Jerzy Kotula

Jerzy Kotula

Data i miejsce urodzenia	1855 Ipoly-Sagh
Data i miejsce śmierci	29 lipca 1889 Cieszyn

Jerzy Kotula (ur. 1855 w Ipoly-Sagh, zm. 29 lipca 1889 w Cieszynie) – polski księgarz, wydawca.

Syn Andrzeja. Od lat 70. XIX wieku pomocnik księgarski w Cieszynie, od 1883 roku prowadził własną księgarnię. Już od 1879 roku prowadził własną działalność wydawniczą, wydając m.in. broszurę Józefa Ignacego Kraszewskiego zatytułowaną W sprawie szkół ludowych na Szląsku. Opracowywał bibliografię polską w Slovanským katalogu bibliografickým, współpracował z redakcją Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Członek Macierzy Szkolnej, działacz Towarzystwa Ewangelickiego Oświaty Ludowej.

Pochodzenie i dzieciństwo

Pochodził z rodziny, która osiedliła się na Śląsku Cieszyńskim w XVI wieku w związku z tzw. kolonizacją wołoską. Jerzy Kotula należał do tzw. "linii młynarskiej" rodu Kotulów, wywodzącej się od Pawła Kotuli (zm. 1732), młynarza w Grodziszczu^[1]. Dziad Jerzego, Józef Kotula (zm. 1844), był właścicielem gruntu nr 59 w tej samej wsi^[2].

Jerzy przyszedł na świat jako czwarte dziecko Andrzeja, polskiego notariusza i działacza narodowego na Śląsku Cieszyńskim, i jego żony Anny Zuzanny z Tetlów. Był bratem Bolesława, Ludmiły Anny, Ludomira i Rudolfa. Miał też przyrodnią siostrę Emilię, pochodzącą z pierwszego małżeństwa matki^[3].

Urodził się na Węgrzech, gdzie jego ojciec pracował jako urzędnik ksiąg gruntowych. Później rodzina Kotulów powróciła do Cieszyna; Jerzy w 1867 roku rozpoczął naukę w tamtejszym gimnazjum ewangelickim. Uczył się tam do 1869 lub 1870 roku. Nie wiadomo, gdzie kontynuował naukę (sądzi się, że poza Cieszynem^[4]).

Początki działalności

Około 1875 roku Jerzy został pomocnikiem w księgarni Karola Malika (była to pierwsza polska księgarnia na Śląsku Cieszyńskim).

Działalność publiczną rozpoczął w drugiej połowie lat 70. XIX w. W dniach 26-28 stycznia 1878 roku zorganizował w Czytelni Ludowej w Cieszynie wystawę czasopism polskich, które wyszły na ziemiach polskich w roku poprzednim oraz wśród Polonii amerykańskiej. "Gwiazdka Cieszyńska" określiła wystawę jako ciekawą i pouczającą; zwiedziło ją 110 osób.

W tym czasie nawiązał współpracę z informatorem Slovanský katalog bibliografický – opracował dla niego dział bibliografii polskiej za lata 1877, 1878 i 1880. Dwa pierwsze zestawienia przychylnie oceniał Józef Ignacy Kraszewski. Trzecie zostało skrytykowane, a krakowscy bibliografowie zarzucali Kotuli plagiat. Później Kotula nie opracowywał już bibliografii polskiej dla tego informatora, być może z przyczyn finansowych ("polonica" nie przynosiły wydawcom praktycznie żadnego dochodu)^[5]. Kotula współpracował też ze Słownikiem Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.

W 1879 roku rozpoczął działalność jako wydawca. Opublikował najpierw Dzieje francuskiego piśmiennictwa od początku aż do nowych czasów Feliksa Kozubowskiego, później O czystości obyczajów Sylvestra Grahama w tłumaczeniu i ze wstępem Kozubowskiego oraz Przewodnik w wyborze książek dla młodzieży szkolnej także autorstwa Kozubowskiego.

Kotula zwrócił się również do Józefa Ignacego Kraszewskiego z prośbą o napisanie broszury dla nauczycieli. Cieszyński wydawca zwracał uwagę, że na Śląsku Austriackim dla 260 tysięcy Niemców było 16 szkół średnich, a dla 300 tysięcy Polaków i Czechów nie istniała żadna. Zaznaczał też fakt, że Księstwo Cieszyńskie jest wyłącznie polskie. W odpowiedzi Kraszewski napisał W sprawie szkół ludowych na Szląsku, wydane w październiku 1879 roku.

Kotula dbał o polską świadomość narodową mieszkańców Śląska Cieszyńskiego – jak sam go określał – "zakątka, zapomnianego od tylu wieków, choć w nim do dziś, tyle serc, dla wspólnej nam wszystkim matki uderza"^[6]. Nie licząc W sprawie szkół... proponował Kraszewskiemu napisanie serii powieści dla młodzieży, które miałyby budzić "miłość ku rzeczom swojskim". Te plany, podobnie jak pomysł napisania "poezyek" przez Władysława Bełzę, nie zostały zrealizowane. W 1881 roku wydał Niezapominajkę, zbiór wierszy Jana Kubisza, piszącego pod pseudonimem "Ślązak".

Kotula próbował też działać jako historyk; od czerwca 1881 roku zbierał Notatki do Historyi Szląska. Nie zostały one jednak opublikowane.

Jerzy Kotula jako właściciel księgarni

W drugiej połowie 1882 roku bezskutecznie starał się o koncesję na drukarnię w Cieszynie od Rządu Krajowego w Opawie. W 1883 roku kupił księgarnię Eduarda Schroedera w Cieszynie i pod własnym nazwiskiem otworzył ją 1 lipca 1883.

Kotula był członkiem Macierzy Szkolnej oraz założonego w 1881 roku Towarzystwa Ewangelickiego Oświaty Ludowej. Współtworzył wydawane przez nie czasopismo "Przyjaciel Ludu".

Utrzymywał się nie tylko z prowadzenia księgarni – od 1884 roku był agentem Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie.

Od początku 1889 roku chorował. W kwietniu przestał zajmować się "Przyjacielem Ludu". W maju zrezygnował z działalności agenta ubezpieczeniowego.

Zmarł 29 lipca 1889 roku. Przyczyną śmierci, według metryki zgonu, był paraliż płuc. Sugestie jakoby popełnił samobójstwo, mimo że znalazły odbicie w literaturze^[7], nie mają potwierdzenia w źródłach^[8]. Pogrzeb Kotuli odbył się 31 lipca.

Pozostawione przez Jerzego Kotulę długi przejął jego ojciec Andrzej, z kolei księgarnię nabył Siegmund Stuks, Niemiec żydowskiego pochodzenia.

Przypisy

Bibliografia

• BogusB. Marzena BogusB., Jerzy Kotula (1855-1889). Życie i działalność cieszyńskiego księgarza, „Pamiętnik Cieszyński”, 19, 2004, s. 29–46 .
• Bogus Marzena, Kotulowie i ich działania oświatowe na Śląsku Cieszyńskim w XIX i XX wieku, Ostrava 2006, s. 153–173.
• Golec Józef, Bojda Stefania, Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej, t. 1, Cieszyn 1993, s. 158.
• Miękina Leon, Prekursorzy, Cieszyn 1988.