Jerzy Żuławski

Jerzy Żuławski

X. Wałuż
J.Ż.

Jerzy Żuławski na początku I wojny światowej
Data i miejsce urodzenia	14 lipca 1874 Lipowiec
Data i miejsce śmierci	9 sierpnia 1915 Dębica
Ważne dzieła
Trylogia księżycowa
Odznaczenia

Portret Jerzego Żuławskiego autorstwa Stanisława Wyspiańskiego

Grób pisarza na Cmentarzu Wojskowym w Dębicy

Jerzy Żuławski herbu Szeliga (ur. 14 lipca 1874 w Lipowcu, zm. 9 sierpnia 1915 w Dębicy) – polski filozof, pisarz, poeta i dramaturg okresu Młodej Polski. Wraz z Władysławem Umińskim i Antonim Langem jeden z prekursorów polskiej literatury fantastycznonaukowej. Jako poeta przedstawiciel dekadentyzmu i katastrofizmu. Autor dramatów symbolicznych oraz prozy poetyckiej, a także esejów filozoficznych.

Życiorys

Syn Kazimierza i Józefy z domu Gosławskiej. Urodził się i do drugiego roku życia przebywał w folwarku Lipowiec (obecnie przysiółek wsi Glinik) dzierżawionym przez jego ojca. Lipowiec w tym czasie był małym majątkiem ziemskim, obejmującym około 100 mórg (czyli ponad 50 hektarów) ornego gruntu, dom mieszkalny, zabudowania folwarczne, gumna, stajnię i owczarnie. Lata dzieciństwa późniejszy pisarz spędził w rodzinnym majątku, w Młynnem w dworku „Słomiana” pod Limanową. Majątek ten obejmował 300 morg gruntu ornego wraz z lasem. „Słomiana” – czteropokojowy dworek pomieścić musiał ośmioosobową rodzinę, Jerzy miał bowiem pięciu braci. [1] Uczęszczał do gimnazjum w Bochni, następnie do szkoły realnej w Krakowie. Od 1892 studiował na politechnice w Zurychu, zaś od 1895 do 1898 roku na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Bernie, gdzie uzyskał doktorat na podstawie rozprawy „Das Problem der Kausalität bei Spinoza”, której streszczenie znaleźć można w roczniku „Studiów filozoficznych” z 1901 roku. Po powrocie do Polski uczył w gimnazjum w Jaśle i Krakowie. Od 1902 roku poświęcił się wyłącznie pracy literackiej. Żuławski związany był ze środowiskiem krakowskiej bohemy artystycznej, przyjaźnił się z Kasprowiczem, Przybyszewskim, Rydlem i Tetmajerem. Po 1900 dużo podróżował. Rozwijał pasję narciarza, alpinisty i taternika. Wraz z bratem Januszem 28 sierpnia 1909 dokonał pierwszego letniego wejścia na Przełączkę pod Kopą Popradzką i Smoczą Grań w Tatrach Wysokich^[1][2].

W 1910 roku zamieszkał na stałe w Zakopanem. Był współzałożycielem Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Prowadził w willi „Łada” otwarty dom literacki, w którym gościli Witkacy, Staff, Kasprowicz, Tetmajer. Prowadził kabaret literacki "Wesoła Buda" i redagował czasopismo "Zakopane"^[2]. Gdy wybuchła I wojna światowa, wstąpił do Legionów. Był w szeregach Strzelców, redagował pismo „Do Broni”. Po wkroczeniu Pierwszej Kompanii Kadrowej na ziemie zaboru rosyjskiego w 1914 roku przez 2 dni był komisarzem Wojsk Polskich w Książu^[3]. Był komisarzem Polskiej Organizacji Narodowej w 1914 roku^[4]. Zmarł 9 sierpnia w szpitalu wojskowym w Dębicy na tyfus brzuszny^[2][5]. 10 sierpnia 1915 został pochowany na miejscowym cmentarzu wojennym^[6][7].

Był żonaty. Jego synami byli Wawrzyniec Żuławski, Marek Żuławski i Juliusz Żuławski.

Zarządzeniem prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 20 lipca 1932 został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Niepodległości za pracę w dziele odzyskania niepodległości^[8].

Twórczość

Debiutował jako poeta w roku 1895 zbiorem Na strunach duszy^[9] mocno osadzonym w poetyce dekadentyzmu.

Jego najbardziej znane utwory to trylogia science fiction dziejąca się na Księżycu (Na srebrnym globie, Zwycięzca, Stara Ziemia). Był autorem wielu zbiorów wierszy, powieści, sztuk scenicznych, rozpraw filozoficznych i estetycznych. Publikował w „Życiu”, „Młodości”, „Krytyce”, „Strumieniu”, „Chimerze”, „Słowie Polskim”. W 1900 był (wraz z Janem Stenem) redaktorem „Krytyki”^[2]. Trylogia księżycowa tłumaczona na język czeski, niemiecki, rosyjski, węgierski była inspiracją dla wielu pisarzy, zarówno polskich (np. Stanisław Lem), jak i obcych. Na jej podstawie stryjeczny wnuk pisarza, Andrzej Żuławski, nakręcił film Na srebrnym globie.

Jeden z jego najbardziej znanych wierszy „Do moich synów” (zaczynający się od słów: Synkowie moi/poszedłem w bój/jako wasz dziadek/a ojciec mój), został napisany w 1914 r.

W 2008 roku utworzona została Nagroda Literacka im. Jerzego Żuławskiego dla najlepszych polskich utworów fantastycznych.

Publikacje

Powieści

• cykl powieściowy Trylogia księżycowa, 1903-1911
  • Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca^[10] (Towarzystwo Wydawnicze S. Sadowski, Lwów 1903)
  • Zwycięzca^[11] (Gebethner, Kraków 1910)
  • Stara Ziemia^[12] (Gebethner, Kraków 1911)
• cykl powieściowy Laus feminae, 1914-1916
  • tom 1 Powrót^[13] (Tow. Akc. S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1914)
  • tom 2 Profesor Butrym^[14] (Tow. Akc. S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1916)

Zbiory opowiadań

• Opowiadania prozą^[15] (1902)
• Bajka o człowieku szczęśliwym^[16] (1910)
• Kuszenie szatana (1910)

Zbiory poezji

• Na strunach duszy^[9] (1895)
• Intermezzo^[17] (1897)
• Stance o pieśni (1897)
• Poezje^[18] (1900)
• Z domu niewoli^[19] (1902)
• Poezje tom I (1908, z cyklem Dolce stil nuovo)

Zbiory esejów

• Prolegomena^[20] (1902)
• Szkice literackie^[21] (1913)
• Przed zwierciadłem prawdy^[22] (1914)
• Miasta umarłe^[23] (1918)

Dramaty

• Dyktator^[24] (1903)
• Wianek mirtowy (1903)
• Eros i Psyche^[25] (1904)
• Ijola^[26] (1905)
• Gra.Tryptyk sceniczny^[27] (1906)
• Donna Aluica^[28] (1906)
• Za cenę łez^[29] (1909)
• Koniec Mesjasza^[30] (1911)
• Gród Słońca^[31] (1911)

Książki popularnonaukowe

• Benedykt Spinoza. Człowiek i dzieło^[32][33] (1902)

Przypisy

Bibliografia

• A. Niewiadowski, A. Smuszkiewicz: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Wydawnictwo Poznańskie, 1990.
• Jerzy Żuławski. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-10-31].
• JoannaJ. Lekan-Mrzewka JoannaJ., Żuławski Jerzy, [w:] AndrzejA. Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 913-914 .

Linki zewnętrzne

• Jerzy Żuławski. Culture.pl. [dostęp 2019-07-23].
• Anna Martuszewska: Jerzy Żuławskiego. Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej. (ang. • pol.).
• Utwory Jerzego Żuławskiego w serwisie Wolne Lektury
• Kopie cyfrowe dzieł w KPBC [2]
• Jerzy Żuławski – dzieła w bibliotece Polona

[[]]