Jerzmanowice (województwo małopolskie)

Jerzmanowice

wieś
Kościół św. Bartłomieja Apostoła
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Jerzmanowice-Przeginia
Liczba ludności (2022)	3104[1]
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-048[2]
Tablice rejestracyjne	KRA
SIMC	0321069
Położenie na mapie gminy Jerzmanowice-Przeginia Jerzmanowice
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jerzmanowice
Położenie na mapie województwa małopolskiego Jerzmanowice
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Jerzmanowice
50°13′03″N 19°45′25″E/50,217500 19,756944
Strona internetowa

Jaskinia Nietoperzowa

Ostry Kamień

Ostańce Palec i Soczewka

Skała Łysa (Fiala)

Jerzmanowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Jerzmanowice-Przeginia.

Jerzmanowice były wsią królewską w tenucie ojcowskiej w powiecie proszowskim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku^[3]. W latach 1973–1976 były siedzibą gminy. W latach 1975–1998 w województwie krakowskim. Obecnie Jerzmanowice są siedzibą gminy Jerzmanowice-Przeginia^[4].

Części wsi

Historia

Lokacja Jerzmanowic nastąpiła pomiędzy 1325 a 1335 rokiem. W źródłach pisanych pojawia się po raz pierwszy w 1335 roku.

W dokumentach z 1326 roku wieś nazwano villa Hermani, czyli wieś Hermana, który mógł być jej zasadźcą. Kilkanaście lat później w dokumentach pojawia się de Yrzmanowicz. Zmiana związana jest ze spolszczeniem niemieckiego imienia Herman na polskie Jirzman lub Jerzman i tym samym ze spolszczeniem nazwy wsi na Jirzmanowice, czego dowodem jest zapis z 1406 roku. Później nazwa przekształciła się na Jerzmanowice. Jerzmanowice były dawniej wsią królewską. W 1827 r. we wsi było 114 domów i 832 mieszkańców.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[7]:

• Kościół św. Bartłomieja Apostoła w Jerzmanowicach – Kościół św. Bartłomieja był pierwotnie drewniany, zbudowany za panowania Kazimierza Wielkiego w 1338. Obecny pochodzi z lat 1827–1830, rozbudowany w 1876;
• Kaplica św. Jana Chrzciciela w Jerzmanowicach – Kościół św. Jana Chrzciciela wzniesiony został wraz ze szpitalem dla ubogich w 1696 roku z fundacji Jana Sroczyńskiego, uczestnika Odsieczy Wiedeńskiej.
• Wały ziemne po zamczysku średniowiecznym z XIII–XIV wieku przy krawędzi lewego brzegu doliny Szklarki^[8]

Turystyka

Wieś położona jest na Wyżynie Olkuskiej, przy drodze krajowej 94. Znajduje się w atrakcyjnym turystycznie miejscu – w bliskim sąsiedztwie Ojcowskiego Parku Narodowego. Znajduje się w niej drugie pod względem wysokości wzniesienie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej – wzgórze Grodzisko o wys. 512,8 m n.p.m. i liczne inne skały, m.in. Ostry Kamień i Wielką Skałę. Pojedyncze skały na polach i w lasach Jerzmanowic tworzą grupę tzw. ostańców jerzmanowickich. Są one atrakcją turystyczną miejscowości i większość ma status pomnika przyrody. Na terenie są 33 pomniki przyrody^[9]. Niektóre ze skał udostępnione są do wspinaczki skałkowej (m.in. Grodzisko, Ostry Kamień, Łysa, Psiklatka, Łabajowa (z Jaskinią Łabajową), Dupna, Wielka Turnia, Zaklęty Mur, Zaklęty Bastion).

Miejscowość znajduje się w górnej części Doliny Szklarki^[10] i Doliny Będkowskiej, w obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie obejmującego malownicze krajobrazowo doliny i wąwozy z licznymi skałami wapiennymi, jaskiniami, źródłami krasowymi i zabytkami kultury materialnej. Przebiegające przez miejscowość szlaki turystyki pieszej i rowerowej umożliwiają zwiedzenie również pozostałych dolin tego parku krajobrazowego.

Jedną z największych atrakcji turystycznych wsi jest często odwiedzana, udostępniona turystycznie (oświetlona i z przewodnikiem) Jaskinia Nietoperzowa^[11], w której odkryto obozowisko dawnych łowców niedźwiedzia jaskiniowego z okresu paleolitu.

Na terenie Jerzmanowic położony jest Rezerwat przyrody Dolina Szklarki^[12]

Szlaki turystyczne

– z Rudawy przez Radwanowice, Łączki, całą długość Doliny Będkowskiej, Jerzmanowice do Ojcowskiego Parku Narodowego.

Szlaki rowerowe

– z Bolechowic obok Bramy Bolechowickiej przez Dolinę Bolechowicką, Las Krzemionka, przysiółek Kawiory, Bębło, górną część Doliny Będkowskiej obok Jaskini Nietoperzowej przez Jerzmanowice i Dolinę Szklarki.

Edukacja

W Jerzmanowicach znajduje się Szkoła Podstawowa im. Świętej Królowej Jadwigi oraz Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Akademii Krakowskiej.

Sport

We wsi działał klub sportowy Płomień Jerzmanowice.

Incydent Jerzmanowicki

14 stycznia 1993 roku ok. godz. 19:00 nastąpiła eksplozja wapiennego ostańca znanego jako Babia Skała. Według notatki Piotra Worytkiewicza (Gazeta, Kraków)^[13] uderzył w nią obiekt przypominający ognistą kulę. Eksplodujące odłamki skalne zostały rozrzucone w promieniu 150 metrów. Zdarzeniu towarzyszyło uszkodzenie instalacji elektrycznej w 30 domach, silny podmuch wiatru, „lewitacja przedmiotów”, zaś „psy zaczęły szczekać dopiero następnego popołudnia”^[13]. Ówczesny wójt miejscowości, poprosił naukowców z UJ i AGH o wyjaśnienie zdarzenia, w wyniku czego została powołana komisja pod kierunkiem profesora Andrzeja Maneckiego z Zakładu Mineralogii i Geochemii AGH^[13]. Meteorolodzy stwierdzili, że mógł to być efekt silnego „liniowego wyładowania atmosferycznego połączonego z tzw. piorunem kulistym”. Astronomowie nie stwierdzili upadku meteorytu^[13].

Przypisy