Jeruzal (województwo łódzkie)

Jeruzal
— wieś —
Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1798 w Jeruzalu
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	skierniewicki
Gmina	Kowiesy
Sołectwo	Jeruzal-Wólka Jeruzalska
Liczba ludności (2011)	208[1]
Strefa numeracyjna	46
Kod pocztowy	96-111[2]
Tablice rejestracyjne	ESK
SIMC	0729557
Położenie na mapie gminy Kowiesy Jeruzal
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jeruzal
Położenie na mapie województwa łódzkiego Jeruzal
Położenie na mapie powiatu skierniewickiego Jeruzal
51°54′38″N 20°20′40″E/51,910556 20,344444

Pola w pobliżu wsi

Prawdzic – herb dawnych właścicieli wsi

Jeruzal (także: Jeruzal Skierniewicki) – wieś w Polsce, położona w województwie łódzkim, w powiecie skierniewickim, w gminie Kowiesy. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie skierniewickim.

Położenie

Jeruzal leży na Równinie Łowicko-Błońskiej, w północno-wschodniej części województwa łódzkiego, nad rzeką Chojnatką, będącą lewym dopływem Rawki.

W odległości ok. 1,5 km na północ od osady przebiega droga krajowa nr 70.

Integralne część wsi

Charakter wsi

Jeruzal jest niezbyt dużą wsią rolniczą, złożoną z kiludziesięciu domów; zamieszkuje w niej ok. 208 osób. We wsi znajduje się m.in. zabytkowy kościół, a także gimnazjum, poczta, remiza Ochotniczej Straży Pożarnej (istniejącej od 1922 r.) oraz kilka sklepów i przystanek PKS.

W okolicy wsi znajdują się głównie pola uprawne, nieco łąk oraz niewielkie kompleksy leśne, złożone głównie z sosen.

Historia

Od XIII w. miejscowość jest siedzibą parafii Podwyższenia Krzyża Świętego^[5].

Jeruzal jest wsią starą, prawdopodobnie pochodzącą z XII wieku, a pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1290. Nazwa miejscowości wywodzi się od łacińskiej nazwy Jerozolimy – Jeruzalem. Niekiedy nazwa ta zapisywana była jako Jaruzel. W XVI wieku w Jeruzalu zamieszkiwał szlachecki ród Jaruzelskich, herbu Ślepowron, spokrewniony z rodem Łajszczewskich, herbu Prawdzic, w ręce którego wieś przeszła w XVII wieku.

W okresie tym Jeruzal był dużą i ludną wsią, z karczmą i kilkoma sklepami, w której raz w miesiącu odbywały się targi.

W latach następnych, wraz z kryzysem gospodarczym w całym kraju, wywołanym wojnami z połowy XVII wieku, nastąpił upadek Jeruzala.

W 1792 roku Jeruzal stał się własnością Józefa Niemirycza herbu Klamry, który po długim procesie, przejął w posiadanie i używanie Dobra Dolecko, fortunę rodu Łajszczewskich. Po śmierci Józefa Niemirycza w 1802 roku, Jeruzal odziedziczył jego syn Ignacy.

Po drugim rozbiorze Polski w 1793 roku Jeruzal znalazł się w zaborze pruskim. W 1807 roku wszedł wraz z ziemiami drugiego zaboru pruskiego do Księstwa Warszawskiego, a w 1815 roku do Królestwa Polskiego.

W 1836 roku Ignacy Niemirycz sprzedał Jeruzal Adamowi Napoleonowi Horbowskiemu, w którego posiadaniu był aż do jego śmierci w 1876 roku^[6].

Na początku XX wieku we wsi pojawili się mariawici, którzy mieli wsparcie lokalnego wikarego, dzięki czemu szybko powiększali swą liczebność. W sierpniu 1906 na tle nieporozumień dotyczących prawa własności do jeruzalskiej świątyni mariawici skonfliktowani z hierarchią katolicką rozpoczęli okupację kościoła w Jeruzalu, chcąc uzyskać prawo do tego obiektu. Po trzydniowych zamieszkach władze carskie zdecydowały się siłą przywrócić porządek, do czego posłużył garnizon wojskowy z oddalonego o 5 km Raducza. W wyniku tej akcji wszyscy mariawici opuścili Jeruzal; część spośród nich osiadła w pobliskiej Wólce Jeruzalskiej.

W czasie I wojny światowej w wyniku walk Jeruzal został w pewnym stopniu zniszczony (m.in. uszkodzono budynek kościoła), natomiast w okresie II wojny światowej wieś nie doznała poważniejszych szkód.

W latach 1954–1972 Jeruzal był siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej.

Urodził się tu Stanisław Popiński (ur. 30 października 1891, zm. w kwietniu 1940 w Charkowie) – oficer piechoty, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.

Zabytki

Według rejestru zabytków NID na listę zabytków wpisane są obiekty^[7]:

• kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża, 1798, nr rej.: 889 z 29.12.1967
• dzwonnica, drewniana, nr rej.: 890 z 29.12.1967
• cmentarz kościelny, nr rej.: 963 z 18.05.1994

Kościół

We wsi znajduje się zabytkowy kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, zbudowany w 1798 r. z fundacji posła na Sejm Czteroletni – Józefa Niemirycza herbu Klamry oraz jego żony Franciszki z Błociszewskich.

Pierwsza wzmianka o kościele we wsi Jeruzal pochodzi z 1290. W 1603 r. istniał w osadzie drewniany kościół pw. św. Mikołaja. W 1630 wzniesiono w osadzie kolejny kościół drewniany. Współczesna świątynia została zbudowana naprzeciw kościoła z 1630, na terenie dawnego cmentarza, na którym pochowani są m.in. byli właściciele wsi. Kościół ma charakter barokowo-klasycystyczny, jego budową kierował niejaki Antoni Garczyński. Jest to świątynia murowana, jednonawowa, posiada dwukondygnacyjną fasadę podzieloną przyściennymi filarami oraz półkolumnami. Portal główny oraz dwa portale wewnętrzne zbudowane są w stylu klasycystycznym. Wyposażenie wnętrza kościoła także jest głównie klasycystyczne (ołtarz główny i dwa boczne, ambona, chrzcielnica). W kościele znajduje się także bogato zdobiony, XVIII-wieczny żyrandol.

Na frontowej ścianie kościoła znajduje się tablica z łacińskim napisem: D.O.M. ÆDEM HANC ADIMPLENDO VOTA SUA JOSEPHUS & FRANCISCA DE BLOCISZEWSKIE NIEMIRYCZOWIE LOCI HUJUS HÆREDES & COLLATORES FUNDARE CŒPERUNT A.D. M.DCC.XC.VIII. R.O. 1.7.9.8., co oznacza Bogu Najlepszemu i Największemu, tę świątynię, wypełniając śluby swoje, Józef i Franciszka z Błociszewskich Niemiryczowie, tutejsi właściciele i kolatorzy, budować zaczęli roku pańskiego 1798^[8]. Wewnątrz kościoła wmurowano tablicę upamiętniającą Józefa Niemirycza ufundowaną po jego śmierci przez jego żonę oraz drugą tablicę upamiętniającą Wincentego Niemirycza, jego syna.

W czasie I wojny światowej, podczas bitwy nad Rawką, kościół w Jeruzalu został uszkodzony w wyniku ostrzału artyleryjskiego.

Dzwonnica kościelna

Obok kościoła znajduje się drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej, przykryta namiotowym dachem.

Na terenie kościelnym znajduje się też dom parafialny z lat 80. XX wieku.

Kaplica

W odległości około 1 kilometra na zachód od Jeruzala w Lesie Doleckim w Gacnej znajduje się kaplica. Pierwszą kaplicę z drewna modrzewiowego zbudowano tu na początku XVII wieku (prawdopodobnie w 1626 roku) w celu upamiętnienia mającego tu miejsce cudownego objawienia Krzyża Świętego. Kaplicę wielokrotnie naprawiano. W 1926 roku zniszczoną drewnianą kaplicę rozebrano i na jej miejscu wzniesiono w stylu historyzmu narodowego nową murowaną kaplicę o tych samych rozmiarach co poprzednia. Nad jej wejściem wmurowano tablicę z napisem "TA KAPLYCA BUDOWANA W ROKÓ 1926". W 1995 roku kaplicę odnowiono. Do dziś jest celem parafialnych procesji^[9][10]. Wewnątrz kaplicy znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodzący z XVII wieku, który był niegdyś częścią wyposażenia kościoła głównego.

Przypisy

Bibliografia

• Kazimierz Sabała: Dwory i folwarki na terenie parafii Jeruzal. Łajszczew Stary: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Władysława Stanisława Reymonta, 1997.
• Jeruzal (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 566 .