Jerzy Lipman

Jerzy Lipman

Data i miejsce urodzenia	10 kwietnia 1922 Brześć Litewski
Data i miejsce śmierci	11 listopada 1983 Londyn
Zawód	operator filmowy
Odznaczenia

Tablica upamiętniająca Jerzego Lipmana na murze cmentarza żydowskiego w Warszawie (na środku po prawej)

Jerzy Lipman (ur. 10 kwietnia 1922 w Brześciu Litewskim, zm. 11 listopada 1983 w Londynie) – polski operator filmowy żydowskiego pochodzenia.

Życiorys

Uczęszczał do Prywatnego Gimnazjum Męskiego „Spójnia”. Był aktywny w sekcji sportowej Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Podczas II wojny światowej był więźniem getta w Wołominie. Po ucieczce z getta ukrywał się w Warszawie posługując fałszywymi dokumentami wystawionymi na nazwisko Jerzy Lipiński. Dzięki pomocy Zygmunta Langego, szkolnego kolegi, stworzył fałszywą tożsamość pozwalającą mu przetrwać w okupowanej Warszawie. Nawiązał kontakt z Robotniczą Partią Polskich Socjalistów i został żołnierzem Polskiej Armii Ludowej. W mundurze żołnierza Wehrmachtu podróżował po okupowanej Europie, wykorzystując doskonałą znajomość języka niemieckiego^[1].

Po powstaniu warszawskim został zastępcą dowódcy oddziału specjalnego Polskiej Armii Ludowej w Pruszkowie. W lutym 1945 wstąpił do Wojska Polskiego. 19 marca został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego i 5 kwietnia skazany na karę śmierci (zamienioną przez Michała Rolę-Żymierskiego na 10 lat więzienia) za dezercję, napad z bronią i próbę kradzieży. Ostatecznie wypuszczony na wolność w 1948. Startował bez powodzenia na studia stomatologiczne na Uniwersytecie Łódzkim, został przyjęty na Wydział Operatorski Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi. Studia ukończył w 1952^[2], a dyplom uzyskał w 1965.

Był jednym ze współtwórców polskiej szkoły filmowej. Współpracował na planie filmowym m.in. z Andrzejem Wajdą, Andrzejem Munkiem, Aleksandrem Fordem, Jerzym Hoffmanem i Romanem Polańskim^[3]. W pracy z kamerą łamał istniejące konwenanse. Stawiał na ekspresję i emocjonalny przekaz mający wywołać reakcję widza, nawet jeśli miało to się odbyć kosztem zdjęć niedoskonałych technicznie. Jego ujęcia porównywano ze szkołą filmową włoskiego realizmu. Z kamerą towarzyszył bohaterom filmu, nawet jeśli oznaczało to zanurzenie się w ściekach („Kanał”) czy pogoń samochodem za szarżującą kawalerią („Lotna”). Filmując aktorów stosował zbliżenia twarzy i zróżnicowane oświetlenie oddające charakter sceny^[4].

Odznaczony w 1959 Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 1968 po antysemickiej nagonce, która była następstwem wydarzeń marcowych, wyemigrował do Wielkiej Brytanii. W Niemczech był operatorem wielu filmów. Wykładał na Wyższej Szkole Telewizji i Filmu w Monachium.

Zmarł w wieku 61 lat po nieudanym pomostowaniu aortalno-wieńcowym. Poświęcona jemu i jego rodzinie tablica pamiątkowa znajduje się na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie^[5].

Życie prywatne

Był synem Jakuba (ur. 1875) i Marii Wajntaub^[6]. Miał dwie siostry: Irenę (29 listopada 1907 – zaginęła podczas wojny) i Zofię (1914–1944)^[7].

W kwietniu 1950 poślubił Eugenię Abramowicz, z którą miał syna Piotra (1953–1983, zmarł kilkanaście godzin przed śmiercią ojca)^[8].

Upamiętnienie

W czerwcu 2009, w Alei Gwiazd przy ulicy Piotrowskiej w Łodzi, odsłonięto gwiazdę Jerzego Lipmana.

Współpraca ze służbami specjalnymi PRL

Początki współpracy z bezpieką miały miejsce w 1947, gdy przebywał skazany w więzieniu. Po jego opuszczeniu kontynuował działalność agenturalną do 1955 (pod pseudonimem „Jeż”) i następnie od 1963 do 1964 (pseudonim „J”, formalnie wyrejestrowany w 1974). Przekazywał informacje o osobach ze świata kultury, m.in.: Józefie Arkuszu i Jerzym Toeplitzu. Swoimi donosami przyczynił się do aresztowania i skazania w 1951 Zofii Dwornik. W późniejszym okresie przekazał informacje na temat osób zatrudnionych w Przedsiębiorstwie Film Polski oraz studentów z PWSTiF^[9].

Filmografia

• 1953: Piątka z ulicy Barskiej – operator kamery
• 1953: Trzy opowieści – zdjęcia
• 1954: Pokolenie – zdjęcia
• 1956: Cień – zdjęcia
• 1956: Kanał – zdjęcia
• 1957: Prawdziwy koniec wielkiej wojny – zdjęcia
• 1958: Ósmy dzień tygodnia – zdjęcia
• 1958: Zamach – zdjęcia
• 1959: Lotna – zdjęcia
• 1960: Zezowate szczęście – zdjęcia
• 1961: Nóż w wodzie – zdjęcia
• 1961: Ambulans krótkometrażowy – zdjęcia
• 1962: Gangsterzy i filantropi – zdjęcia
• 1962: Miłość dwudziestolatków – zdjęcia
• 1963: Rozwodów nie będzie – zdjęcia
• 1963: Zbrodniarz i panna – zdjęcia
• 1964: Prawo i pięść – zdjęcia
• 1964: Les plus belles escroqueries du monde – zdjęcia
• 1965: Popioły – zdjęcia
• 1965: Sposób bycia – zdjęcia
• 1967: Ojciec – zdjęcia
• 1967: Zosia – zdjęcia
• 1969: Dzień oczyszczenia – zdjęcia
• 1969: Pan Wołodyjowski – współpraca realizatorska, zdjęcia
• 1972: Tatort – zdjęcia
• 1974: Jest pan wolny, doktorze Korczak – zdjęcia

Przypisy

Bibliografia

• Filip Gańczak: Filmowcy w matni bezpieki. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7648-714-4. OCLC 879643901.
• Tadeusz Lubelski (red.): Zdjęcia: Jerzy Lipman : Wydawcy: Polski Instytut sztuki Filmowej : Stowarzyszenie Filmowców Polskich : Warszawa 2005 :ISBN 83-221-0753-6
• Biografia Jerzego Lipmana na stronie Akademii Polskiego Filmu

Linki zewnętrzne

• Jerzy Lipman w bazie filmpolski.pl
• Jerzy Lipman w bazie Filmweb
• Jerzy Lipman w bazie IMDb (ang.)
• MartaM. Krakowska MartaM., Czarodziej-kamery, Dawny Wołomin [zarchiwizowane z adresu 2010-07-30] .
• Jerzy Lipman na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”