Jerzy Iwanow-Szajnowicz

Jerzy Iwanow-Szajnowicz
Γεώργιος Ιβάνοφ Jerzy Iwanow
Data i miejsce urodzenia

14 grudnia 1911
Warszawa

Data i miejsce śmierci

4 stycznia 1943
Ateny

Przebieg służby
Lata służby

1941–1943

Siły zbrojne

Special operations executive.png Special Operations Executive
grecki ruch oporu

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa †

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Jerzego (Wielka Brytania) Krzyż Komandorski Krzyża Męstwa (Grecja)
Tablica w parafii miejsca urodzenia – kościół Św. Aleksandra w Warszawie
Pomnik Jerzego Iwanowa-Szajnowicza w Salonikach

Jerzy Iwanow-Szajnowicz, właśc. Jerzy Iwanow (ur. 14 grudnia 1911 w Warszawie, zm. 4 stycznia 1943 w Atenach) – polski harcerz, sportowiec, pływak, w czasie II wojny światowej agent brytyjskich i polskich służb specjalnych, bohater greckiego ruchu oporu.

Życiorys

Był synem rosyjskiego pułkownika, Władimira Iwanowa i Polki Leonardy Szajnowicz. Dzieciństwo spędził w Warszawie. Gdy matka wyszła ponownie za mąż za Greka Jannisa Lambrianidisa w 1925, wraz z rodziną przeprowadził się do Salonik[1]. Od 1927 trenował grę w piłkę nożną i piłkę wodną w KS Iraklis Saloniki. Od 1928, jako reprezentant tego klubu w piłce wodnej, nie opuścił żadnych ważniejszych zawodów[2]. Był znakomitym pływakiem[3][4]. W latach 1931–1935 startował we wszystkich ogólnogreckich zawodach pływackich[5]. W 1935 uzyskał obywatelstwo polskie[6]. Wspólnie z bratem, Antonisem Lambrianidisem zwyciężył w ważnych greckich zawodach żeglarskich w 1936. Członek drużyny piłki wodnej AZS Warszawa i reprezentacji Polski w piłce wodnej.

Maturę zdał w Liceum Francuskiej Misji Świeckiej w 1933, w 1938 ukończył – jako magister nauk rolniczych – Katolicki Uniwersytet w Lowanium. W sierpniu 1939 uzyskał dyplom Institut d’Agronomie de la France d’Outre-Mer[7]. Był poliglotą – oprócz polskiego opanował świetnie języki: angielski, rosyjski, francuski, niemiecki i grecki.

Wybuch wojny zastał go w Grecji. W latach 1939–1940 starał się drogą korespondencyjną o wcielenie w szeregi Polskich Sił Zbrojnych. Od kwietnia 1941 przebywał w Palestynie. Oczekiwał na skierowanie do Brygady Karpackiej, jednak ostatecznie trafił do służby brytyjskiej[1]. Jako człowiek British Special Operations Executive unit No.004 w Kairze został agentem brytyjskiego wywiadu. Po przeszkoleniu w Aleksandrii został w październiku 1941 (pod kryptonimem „033 B”) przetransportowany na pokładzie brytyjskiego okrętu podwodnego „Thunderbolt” do Grecji, gdzie przyjął fałszywe konspiracyjne nazwisko Kiriakos Paryssis[8].

We współpracy z szerokim spektrum greckiego ruchu oporu, w tym z organizacjami patriotycznymi i postaciami zaliczonymi następnie do rdzenia jego legendy[9] prowadził działalność szpiegowską i sabotażową. Przekazywał dowództwu angielskiemu informacje o niemieckich instalacjach wojskowych w Grecji, ruchach wojsk niemieckich i włoskich, konwojach płynących do Afryki Północnej. Grupa Iwanowa zniszczyła lub uszkodziła około 400 samolotów niemieckich i włoskich, sabotując dodatkiem opiłków żelaznych ich silniki, remontowane w zakładach Bracia Maltsinioti w Atenach[10]. Wykorzystując umiejętności pływackie, dzięki pomocy greckich konspiratorów, Iwanow miał osobiście minować i niszczyć niemieckie okręty podwodne i transportowe w porcie i na redzie[9]. Należy jednak zaznaczyć, że działalność Szajnowicza-Iwanowa obrosła w mity, w dużej mierze na podstawie powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza, zawierającej elementy fikcji[11]. Przypisywane jest mu w literaturze zatopienie niemieckiego okrętu podwodnego U-133 za pomocą podłożonej bomby, jednakże opis ten jest fikcyjny, a w rzeczywistości okręt ten zatonął 14 marca 1942 roku na minie (być może doszło do przypisania tego Szajnowiczowi podczas wojny, lub on sam to podawał dla celów propagandowych)[12]. Brak jest również jakichkolwiek dowodów na zatopienie lub choćby uszkodzenie przez niego greckiego niszczyciela „Vasilefs Georgios” zdobytego przez Niemców – być może było to rozgłaszane dla propagandy[12]. Brak również przesłanek świadczących o uszkodzeniu przez niego okrętu podwodnego U-372, przed jego zatopieniem przez brytyjskie okręty[12]. Trudno zweryfikować także ogólnikowe opisy literackie topienia lub uszkadzania innych statków i okrętów[13].

Trzykrotnie ujęty przez gestapo, dwukrotnie zdołał zbiec. Po raz pierwszy już w grudniu 1941 został zadenuncjowany przez znajomego i schwytany przez gestapo, zbiegł w czasie przewożenia go samochodem. 8 września 1942, rozpoznany i zdradzony przez znajomego, został aresztowany w Atenach po raz trzeci. 2 grudnia otrzymał od sądu niemieckiego potrójny wyrok śmierci. Zwierzchnik greckiego kościoła prawosławnego, arcybiskup Aten Damaskin, usiłował ocalić Iwanowowi życie, odwiedzając więźnia w celi i jednocześnie interweniując u Niemców i u Aliantów, z sugestią wymiany ważnych jeńców wojennych. Do propozycji tych jednakże przychylnie odniosła się tylko strona niemiecka. Skazaniec zginął 4 stycznia 1943, najpierw raniony przez SS-mana podczas próby ucieczki z miejsca straceń – strzelnicy wojskowej w dzielnicy Aten Kesariani, następnie rozstrzelany z innymi skazańcami. Według źródeł greckich przed śmiercią wołał jeszcze „Niech żyje Grecja, niech żyje Polska” – Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία![5] Spoczął na trzecim cmentarzu dzielnicy Nikea, w Atenach[14].

Międzynarodowe uznanie zasług

Kiesariani, obecnie dzielnica Aten – prawdopodobnie to tutaj rozstrzelano Jerzego Iwanowa-Szajnowicza

W lipcu 1945 marszałek, Harold Alexander ogłosił podziękowanie dla Iwanowa w imieniu Narodów Sprzymierzonych, a królowa Elżbieta II w kilka lat po śmierci agenta, przekazała rodzinie zmarłego 1000 funtów w uznaniu jego zasług. Jego imieniem (Ιβανώφειο – Iwanofio)[15] nazwano m.in. halę sportową Salonik, jego macierzystego klubu Iraklis. Według ocen greckich, bohater obu narodów okazał się też najskuteczniejszym sabotażystą, jakim Alianci dysponowali w całym okresie II wojny światowej.

W Polsce, imieniem Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, nazwano ulice takich miast jak: Warszawa[16][17], Kraków[18][19], Szczecin[20][21], Kielce[22][23], Częstochowa[24][25], Sochaczew[26], Włocławek[27], Zgorzelec[28].

Jest patronem 24 Piotrkowskiej Drużyny Harcerskiej „PORT”[29].

W kulturze

Bohater literacki biograficznej powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza Agent Nr. 1. W 1971 nakręcono w Polsce film – dramat sensacyjny na kanwie wydarzeń z działalności szpiegowskiej i dywersyjnej Iwanowa-Szajnowicza w Grecji, pt. Agent nr 1, w reż. Zbigniewa Kuźmińskiego z Karolem Strasburgerem w roli głównej[11].

Odznaczenia pośmiertne

Przypisy

  1. a b Mała encyklopedia 1971 ↓, s. 248.
  2. Por. informacje (język gr.) przy artykule o najważniejszych, historycznych pomnikach miasta.
  3. M.in. w 1934r zdobył mistrzostwo Grecji w konkurencji 100 m, stylem wolnym.
  4. M.in. w 1933r akademicki mistrz i zdobywca rekordu Belgii, w konkurencji 50m stylem wolnym.Źródło:waterpolo live.gr.
  5. a b Por. notatka o Iwanowie na greckim portalu, poświęconym tematyce historycznej.
  6. Jerzy Iwanow-Szajnowicz. [dostęp 2016-01-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (20 lutego 2014)].
  7. Zbigniew Judycki „Mazowszanie w świecie, część III” Niepodległość i Pamięć 23/1 (53), 365-443, 2016.
  8. j.w.
  9. a b Por. nota na portalu historycznym.
  10. Relacja prasowa z odsłonięcia przez prezydentów obu państw wystawy o Iwanowie (gr.).
  11. a b Kasperski 2018 ↓, s. 58.
  12. a b c Kasperski 2018 ↓, s. 61–62.
  13. Kasperski 2018 ↓, s. 63.
  14. (gr.) 3ο κοιμητήριο Νίκαιας [1].
  15. Patrz opis i fotografie.
  16. Nazwy ursynowskich ulic - patroni, ursynow.um.warszawa.pl [dostęp 2022-07-17] (pol.).
  17. Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, Warszawa Ursynów w OpenStreetMap
  18. Alfabetyczny wykaz ulic Miasta Krakowa, [w:] www.iskrakow.krak.pl [online], www.web.archive.org [dostęp 2022-07-17] [zarchiwizowane z adresu 2005-05-06].
  19. Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Kraków w OpenStreetMap
  20. Szczecin - Wykaz Ulic, wykaz.rky.pl [dostęp 2022-07-17].
  21. Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Szczecin w OpenStreetMap
  22. Dominik Masierak, Ulica Szajnowicza-Iwanowa wreszcie będzie jak nowa. Remont jeszcze w tym roku, kielce.tvp.pl, 26 maja 2022 [dostęp 2022-07-17] (pol.).
  23. Aleja Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Kielce w OpenStreetMap
  24. Wyborcza.pl, czestochowa.wyborcza.pl [dostęp 2022-07-17].
  25. Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Częstochowa w OpenStreetMap
  26. Jerzego Szajnowicza, Sochaczew w OpenStreetMap
  27. Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Włocławek w OpenStreetMap
  28. Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, Zgorzelec w OpenStreetMap
  29. I Środowiskowy Szczep Harcerski Matecznik, I Środowiskowy Szczep Harcerski Matecznik [dostęp 2022-07-17] (pol.).
  30. a b c 70η επέτειος από τον ηρωικό θάνατο του Γιώργου Ιβάνοφ-Σαϊνόβιτς, athens.mfa.gov.pl, 8 stycznia 2013 [dostęp 2019-10-08] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-16] (gr.).

Bibliografia

  • Maria i Janusz Przymanowscy: Leonarda i jej synowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980. ISBN 83-08-00082-7.
  • Tadeusz Kasperski. Mity a prawda. Iwanow-Szajnowicz kontra Kriegsmarine. „Morze”. Nr 3/2018. IV (30), marzec 2018. Warszawa. ISSN 2543-5469. 
  • Mała encyklopedia wojskowa. R-Ż. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.

Media użyte na tej stronie

UK George Cross ribbon.svg
Baretka brytyjskiego Krzyża Jerzego (George Cross).
Kaisariani skopeftirio 1.jpg
Kesariani, Ateny, Grecja. Teren byłej strzelnicy wojskowej (jedna z kilku, sąsiadujących ze sobą), miejsce straceń greckich patriotów, w trakcie II wojny światowej. Prawdopodobnie to tu rozstrzelano m.in. Jurka Szajnowicza-Iwanowa, wybitnego sportowca, greckiego i polskiego, następnie organizatora ruchu oporu w Grecji, bohatera obu narodów. Niestety, widoczne na fotografii starannie wykonane tablice, dotyczą znacznie późniejszej egzekucji i jedynie jednej z grup patriotów, tu poległych
Wwa Kościół św Aleksandra 17.JPG
Autor: Beemwej, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Warszawa pl. Trzech Krzyży. Kościół św. Aleksandra. Tablica Jerzy Iwanow Szajnowicz.
Warszawa-tablica na Nowym Swiecie.jpg
(c) Zu z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0
Czasowe miejsce zamieszkania Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, przy ul. Nowy Świat w Warszawie (fot Zu)
Statue of Szajnowicz Iwanow.JPG
Statue of Szajnowicz Iwanow in Thessaloniki.
Special operations executive.png
Autor: Madelgarius, Licencja: CC BY-SA 3.0
Special operations executive
GRE Commander's Medal of Valour ribbon.svg
Autor: Borodun, Licencja: CC BY 4.0
Commander's Prize of Valour ribbon bar (for flag officers), Greece.