Jerzy II Grecki

Jerzy II
Γεώργιος Β΄ της Ελλάδας

— Król Greków —
Król Grecji
Okres	od 1922 do 1924
Poprzednik	Konstantyn I Glücksburg
Następca	republika
Król Grecji
Okres	od 1935 do 1947
Poprzednik	republika
Następca	Paweł I Glücksburg
Dane biograficzne
Dynastia	Glücksburgowie
Data urodzenia	19 lipca 1890
Data śmierci	1 kwietnia 1947
Ojciec	Konstantyn I Glücksburg
Matka	Zofia Hohenzollern
Odznaczenia

Grób Jerzego II na prywatnym cmentarzu, w Tatoi

Jerzy II (ur. 19 lipca 1890 w Tatoi, zm. 1 kwietnia 1947 w Atenach) – król Grecji w latach 1922–1924 i 1935–1947 z dynastii Glücksburgów, bocznej linii Oldenburgów. Syn Konstantyna I Greckiego i Zofii Pruskiej.

Życiorys

Pierwszy okres sprawowania władzy

Królem został po abdykacji ojca Konstantyna I, 27 września 1922. Przyczyną rezygnacji Konstantyna z tronu było rozgoryczenie społeczeństwa po przegranej wojnie z Turcją, wyrażone w rewolucji 11 września 1922. Dzień po formalnym przejęciu korony przez Jerzego do Aten wkroczyły oddziały wierne sformowanemu przez wojsko Komitetowi Rewolucyjnemu^[1].

Polityka rządu sformowanego przez wojskowych, z premierem Stylianosem Gonatasem, spotkała się ze sprzeciwem części oficerów o przekonaniach rojalistycznych. Próba puczu przeprowadzona przez gen. Jeorjosa Leonardopulosa zakończył się jednak klęską, zaś rząd oskarżył Jerzego II o współorganizację spisku^[2]. W grudniu 1923 republikanie odnieśli zwycięstwo w wyborach parlamentarnych, zaś w marcu 1924 przegłosowali pozbawienie panującej dynastii tronu^[2]. Jerzy II odmówił dobrowolnej abdykacji^[3]. 25 marca 1924 (święto niepodległości) parlament ogłosił Grecję republiką^[4], co 13 kwietnia 1924 potwierdził powszechny plebiscyt^[2].

Członkowie rodziny królewskiej postanowili opuścić kraj. Odjazdowi władcy nie towarzyszyło zbyt wiele osób ponieważ sam władca o to prosił. Parowiec z rodziną królewską skierował się do Rumunii żegnany odgłosami piętnastu strzałów armatnich z lądu.

Król Jerzy osiadł w Londynie, gdzie przez dwanaście lat żył w Brown's Hotel. W proklamowanej w 1924 Republice Grecji, pod koniec 1934 do władzy doszło stronnictwo monarchistyczne. W listopadzie 1935 ponad 75% Greków zagłosowało w plebiscycie za restauracją monarchii^[5]. Plebiscyt ten został zmanipulowany. Według oficjalnych wyników za powrotem monarchii oddano 1,49 mln głosów, zaś 32 tys. padły przeciwko. Oznaczało to, że deklarowana liczba oddanych głosów była o 400 tys. wyższa niż łączna liczba uprawnionych do głosowania; wyniki te A. Brzeziński uważa za niewiarygodne^[6]

Do 1941

Jerzy II wrócił do kraju po tym, gdy delegacja grecka na czele z gen. Jeorjosem Kondilisem oficjalnie poprosiła o to w Londynie. Jerzemu towarzyszył brat Paweł, naturalny następca tronu, ponieważ król nie miał dzieci. Nie mogąc zamieszkać w ateńskim pałacu królewskim, zajętym już przez Parlament Grecji, król przeniósł się do rodzinnej rezydencji w Tatoi, odległej o ok. 27 km od centrum miasta.

Jedną z pierwszych decyzji Jerzego II było ogłoszenie amnestii wobec uczestników nieudanego wenizelistowskiego zamachu stanu z marca tego samego roku, mimo sceptycyzmu rządzącej Partii Ludowej. Następnie król rozwiązał parlament. Na czele rządu pozaparlamentarnego stanął Konstantinos Demertzis. W styczniu 1936 w kolejnych wyborach rojaliści i wenizeliści wraz z sojusznikami uzyskali niemal identyczną liczbę mandatów (143 i 142). Demertzis ponownie stanął na czele rządu traktowanego jako tymczasowy, nieoczekiwanie jednak zmarł. Wówczas król mianował premierem gen. Joanisa Metaksasa. Z kryzysem gospodarczym i politycznym zbiegł się konflikt społeczny i fala protestów robotniczych. W sierpniu 1936 Jerzy II poparł zamach stanu Metaksasa, zastępując ustrój demokratyczny autorytaryzmem inspirowanym częściowo wzorcem faszyzmu włoskiego^[7]. Król oddał całość władzy w ręce Metaksasa, usuwając się z życia publicznego^[8].

II wojna światowa

W 1940 Grecję zaatakowały wojska włoskie. Mimo szczupłych sił, kraj okazał się bardzo dobrze przygotowany do obrony. Toteż wiosną 1941, już po niespodziewanej śmierci dyktatora Metaksasa, do agresji dołączyły III Rzesza i Bułgaria. Król z rodziną uciekli za granicę. Z Kairu król wydał antydatowaną proklamację do narodu, stwarzając wrażenie, że powstała jeszcze na Krecie, przez którą rodzina królewska ewakuowała się do Egiptu. W Londynie Jerzy II powołał tymczasowy rząd na wygnaniu^[9]. Na emigracji król nie śledził bieżącej sytuacji w okupowanej Grecji. Jak pisze Tadeusz Czekalski

Drastyczne czystki przeprowadzono w greckich siłach zbrojnych na wychodztwie. Trzy greckie brygady zredukowano do jednej, większą część ich składu internując, do końca wojny, w brytyjskich obozach jenieckich, jako uznanych za nieprzychylnych idei odtworzenia po wojnie monarchii^[11].

Wielka Brytania wspierała powrót króla do kraju po zakończeniu działań wojennych. 4 lipca 1944 Jerzy II deklarował przywrócenie konstytucji z 1911, przeprowadzenie wolnych wyborów^[10]. Mimo tego król był w okupowanej Grecji całkowicie niepopularny. Znacznie większe poparcie społeczeństwa miała lewicowa partyzantka ELAS i sformowany przez lewicę Polityczny Komitet Wyzwolenia Narodowego^[12][13].

W październiku 1944 r. nastąpiło wyzwolenie Grecji spod okupacji. W duchu uzgodnień dokonanych w Warkizie k. Aten pomiędzy aliantami, powracającym do kraju rządem greckim oraz dowódcami z ugrupowań greckiego ruchu oporu, 1 września 1946 odbyło się referendum narodowe o ustroju państwa. Według opublikowanych wyników, 68% głosujących opowiedziało się wtedy za powrotem monarchy. Na jego mocy król Jerzy II po raz drugi powrócił do kraju. Referendum odbyło się w warunkach terroru policyjno-wojskowego, skierowanego przeciw lewicy, jaki rozpoczął się praktycznie natychmiast po zawarciu porozumienia z Warkizy. W tym okresie aresztowano i często także torturowano oraz skazano na długoletnie więzienie co najmniej 80 tys. osób^[11][14]. Dodatkowo w okresie przedwyborczym oraz przed referendum ustrojowym zaznaczyła się aktywność bojówek o orientacji prawicowo-monarchistycznej. W szczególności doszło do 1289 mordów, 6671 zranień, 31 632 przypadków tortur, 165 gwałtów i 18 767 rabunków wobec działaczy lewicy i ich rodzin. Zniszczono 767 biur i punktów informacji wyborczej lewicy^[15]. Niemal bezpośrednio po ogłoszeniu wyniku referendum, kraj ogarnęła wojna domowa, w której zginęło od 70 tysięcy^[16] do 80 tys. Greków^[17], dziesiątki tysięcy dotkniętych zostało trwałym inwalidztwem, a od 50^[17] do ok. 60 tysięcy wychodźców politycznych musiało udać się na emigrację^[18].

Po powrocie do kraju

Niezwłocznie po królewskim powrocie, przez greckie siły zbrojne przetoczyła się fala procesów, w tym kilkudziesięciu wyroków śmierci, nieraz jedynie za postawę, przez co sądy rozumiały niechęć żołnierzy wobec idei monarchii^[19]. W siedem miesięcy później król zmarł na zawał serca. Pochowano go na prywatnym cmentarzu greckiej rodziny królewskiej w Tatoi. Jego następcą został brat Paweł I Grecki^[20].

W 1937 odznaczony Orderem Orła Białego^[21], co mogło mieć związek z zakupami dla greckich sił zbrojnych uzbrojenia polskiej produkcji, zwłaszcza 36 myśliwców PZL P.24^[22].

Życie prywatne

27 lutego 1921 poślubił Elżbietę Hohenzollern-Sigmaringen, córkę króla Rumunii Ferdynanda I. Para nie miała dzieci i rozwiodła się 6 lipca 1935.

Przypisy

Bibliografia

• „Emeis oi Ellines – Historia Wojen Współczesnej Grecji”, uniwersytecka praca zbiorowa, (gr.), wyd. Skai Biblio 2008
• D.H.Close „The Greek Civil War – Studies of Polarization”
• Fivos N. Gfigoriadis (gr.) „Historia Wojny Domowej 1945-49”