Jerzy Grasberg

Jerzy Grasberg
Data i miejsce śmierci

1 sierpnia 1944
Warszawa

Stopień instruktorski

harcmistrz

Organizacja harcerska

ZHP

Jerzy Grasberg (ps. „Jurek”, zm. 1 sierpnia 1944) – polski działacz harcerski żydowskiego pochodzenia, harcmistrz ZHP. Podczas wojny redaktor Biuletynu Informacyjnego i współpracownik Haszomer Hacair. Rozstrzelany w niewyjaśnionych okolicznościach przez Armię Krajową w pierwszym dniu powstania warszawskiego.

Życiorys

Przed wojną Grasberg studiował agronomię w Uniwersytecie Warszawskim[1]. Podczas studiów udzielał się w żydowskim ruchu harcerskim i Związku Harcerstwa Polskiego[2], gdzie poznał m.in. Antka Cukiermana i Aleksandra Kamińskiego[3][1], późniejszego redaktora podziemnej prasy i autora Kamieni na szaniec[4]. W ZHP został instruktorem[2], dosłużył się stopnia harcmistrza[5].

W listopadzie 1940 roku został przesiedlony do getta warszawskiego[6]. Pomimo zamknięcia w getcie, Grasberg został jednym ze współpracowników podziemnego „Biuletynu Informacyjnego”[7][3][8][9][1]. Był korespondentem „Biuletynu” z terenu „dzielnicy żydowskiej”[10], a od 1941 także jego redaktorem do spraw żydowskich[3][11]. Donosił m.in. o wielkiej akcji deportacyjnej w getcie w 1942 roku, o warunkach bytowych zamkniętej w nim ludności[12] i o sytuacji Żydów w innych częściach kraju[11]. Tworzył także krótkie notki informacyjne na temat codziennego życia za murami gett[11]. Równocześnie działał także w organizacji Haszomer Hacair i służył jako łącznik z Szarymi Szeregami[10]. W 1942 roku, po utworzeniu Żydowskiej Organizacji Bojowej próbował wstąpić do niej wraz z grupą harcerzy, jednak sprzeciwić się temu miał Mordechaj Anielewicz[1].

W marcu 1943 roku przy pomocy Kamińskiego wydostał się z getta na tzw. „stronę aryjską”[5][13], gdzie ukrywał się wraz z żoną, Lubą Grasberg w domu przy ulicy Pańskiej 5[14][5][1]. Z powodu „niearyjskiego wyglądu” musiał stale pozostawać w mieszkaniu[1].

Mieszkanie opuścił najprawdopodobniej wieczorem 1 sierpnia 1944 roku, z zamiarem przyłączenia się do powstania warszawskiego[13]. Został jednak zatrzymany przez żandarmerię Armii Krajowej i rozstrzelany w niewyjaśnionych dotąd okolicznościach[13]. Wedle większości przekazów został aresztowany jako podejrzany o szpiegostwo lub kolaborację z Niemcami pierwszego dnia powstania warszawskiego[5][8][9][13]. Zdaniem Marka Edelmana żandarmom wydało się podejrzane, że posiadał fałszywe dokumenty oraz broń[9][13].

Nie jest jasne, czy motywy jego zabójców były antysemickie[13], czy padł ofiarą zwykłego nieporozumienia[15], czy też może antyszpiegowskiej psychozy ogarniającej ludność oblężonego miasta[16]. Śmierć Grasberga zaważyła na losach ocalałych bojowników Żydowskiej Organizacji Bojowej, którzy z obawy przed Armią Krajową zdecydowali się przyłączyć do Armii Ludowej[13].

Żona Grasberga przeżyła wojnę[3], dzień przed powstaniem wyjechała z miasta i została odcięta na Pradze[13], gdzie doczekała nadejścia wojsk radzieckich.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Engelking i Libionka 2009 ↓, s. 30–41.
  2. ↑ a b Edelman, Bereś i Burnetko 2008 ↓, s. 492.
  3. ↑ a b c d Zimmerman 2015a ↓, s. 451.
  4. ↑ Zimmerman 2015b ↓, s. 56.
  5. ↑ a b c d Balicka-Kozłowska 2002 ↓, s. 106–107.
  6. ↑ Zimmerman 2015a ↓, s. 465.
  7. ↑ Wachowicz ↓, s. 213–214.
  8. ↑ a b Bikont, Engelking i Libionka 2009 ↓, § „Dlaczego redaktor naczelny…”.
  9. ↑ a b c Burnetko 2008 ↓, § „W tym samym czasie na podwórku przy Pańskiej…”.
  10. ↑ a b Sobczak 1988 ↓, s. 102.
  11. ↑ a b c Zimmerman 2015b ↓, s. 156.
  12. ↑ Zimmerman 2015a ↓, s. 451, 465.
  13. ↑ a b c d e f g h Engelking i Libionka 2009 ↓, s. 31–41.
  14. ↑ Edelman, Bereś i Burnetko 2008 ↓, s. 203.
  15. ↑ Zimmerman 2015b ↓, s. 406–407.
  16. ↑ Engelking i Libionka 2009 ↓, s. 31–41, 160–163.

Bibliografia