Jerzy Łojek

Jerzy Łojek

Jerzy Łojek w latach 60.
Data i miejsce urodzenia	3 września 1932 Warszawa
Data i miejsce śmierci	7 października 1986 Warszawa
Zawód, zajęcie	historyk
Małżeństwo	Bożena Mamontowicz-Łojek
Odznaczenia

Grób na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Jerzy Adam Łojek ps. „Leopold Jerzewski” (ur. 3 września 1932 w Warszawie, zm. 7 października 1986 tamże) – polski historyk, działacz opozycji w PRL.

Życiorys

Wnuk Adama i Franciszki Łojków, syn lekarza mjra dra Leopolda Łojka (1897–1940, zamordowany w Katyniu) i Eugenii z domu Juszko (1896–1971), miał brata Tadeusza (1935–2009), który został lekarzem^[1]. Wychowywał się w Warszawie. Od 1946 chorował na cukrzycę insulinozależną, w tym czasie rozpoczął naukę w gimnazjum imienia Wojciecha Górskiego przy ulicy Smolnej 30, w którym zdał maturę w 1951^[2].

Studia historyczne ukończył na Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem prof. Emila Kipy w 1956, doktoryzował się w 1961, a w 1967 uzyskał habilitację na podstawie dorobku naukowego oraz rozprawy Studia nad prasą i opinią publiczną w Królestwie Polskim 1815–1830. Od 1969 związany był z Instytutem Badań Literackich PAN.

W 1980 wydał publikację Dzieje sprawy Katynia o zbrodni katyńskiej, opublikowaną w drugim obiegu przez Wydawnictwo „Głos” Antoniego Macierewicza (pracując nad książką odwiedził m.in. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie celem sprawdzenia dokumentów)^[3]. Praca miała 11 znanych podziemnych wydań, będąc jedną z popularniejszych druków podziemnych dot. problematyki katyńskiej^[4] Wydanie oficjalne w 1989 miało 16 ingerencji cenzorskich^[5].

Wraz z ks. Stefanem Niedzielakiem, Stefanem Melakiem i Andrzejem Szomańskim stworzyli Obywatelski Komitet Budowy Pomnika Ofiar Zbrodni Katyńskiej, na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. 31 lipca 1981 postawili upamiętniający Krzyż Katyński, a 6 grudnia 1981 akt erekcyjny pod planowany pomnik (oba obiekty zostały natychmiast usunięte przez władze komunistyczne)^[6].

We wrześniu 1981 podpisał deklarację założycielską Klubów Służby Niepodległości. Za udział w opozycji oraz badanie sprawy zbrodni katyńskiej wielokrotnie szykanowany przez władze komunistyczne, które m.in. sprzeciwiły się nadaniu mu tytułu profesorskiego^[7]. W nocy 12/13 grudnia 1981 w chwili wprowadzenia stanu wojennego krótkotrwale aresztowany przez władze komunistyczne^[8]. W 1982 zmuszony został do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Przedmiotem jego badań była historia polityczna Polski i Europy XVII–XX w., głównie w zakresie stosunków między Europą a Rosją. Znaczna część badań i publikacji poświęcona jest epoce rozbiorów, głównie okresowi Sejmu Czteroletniego i interwencji dworu petersburskiego w Polsce w 1792 r. oraz powstaniu listopadowemu. W kręgu jego zainteresowań znalazła się historia obyczajów, świadomości społecznej, a także prasy i opinii publicznej. Publikował także poza cenzurą, w wydawnictwach drugiego obiegu. Był jednym z redaktorów naukowych Historii prasy polskiej (t. I–IV, 1976–1980). W 1974 został laureatem nagrody „The Alfred Jurzykowski Fundation Award” za całokształt twórczości.

W latach 1976–1977 oraz 1979-1986 był rozpracowywany przez Służbę Bezpieczeństwa w ramach sprawy obiektowego rozpracowania krypt. Petent^[9].

Zmarł 7 października 1986 w Warszawie. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 251-1-29)^[10].

Życie prywatne

Od 1961 żonaty z Bożeną Mamontowicz-Łojek (1937–2010)^[11], która po jego śmierci ustanowiła w 1989 Nagrodę im. Jerzego Łojka (następnie finansowaną i wyłącznie zarządzaną przez Fundację im. Jerzego Łojka przy Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku), przyznawaną „dla autorów prac o tematyce niepodległościowej i historycznej z zakresu wypełniania białych plam w historii”^[12]. Spełniając testament męża zaangażowała się na rzecz upamiętnienia zbrodni katyńskiej, współtworząc stowarzyszenie Rodziny Katyńskie. Zginęła 10 kwietnia 2010 w katastrofie smoleńskiej.

Jerzy Łojek był stryjem Piotra Łojka^[13][14].

Dzieła

Opublikował ponad 350 artykułów i 34 książki. Do jego ważniejszych prac należy zaliczyć:

• 1960 Dziennikarze i prasa w Warszawie w XVII wieku (Książka i Wiedza, Warszawa)
• 1964 Rok nadziei i rok klęski 1791-1792 (Czytelnik, Warszawa)
• 1966 Szanse Powstania Listopadowego (PAX, Warszawa)
• 1970 Dzieje pięknej Bitynki. Historia życia Zofii Potockiej 1760-1822 (PAX, Warszawa)
• 1972 Wiek markiza de Sade (Wydawnictwo Lubelskie, Lublin)
• 1979 Wokół sporów i polemik. Szkice historyczne (Wydawnictwo Lubelskie, Lublin (1979 seria I),(1984 seria II), wyd. łączne uzupełnione 1991)
• 1981 Konstytucja 3 maja – krytyczne wydanie tekstu poprzedzone obszernym wstępem historycznym (Wydawnictwo Lubelskie, Lublin)
• 1981 Opinia publiczna a geneza Powstania Listopadowego (Czytelnik, Warszawa)
• 1981 Potomkowie Szczęsnego. Dzieje fortuny Potockich z Tulczyna 1799-1921 (Wydawnictwo Lubelskie, Lublin)
• 1986 Geneza i obalenie Konstytucji 3 Maja (Wydawnictwo Lubelskie, Lublin)
• 1988 Ku naprawie Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 Maja (Interpress, Warszawa 1988)
• 1988 Dzieje zdrajcy. Stanisław Szczęsny Potocki (Wydawnictwo Śląsk, Katowice)
• 1989 Prasa w dawnej Rzeczypospolitej i Prasa w Polsce porozbiorowej (w pracy zbiorowej Dzieje prasy polskiej Interpress, Warszawa)

W „drugim obiegu” opublikował m.in. (pod pseudonimami: Antoni Jałowiecki, Leopold Jerzewski, Łukasz Jodko):

• 1979 Agresja 17 września 1939. Studium aspektów politycznych (Wydawnictwo „Głos”, in. liczne wydania; PAX, Warszawa 1990)
• 1980 Dzieje sprawy Katynia (Wydawnictwo „Głos”, 1980)
• 1986 Kalendarz historyczny (Wydawnictwo „Głos”)
• 1981 Orientacja rosyjska w polskiej walce niepodległościowej (Biblioteka Literacka i Historyczna, Warszawa)

Odznaczenia

Zarządzeniem prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego z 11 listopada 1990 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski^[15]. Postanowieniem Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 11 listopada 2006 Jerzy Łojek pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, za działalność na rzecz przemian demokratycznych w kraju, za upowszechnianie wiedzy o dziejach Narodu Polskiego^[16].

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Łojek (3 IX 1932 – 7 X 1986), „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”, 26, 1987, nr 1, s. 145–147.
• Jerzy Łojek – niepokorny historyk dylematów niepodległości. Życie, twórczość, nagroda, BożenaB. Mamontowicz-Łojek, Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 2006, ISBN 83-60624-02-X, OCLC 169965148 .
• Paweł Janowski, Łojek Jerzy, 1932-1986, historyk, publicysta, [w:] Encyklopedia Katolicka, Lublin 2006, t. XI, kol. 493.
• Jerzy Łojek: Kalendarz historyczny. Polemiczna historia Polski. Warszawa: Alfa, 1994. ISBN 83-7001-856-4. (notka biograficzna wydawcy)
• Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberg Print, t.36/4 (suplement współczesny) W-wa 2001. ISBN 83-87697-00-1 ISBN 83-87697-62-1.
• Barbara Stanisławczyk: Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska historie dramatów i miłości. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2011. ISBN 978-83-7510-814-9.
• Jerzy Łojek na stronie Paryskiej Kultury. kulturaparyska.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-16)].
• Dzieła w FBC