Jerzy Bitschan

Jerzy Bitschan
Ilustracja
szeregowiec szeregowiec
Data i miejsce urodzenia

29 listopada 1904
Czeladź

Data i miejsce śmierci

21 listopada 1918
Lwów

Przebieg służby
Lata służby

1918

Siły zbrojne

Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie

Główne wojny i bitwy

wojna polsko-ukraińska:

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920-1941)
Jurek Bitschan
Miejsce śmierci Jurka Bitschana

Jerzy Bitschan, również Jurek Bitschan (ur. 29 listopada 1904 w Czeladzi-Piaskach, zm. 21 listopada 1918 we Lwowie) – polski gimnazjalista, harcerz, Orlę Lwowskie.

Życiorys

Był jedynym synem Aleksandry Zagórskiej z jej pierwszego małżeństwa[1][2][3][4]. Wraz z matką i ojczymem dr. Romanem Zagórskim zamieszkiwał we Lwowie na Kulparkowie[4].

Został uczniem szóstej klasy Gimnazjum im. Jordana[5]. Był uważany za ucznia inteligentnego[6]. Należał do II lwowskiej drużyny harcerskiej[7].

Po rozpoczętej w listopadzie 1918 polskiej obronie Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej pragnął wziąć udział w walkach. 17 listopada, tuż po przebytej anginie, odwiedziła go w domu matka, służąca w tym czasie walk w innej części miasta[4]. Na drugi dzień odprowadził matkę do linii frontu, pozostając na rogu ulicy Leona Sapiehy[4]. Pomimo braku zgody ze strony ojczyma, dr. Romana Zagórskiego, w dniu 20 listopada 1918 opuścił dom i udał się w rejon walk. Pozostawił wiadomość w formie bileciku o treści[4][8][9][10]:

Kochany tatusiu! Idę dzisiaj zameldować się do wojska. Chcę okazać, że znajdę na tyle sił, by móc służyć i wytrzymać. Obowiązkiem też moim jest iść, gdy mam dość sił, a wojska braknie ciągle dla oswobodzenia Lwowa. Z nauk zrobiłem już tyle, ile trzeba było.

Jerzy

Na jego biurku pozostała książka pt. Śpiewy historyczne autorstwa Juliana Ursyna Niemcewicza otwarta na stronie z fragmentem[11]:

Słuchajcie, rycerze młodzi
Żałosnej lutni jęczenia
Niech w was chęć do sławy rodzi
Dawnego męstwa wspomnienia
Słuchajcie, jak sławny wieniec
Walcząc w ojczyźnie obronie
Zyskał odważny młodzieniec
I w szlachetnym poległ zgonie.

Zgłosił się wówczas do wojsk polskich na Kulparkowie. Według relacji naocznego świadka, ppor. Adama Pluteckiego, w nocy 20/21 listopada 1918 kompania kulparkowska otrzymała wówczas rozkaz ataku oraz zajęcia Pohulanki i Snopkowa[4]. Początkowo nie planowano zabrać ze sobą Bitschana z uwagi na zbyt młody wiek, jednak po jego usilnych prośbach, by nie zostawiać go na kwaterze (miał stwierdzić: Spaliłbym się ze wstydu), udzielono mu pozwolenia z jednoczesnym powierzeniem opieki nad nim chor. Aleksandrowi Śliwińskiemu[4]. Po zajęciu Snopkowa Bitschan został skierowany na wartę[4]. Wówczas ośmieleni dotychczasowym powodzeniem żołnierze postanowili z cmentarza Łyczakowskiego zaatakować Ukraińców zgromadzonych w położonych naprzeciw koszarach św. Piotra i Pawła[4]. Idąc na akcję zachęcili do pójścia z nimi stojącego w budce wartowniczej Bitschana[4]. Podczas ostrzału sił polskich na cmentarzu Bitschan został trafiony dwukrotnie w nogi przez eksplodujące ukraińskie pociski ekrazytowe, jednak pomimo tego usiłował nadal strzelać[4][12] (w tym czasie śmiertelnie ranny w głowę został chor. Śliwiński)[4]. Ranny Bitschan został przeniesiony przez ppor. Pluteckiego za kaplicę i opatrzony[4]. Odniósł dodatkowo rany głowy[11]. Wobec narastającej siły ostrzału z koszar nieliczna grupa polskiego ataku została zmuszona do wycofania się w stronę Pohulanki i pozostawienia na miejscu zabitych i rannych, w tym Bitschana[4]. Jerzy Bitschan zmarł 21 listopada 1918[13][14]. Nazajutrz, 22 listopada po oswobodzeniu Lwowa przez Polaków, zakrwawione ciało chłopca – leżące na śniegu i okryte chryzantemami – zostało odnalezione, po czym rozpoznane przez jego ojczyma[4].

Jerzy Bitschan został pochowany we wspólnym pogrzebie z Aleksandrem Śliwińskim, przy licznym udziale mieszkańców Lwowa oraz przy salwie z armat i karabinów maszynowych[4]. Po ekshumacji jego szczątki zostały pochowane w krypcie katakumby III na Cmentarzu Obrońców Lwowa[1][15].

Upamiętnienie

Postać poległego w walkach o Lwów Jurka Bitschana została okryta legendą i stała się symbolem poświęcenia młodzieży w obronie miasta[16].

Po śmierci chłopca powstała popularna „Ballada Jurku Bitschanie” do słów poetki Anny Fischerówny, która poświęciła chłopcu 8-zwrotkowi wiersz zatytułowany „Jurek Bitschan”; muzykę do słów skomponował ks. Józef Polit i piosenka została wydana w Nowym śpiewniku szkolnym w Przemyślu w 1920; fragmenty: 1, 7 i 8 zwrotka[17][18]:

"Mamo najdroższa bądź zdrowa
Do braci idę w bój
Twoje uczyły mnie słowa
Nauczył przykład Twój..."
Rwie się, lecz pada na nowo...
"Ach, mamo! Nie płacz, nie!...
Niebios Przeczysta Królowo!
Ty dalej prowadź mnie!..."
Żywi walczyli do rana
Do złotych słońca zórz
Ale bez Jurka Bitschana
Bo Jurek... spoczął już...

Ulice imienia Jurka Bitschana zostały ustanowione w Ruszowie (1946), w Krakowie na Prądniku Czerwonym (1991)[19].

Odznaczenia

Rozporządzeniem Ministra Spraw Wojskowych Kazimierza Sosnkowskiego z 13 maja 1922 ochotnik Jerzy Bitschan został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych za obronę Lwowa[20].

Zarządzeniem prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 22 kwietnia 1938 Jerzy Bitschan został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości za pracę w dziele odzyskania niepodległości[21].

Przypisy

  1. ↑ a b Groby dowódców i działaczy. W: W szesnastą rocznicę. Lwów: Towarzystwo Straży Mogił Polskich Bohaterów we Lwowie, 1934, s. 30.
  2. ↑ Z żałobnej karty. „Biuletyn”. Nr 2 (9), s. 100, Listopad 1965. Koło Lwowian w Londynie. 
  3. ↑ Urszula Perkowska. Studentki Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1894-1939. 1994. s. 192
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Aleksandra Zagórska. Walka i śmierć Orlęcia. „Biuletyn”. Nr 27, s. 11-13, Grudzień 1974. Koło Lwowian w Londynie. 
  5. ↑ Zygmunt Zygmuntowicz: Wyzwolenie Małopolski. II. Obrona Lwowa. W: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga pamiątkowa 1918-1928. Kraków, Warszawa: Ilustrowany Kurier Codzienny, 1928, s. 127.
  6. ↑ Wśród mogił. Jurek Bitschan. W: Jan Gella: Ruski miesiąc 1/XI–22/XI 1918. Ilustrowany opis walk listopadowych we Lwowie z 2 mapami. Lwów: 1919, s. 194.
  7. ↑ Tadeusz Szumowski: Harcerze w obronie Lwowa – pałac Sapiehów. W: Jarosław Waniorek (red.): Obrona Lwowa. 1-22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918-1920. Relacje uczestników. Warszawa: 1993, s. 473. ISBN 83-85218-56-4.
  8. ↑ Dla Ciebie Polsko Orlęta Lwowskie. Dziecko – bohater. „Panteon Polski”, s. 16, Nr 16 z 1 listopada 1925. 
  9. ↑ Władysław Nekrasz: Harcerze w bojach. Przyczynek do udziału harcerzy polskich w walkach o niepodległość Ojczyzny w latach 1914-1921. Warszawa: 1930, s. 57.
  10. ↑ Czesław Mazurczak: Harcerstwo Sanockie 1910–1949. Kraków: Harcerska Oficyna Wydawnicza, 1990.
  11. ↑ a b Wśród mogił. Jurek Bitschan. W: Jan Gella: Ruski miesiąc 1/XI–22/XI 1918. Ilustrowany opis walk listopadowych we Lwowie z 2 mapami. Lwów: 1919, s. 195.
  12. ↑ Jerzy Grzegorkiewicz, Artur Leinwand. Obrona Lwowa: 1-22 listopada 1918, t. 2. str. 470; Stanisław Nicieja. Cmentarz Obrońców Lwowa. 1990. s. 163-164.
  13. ↑ Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934, s. 1059.
  14. ↑ Uczeń Gimnazjum im. Jordana; harcerz; żołnierz V Odcinka Jurek Bitschan [w:] Stanisław Nicieja. Cmentarz Obrońców Lwowa. 1990. s. 162; Michał Klimecki. Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Galicję Wschodnią 1918-1919. 200. s. 140
  15. ↑ Bohaterowie na miejscu wiecznego spoczynku. „Gazeta Lwowska”. Nr 238, s. 4, 16 października 1932. 
  16. ↑ Wit Sulimirski: Grupa „Sokół” – Macierz. W: Jarosław Waniorek (red.): Obrona Lwowa. 1-22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918-1920. Relacje uczestników. Warszawa: 1993, s. 470. ISBN 83-85218-56-4.
  17. ↑ Czesław Kłak, Marta Wyka: Literatura, język, kultura. t. 4, 1995, s. 84.
  18. ↑ Piosenka o Jurku Bitschanie. „Biuletyn”. Nr 52, s. 40, Styczeń 1987. Koło Lwowian w Londynie. 
  19. ↑ Alfabetyczny wykaz ulic Miasta Krakowa. 26-01-2005 (akt.). [dostęp 2015-10-23].
  20. ↑ Rozporządzenia Ministra Spraw Wojskowych. „Dziennik Personalny”. Nr 12, s. 369, 10 maja 1922. Ministerstwo Spraw Wojskowych. 
  21. ↑ M.P. z 1938 r. nr 93, poz. 143.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

PL Epolet szer.svg
Naramiennik szeregowca Wojska Polskiego (1919-39).
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
POL Krzyż Walecznych (1920) BAR.svg
Baretka: Krzyż Walecznych (1920).
Jurek Bitschan.jpg
Jurek Bitschan
JurekBitschanLwow.jpg
(c) Stako z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Miejsce śmierci Jurka Bitschana - jednego z najmłodszych Orląt Lwowskich.