Jerzy Iwanow-Szajnowicz

Jerzy Iwanow-Szajnowicz

Γεώργιος Ιβάνοφ Jerzy Iwanow

Data i miejsce urodzenia	14 grudnia 1911 Warszawa
Data i miejsce śmierci	4 stycznia 1943 Ateny
Przebieg służby
Lata służby	1941–1943
Siły zbrojne	Special Operations Executive grecki ruch oporu
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa †
Odznaczenia

Tablica w parafii miejsca urodzenia – kościół Św. Aleksandra w Warszawie

(c) Zu z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Tablica przy ul. Nowy Świat w Warszawie

Pomnik Jerzego Iwanowa-Szajnowicza w Salonikach

Jerzy Iwanow-Szajnowicz, właśc. Jerzy Iwanow (ur. 14 grudnia 1911 w Warszawie, zm. 4 stycznia 1943 w Atenach) – polski harcerz, sportowiec, pływak, w czasie II wojny światowej agent brytyjskich i polskich służb specjalnych, bohater greckiego ruchu oporu.

Życiorys

Był synem rosyjskiego pułkownika, Władimira Iwanowa i Polki Leonardy Szajnowicz. Dzieciństwo spędził w Warszawie. Gdy matka wyszła ponownie za mąż za Greka Jannisa Lambrianidisa w 1925, wraz z rodziną przeprowadził się do Salonik^[1]. Od 1927 trenował grę w piłkę nożną i piłkę wodną w KS Iraklis Saloniki. Od 1928, jako reprezentant tego klubu w piłce wodnej, nie opuścił żadnych ważniejszych zawodów^[2]. Był znakomitym pływakiem^[3][4]. W latach 1931–1935 startował we wszystkich ogólnogreckich zawodach pływackich^[5]. W 1935 uzyskał obywatelstwo polskie^[6]. Wspólnie z bratem, Antonisem Lambrianidisem zwyciężył w ważnych greckich zawodach żeglarskich w 1936. Członek drużyny piłki wodnej AZS Warszawa i reprezentacji Polski w piłce wodnej.

Maturę zdał w Liceum Francuskiej Misji Świeckiej w 1933, w 1938 ukończył – jako magister nauk rolniczych – Katolicki Uniwersytet w Lowanium. W sierpniu 1939 uzyskał dyplom Institut d’Agronomie de la France d’Outre-Mer^[7]. Był poliglotą – oprócz polskiego opanował świetnie języki: angielski, rosyjski, francuski, niemiecki i grecki.

Wybuch wojny zastał go w Grecji. W latach 1939–1940 starał się drogą korespondencyjną o wcielenie w szeregi Polskich Sił Zbrojnych. Od kwietnia 1941 przebywał w Palestynie. Oczekiwał na skierowanie do Brygady Karpackiej, jednak ostatecznie trafił do służby brytyjskiej^[1]. Jako człowiek British Special Operations Executive unit No.004 w Kairze został agentem brytyjskiego wywiadu. Po przeszkoleniu w Aleksandrii został w październiku 1941 (pod kryptonimem „033 B”) przetransportowany na pokładzie brytyjskiego okrętu podwodnego „Thunderbolt” do Grecji, gdzie przyjął fałszywe konspiracyjne nazwisko Kiriakos Paryssis^[8].

We współpracy z szerokim spektrum greckiego ruchu oporu, w tym z organizacjami patriotycznymi i postaciami zaliczonymi następnie do rdzenia jego legendy^[9] prowadził działalność szpiegowską i sabotażową. Przekazywał dowództwu angielskiemu informacje o niemieckich instalacjach wojskowych w Grecji, ruchach wojsk niemieckich i włoskich, konwojach płynących do Afryki Północnej. Grupa Iwanowa zniszczyła lub uszkodziła około 400 samolotów niemieckich i włoskich, sabotując dodatkiem opiłków żelaznych ich silniki, remontowane w zakładach Bracia Maltsinioti w Atenach^[10]. Wykorzystując umiejętności pływackie, dzięki pomocy greckich konspiratorów, Iwanow miał osobiście minować i niszczyć niemieckie okręty podwodne i transportowe w porcie i na redzie^[9]. Należy jednak zaznaczyć, że działalność Szajnowicza-Iwanowa obrosła w mity, w dużej mierze na podstawie powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza, zawierającej elementy fikcji^[11]. Przypisywane jest mu w literaturze zatopienie niemieckiego okrętu podwodnego U-133 za pomocą podłożonej bomby, jednakże opis ten jest fikcyjny, a w rzeczywistości okręt ten zatonął 14 marca 1942 roku na minie (być może doszło do przypisania tego Szajnowiczowi podczas wojny, lub on sam to podawał dla celów propagandowych)^[12]. Brak jest również jakichkolwiek dowodów na zatopienie lub choćby uszkodzenie przez niego greckiego niszczyciela „Vasilefs Georgios” zdobytego przez Niemców – być może było to rozgłaszane dla propagandy^[12]. Brak również przesłanek świadczących o uszkodzeniu przez niego okrętu podwodnego U-372, przed jego zatopieniem przez brytyjskie okręty^[12]. Trudno zweryfikować także ogólnikowe opisy literackie topienia lub uszkadzania innych statków i okrętów^[13].

Trzykrotnie ujęty przez gestapo, dwukrotnie zdołał zbiec. Po raz pierwszy już w grudniu 1941 został zadenuncjowany przez znajomego i schwytany przez gestapo, zbiegł w czasie przewożenia go samochodem. 8 września 1942, rozpoznany i zdradzony przez znajomego, został aresztowany w Atenach po raz trzeci. 2 grudnia otrzymał od sądu niemieckiego potrójny wyrok śmierci. Zwierzchnik greckiego kościoła prawosławnego, arcybiskup Aten Damaskin, usiłował ocalić Iwanowowi życie, odwiedzając więźnia w celi i jednocześnie interweniując u Niemców i u Aliantów, z sugestią wymiany ważnych jeńców wojennych. Do propozycji tych jednakże przychylnie odniosła się tylko strona niemiecka. Skazaniec zginął 4 stycznia 1943, najpierw raniony przez SS-mana podczas próby ucieczki z miejsca straceń – strzelnicy wojskowej w dzielnicy Aten Kesariani, następnie rozstrzelany z innymi skazańcami. Według źródeł greckich przed śmiercią wołał jeszcze „Niech żyje Grecja, niech żyje Polska” – Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία!^[5] Spoczął na trzecim cmentarzu dzielnicy Nikea, w Atenach^[14].

Międzynarodowe uznanie zasług

Kiesariani, obecnie dzielnica Aten – prawdopodobnie to tutaj rozstrzelano Jerzego Iwanowa-Szajnowicza

W lipcu 1945 marszałek, Harold Alexander ogłosił podziękowanie dla Iwanowa w imieniu Narodów Sprzymierzonych, a królowa Elżbieta II w kilka lat po śmierci agenta, przekazała rodzinie zmarłego 1000 funtów w uznaniu jego zasług. Jego imieniem (Ιβανώφειο – Iwanofio)^[15] nazwano m.in. halę sportową Salonik, jego macierzystego klubu Iraklis. Według ocen greckich, bohater obu narodów okazał się też najskuteczniejszym sabotażystą, jakim Alianci dysponowali w całym okresie II wojny światowej.

W Polsce, imieniem Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, nazwano ulice takich miast jak: Warszawa^[16][17], Kraków^[18][19], Szczecin^[20][21], Kielce^[22][23], Częstochowa^[24][25], Sochaczew^[26], Włocławek^[27], Zgorzelec^[28].

Jest patronem 24 Piotrkowskiej Drużyny Harcerskiej „PORT”^[29].

W kulturze

Bohater literacki biograficznej powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza Agent Nr. 1. W 1971 nakręcono w Polsce film – dramat sensacyjny na kanwie wydarzeń z działalności szpiegowskiej i dywersyjnej Iwanowa-Szajnowicza w Grecji, pt. Agent nr 1, w reż. Zbigniewa Kuźmińskiego z Karolem Strasburgerem w roli głównej^[11].

Odznaczenia pośmiertne

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – 30 marca 1945 (Polska)^[30]
• Krzyż Jerzego – 5 marca 1962 (Wielka Brytania)^[30]
• Złoty Krzyż Męstwa – 25 maja 1976 (Grecja)^[30]

Przypisy

Bibliografia

• Maria i Janusz Przymanowscy: Leonarda i jej synowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980. ISBN 83-08-00082-7.
• Tadeusz Kasperski. Mity a prawda. Iwanow-Szajnowicz kontra Kriegsmarine. „Morze”. Nr 3/2018. IV (30), marzec 2018. Warszawa. ISSN 2543-5469. 
• Mała encyklopedia wojskowa. R-Ż. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.