svg Grouville48668620
8Blason ville uk Saint-Ouen (Jersey).svg Saint Ouen409715270
9Blason ville uk Saint-Martin (Jersey).svg Saint Martin376310370
10Trinity-Parish-Jersey-Coat-of-Arms.svg Trinity315613260
11Blason ville uk Saint-Jean (Jersey).svg Saint John29119330
12Blason ville uk Sainte-Marie (Jersey).svg Saint Mary17527270

Demografia

Według szacunków z 2019 roku Jersey zamieszkuje według szacunków około 107 800 osób[19], z czego 34% ludności wyspy mieszka w stolicy wyspy Saint Helier[20].

Większość osób mieszkających na wyspie urodziła się na niej; oprócz nich większymi grupami narodowymi na Jersey są Brytyjczycy (ok. 31%), Portugalczycy (głównie z Madery, ok. 7%), Polacy (ok. 3%) oraz Irlandczycy (ok. 2%)[20]

Spisy ludności na wyspie prowadzone są od 1821 roku i przeprowadzane są co ok. 5 – 10 lat[21] (ostatni spis odbył się w 2011 r.[20]).

Dane szczegółowe

Liczba mieszkańców

Wyspę Jersey w różnych latach, według różnych szacunków i spisów zamieszkiwało:

107 800 osób – wg danych z 2019 r.[22];

99,602 osób – wg danych z 2018 r.[23];

97,857 osób – wg wyników oficjalnego spisu ludności z 2011 r.[24]

Struktura wieku

Struktura wieku mieszkańców (wg szacunkowych danych z 2018 r.[23])
WiekProcent

w populacji

MężczyźniKobiety
0 – 1416,37%84307870
15 – 2413,63%70046572
25 – 5440,71%2039220160
55 – 6412,73%61876497
65+16,56%70159475

Średni wiek mieszkańców

Średni wiek mieszkańców Jersey w 2018 roku[23]:

ogółem: 37,7 lat;

mężczyźni: 35,9 lat;

kobiety: 40,2 lat

Średnia długość życia

Średnia długość życia mieszkańców wyspy (2018)[23]:

ogółem: 82 lata

mężczyźni: 79,5 lat

kobiety: 84,7 lat

Pozostałe dane

Przedstawione poniżej dane pochodzą z szacunków z 2018 r.[23]

Przyrost populacji na Jersey: 0,76%

Współczynnik urodzeń: 11,65 urodzeń/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonów: 9,26 zgonów/1000 osób (2000)

Współczynnik imigracji: 2,81 imigranta/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonu niemowląt: 5,71 zgonów/1000 żywych urodzeń (2000)

Współczynnik płodności: 1,56 dzieci/kobietę (2000)

Współczynnik płci na Jersey (wg danych z 2018 r.[23])

Po urodzeniu: 1,06 mężczyzny / kobiety

Do 14 lat: 1,07 mężczyzn / kobietę

15–24 lata: 1,07 mężczyzn / kobietę

25–54 lata: 1,01 mężczyzny / kobiety

55–64 lata: 0,95 mężczyzn / kobietę

65 lat i więcej: 0,74 mężczyzn / kobietę

Ogółem: 0,97 mężczyzn / kobietę

Wyznania

anglikanie, katolicy, baptyści, Congregational New Church, metodyści, prezbiterianie, Świadkowie Jehowy, kwakrzy.

Języki

Języki urzędowe

Na wyspie Jersey obowiązują dwa języki urzędowe: angielski i francuski (francuski to tzw. Jersey Legal French, jest to język nietożsamy z językiem mówionym we Francji, prowadzi się w nim czynności urzędowe oraz postępowania sądowe)[14].

Jèrriais (język lokalny)

Oprócz angielskiego i francuskiego na Jersey ważnym językiem jest lokalny język Jèrriais, język ten jest tradycyjną mową mieszkańców wyspy, ale niewielu z nich posługuje się nim na co dzień. By język nie zginął i nie został zapominany prowadzone są przedsięwzięcia mające na celu przywrócenie tej mowy do codziennego życia (jednym z takich przedsięwzięć jest nauka Jèrriais w szkołach)[25].

W lokalnym języku wydawane są niektóre gazety, a gdzieniegdzie pod angielskimi zwrotami można zauważyć zwroty i słowa w Jèrriais[25].

Inne języki

Innymi językami często używanymi na wyspie są portugalski i polski; oba są popularne ze względu na dużą liczbę mieszkających na Jersey Polaków oraz Portugalczyków z Madery[14].

Gospodarka

Po II wojnie światowej poważną rolę w gospodarce Jersey zaczęły odgrywać usługi finansowe, które stanowiły ponad 60% PKB, a to za przyczyną odrębnego ustawodawstwa oraz specyficznego położenia politycznego i geograficznego. W końcu Jersey stało się rajem podatkowo-finansowym, jednak w ostatnich latach Unia Europejska wymusza ograniczenie tych przywilejów. Poza tym wyspa jest też popularnym miejscem wypoczynku, dzięki czemu ok. 25% PKB pochodzi właśnie z turystyki. PKB Jersey wynosi 3,6 mld USD (2003), czyli w przybliżeniu ok. 40 000 USD na jednego mieszkańca. Wyspa charakteryzuje się też niskim bezrobociem, które wynosi poniżej 1% (2003) i inflacją wynoszącą 5% (2003).

Transport

Transport lotniczy i morski

Na Jersey można dostać się drogą powietrzną lub morską.

Lotnisko Jersey znajduje się w południowo-zachodniej części wyspy w miejscowości Saint Peter. Bezpośrednim lotem na Jersey można dostać się z portów lotniczych w Wielkiej Brytanii, Guernsey oraz sezonowo z Hiszpanii[26].

Drugim sposobem dostania się na wyspę jest dotarcie na nią statkiem lub promem. Na Jersey znajduje się kilka portów morskich[27], najważniejszym i największym z nich jest port w Saint Helier, a także mniejsze, w Gorey i Saint Aubin (Saint Brelade)[12]. Do portów na wyspie zawijają statki z Guernsey, Francji i Wielkiej Brytanii.

Transport wewnątrz wyspy

Na wyspie wg danych z 2010 roku znajduje się 576 km dróg[12].

Na Jersey istnieje autobusowa komunikacja publiczna. Połączenia autobusowe na wyspie obsługuje przewoźnik LibertyBus (część HTC Group)[28]. W październiku 2020 roku na wyspie istniało 20 linii autobusowych[29] łączących ze sobą wszystkie okręgi na Jersey.

Od lat 70 XIX wieku do przełomu lat 20 i 30 XX wieku na Jersey istniały dwie linie kolejowe łączące stolicę wyspy z jej południowo-wschodnimi i południowo-zachodnimi krańcami. Jednak przez rozwój transportu samochodowego i znaczny spadek liczby pasażerów stały się one nierentowne co doprowadziło do ich likwidacji[30][31].

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. Książę Normandii (The Duke of Normandy) – oficjalny tytuł monarchy brytyjskiego (bez względu na płeć) na Wyspach Normandzkich http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandCrowndependencies/ChannelIslands.aspx.
  2. Members, statesassembly.gov.je [dostęp 2020-10-17].
  3. Members, statesassembly.gov.je [dostęp 2020-12-07].
  4. States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-15] (ang.).
  5. Jersey’s population increases by 1,100 in the last year, ITV News, 18 czerwca 2020 [dostęp 2020-10-17] (ang.).
  6. Jersey Census 2021 Bulletin 2: Place of birth, ethnicity, length of residency, marital status, 2021.
  7. a b States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  8. a b CharlotteDunn, Crown Dependencies, The Royal Family, 4 czerwca 2018 [dostęp 2020-11-01] (ang.).
  9. …angielskie Wyspy Normandzkie i Wyspa Man nie wchodzą w skład UE?. UniaEuropejska.org, 16 października 2016. [dostęp 2011-02-15]. (pol.).
  10. Raoul Lemprière: The Channel Islands. London: Hale, 1990, s. 89. ISBN 0-7090-3832-1. (ang.).
  11. Ascent of Les Platons on 2009-09-12 – Peakbagger.com, www.peakbagger.com [dostęp 2020-10-26].
  12. a b c Europe :: Jersey – The World Factbook – Central Intelligence Agency, www.cia.gov [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-26].
  13. States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  14. a b c States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  15. Jersey Law | STATES OF JERSEY (MISCELLANEOUS PROVISIONS) LAW 2011, web.archive.org, 20 stycznia 2012 [dostęp 2019-05-21] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-20].
  16. Parishes – Parishes of Jersey, parish.gov.je [dostęp 2020-10-25].
  17. a b Report on the 2011 Jersey Census.
  18. a b States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-25] (ang.).
  19. States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  20. a b c States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  21. States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  22. Jersey’s population increases by 1,100 in the last year, ITV News, 18 czerwca 2020 [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  23. a b c d e f Jersey Demographics Profile 2019, www.indexmundi.com [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  24. States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  25. a b States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  26. Destinations we fly to at a glance, www.jerseyairport.com [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  27. Jersey Harbours, www.ports.je [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  28. Jersey bus service to be LibertyBus after public vote, „BBC News”, 7 września 2012 [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  29. LibertyBus timetables, LibertyBus, 2020.
  30. Railways in Jersey, www.sinfin.net [dostęp 2020-10-26].
  31. Jersey Western Railway – theislandwiki, www.theislandwiki.org [dostęp 2020-10-26].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
Bonne Nuit Bay.jpg
Autor: Andy Hawkins, Licencja: CC BY-SA 2.0
Start of short walk along north coast to Bouley Bay. Really warm day.
Jersey Airport signage in Jèrriais.jpg
Autor: Man vyi, Licencja: CC SA 1.0
Welcome sign in Jèrriais in arrivals at Jersey Airport, with British Airways plane outside
Jersey-islands.png
Autor: Aotearoa, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Map of islands of the Bailiwick of Jersey
Jersey banknotes.jpg
Autor: Jamnik z Tarnowa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jersey banknotes from £1 to £50
Gouôrray du Vièr Châté Jèrri Septembre 2009.jpg
12 September 2009: Saint Clement, Grouville, Saint Martin, Jersey
Jersey Map.svg
The Full Map of Jersey
Elizabeth Castle 2011 causeway.jpg
Autor: Rachel D, Licencja: CC BY 2.0
In St Aubin's Bay.
Jersey, Gorey and the castle, Channel Island, England-LCCN2002696509.tif
Title from the Detroit Publishing Co., Catalogue J-foreign section, Detroit, Mich. : Detroit Publishing Company, 1905.; Print no. "10448".; Forms part of: Views of England in the Photochrom print collection.
Corbiere Lighthouse 2006.jpg
Autor: Marilyn Peddle, Licencja: CC BY 2.0
Corbiere lighthouse, Jersey
Coat of Arms of Jersey.svg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Polski sklep na wyspie Jersey (St. Helier).jpg
Autor: Paweł Szymański, Licencja: CC BY-SA 4.0
Polski sklep na wyspie Jersey (St. Helier)
King Street Jersey 2012 2.JPG
Autor: Danrok, Licencja: CC BY-SA 3.0
King Street, St. Helier, Jersey.
Jersey - Le Hocq Tower 01.jpg
Autor: Paweł 'pbm' Szubert (talk), Licencja: CC BY-SA 3.0
Wieża Le Hocq w Saint Clement na wyspie Jersey
Lé Vièr Châté Septembre 2009.jpg
12 September 2009: Saint Clement, Grouville, Saint Martin, Jersey
Flag of Alderney.svg
Autor: Denelson83, Licencja: CC BY-SA 4.0
Flag of Alderney
LibertyBus in Jersey.JPG
Autor: Danrok, Licencja: CC BY-SA 3.0
A LibertyBus in St Brélade, Jersey.
Jersey by Sentinel-2.jpg
Autor: Copernicus Sentinel-2, ESA, Licencja: CC BY-SA 3.0 igo
Date: 2018-06-30

Sensor: MSI on Sentinel-2B

Resolution: 10m

RGB Composites: True color, Band 4-3-2
Aerial view of fields in St Clement, Jersey.jpg
Autor: Danrok, Licencja: CC BY-SA 4.0
View of St Clement, in Jersey, from the air.
Europe orthographic Caucasus Urals boundary.svg
Map of Europe. The continental boundary to Asia as indicated is the standard convention following the Caucasus crest, the Ural River and the Urals Mountains to the Sea of Kara
Saint Aubîn Jèrri 2013 21.jpg
Saint Aubin, Saint Brelade, Jersey, 27 June 2013
L'Île au Guerdain Jersey.JPG
Autor: FoxyOrange, Licencja: CC BY-SA 3.0
A view of L'Île au Guerdain (a tidal island; here seen during low tide) with Portelet Tower in Saint Brelade, Jersey.
St Helier Jersey Liberation Square.jpg
Autor: Unukorno, Licencja: CC BY-SA 4.0
Saint Helier, Island of Jersey, Fountain with monument at Liberation Square
Trinity-Parish-Jersey-Coat-of-Arms.svg

Coat of arms of Trinity parish, Jersey (British channel islands), containing a version of the Shield of the Trinity diagram. These arms appeared on a 1976 Jersey stamp and a 1988 Jersey coin. For different artistic renditions, see the sites http://www.ngw.nl/int/cha/trinity.htm , http://www.jeron.je/thatwasjersey/t.html etc.

Other version on Wikimedia Commons: Image:Blason ville uk La Trinité (Jersey).svg .