Jerzy Marcin Lubomirski

Jerzy Marcin Lubomirski
Ilustracja
Portret Marcina Lubomirskiego ze zbiorów Muzeum w Rzeszowie
Herb
Szreniawa bez Krzyża
RodzinaLubomirscy herbu Szreniawa bez Krzyża
Data i miejsce urodzenia24 października 1738
Kraków
Data i miejsce śmierci27 czerwca 1811
Przecław
OjciecAntoni Benedykt Lubomirski
MatkaAnna Zofia Ożarowska
Żona

Anna Maria Hadik von Futak
Honorata Stępkowska
Wilhelmina Albertyna von Seydlitz-Kurzbach
Tekla Łabęcka

Dzieci

Łucja Franciszka Tyszkiewicz

Odznaczenia
Order św. Huberta (Bawaria)

Jerzy Marcin Lubomirski[a] herbu Szreniawa bez Krzyża (ur. 24 października 1738 w Krakowie, zm. 27 czerwca 1811 w Przecławiu) – generał lejtnant wojsk koronnych w 1773 roku, konfederat barski, szef 11. Regimentu Pieszego Grenadierów (1775), starosta barski w 1774 roku[b][1], mecenas sztuki, pamiętnikarz (jego „Pamiętniki” zostały wydane w 1867)[2].

Życie

Syn Antoniego Benedykta, miecznika koronnego, i Anny Zofii z Ożarowskich. Młody książę odebrał staranne wykształcenie - uczył się w Collegium Nobilium w Warszawie i Akademii Leszczyńskiego w Lunéville[3]. Po zakończeniu edukacji odbył podróż po Europie i zatrzymał się na dłużej w Paryżu, gdzie mając szesnaście lat roztrwonił powierzony mu przez ojca znaczny majątek. Na wieść o hulaszczym życiu ojciec wezwał go do Polski i postanowił przeznaczyć syna do kariery wojskowej, któremu dzięki różnym protekcjom wyjednał awans na generała-majora. W odpowiedzi Jerzy Marcin zebrał bandę dwustu rozbójników i złupił doszczętnie majątek ojca Połonne. Porwał wtedy siedemnastoletnią dwórkę swojej matki Annę Weleżyńską i uciekł z nią do majątku pod Częstochową swojego stryja Franciszka Lubomirskiego, którego bardzo szybko okradł i spalił jego dobra[3].

Podczas wojny siedmioletniej walczył po stronie Prus na terenie Czech i Śląska przeciwko wojskom Andrzeja Hadika. Po dezercji przeszedł na stronę polską i w Kamieniu pod Częstochową założył obóz dla swojej bandy i zaoferował swoje zbójeckie usługi Rosjanom. Banda napadała głównie na pruskie transporty żywności, których część oddawała rosyjskim wojskom, ale organizowała też najazdy na wsie i małe miasteczka Wielkopolski i Śląska[3].

Antoni Benedykt postanowił położyć kres poczynaniom syna - wszedł w porozumienie z Janem Klemensem Branickim i uzyskał zgodę króla na użycie wojsk koronnych przeciwko rozbójnikowi. Banda została rozbita 29 czerwca 1759 roku przez trzy regimenty koronnych, po zdobyciu Kamienia. Schwytanych rozbójników, po bardzo krótkim sądzie, powieszono w Krakowie, a samego Jerzego Marcina wydalono z wojska, pozbawiono i odstawiono do Kamieńca Podolskiego z wyrokiem dożywocia, które dzięki interwencji ojca zamieniono na 15 lat. Początkowo osadzono go w więzieniu w Białymstoku, w 1760 przeniesiono go do twierdzy Munkacz, a w 1763 do więzienia w Budzie. Tu poznał Marię Annę Hadik von Futak, córkę marszałka polnego i komendanta twierdzy Andrzeja Hadika, który jako przyszły teść zaczął starania o jego uwolnienie. Po zwolnieniu w maju 1765 para wzięła ślub 5 czerwca 1765 r. w Hermannstadt. W 1770 na świat przyszła córka Łucja Franciszka.

Po powrocie do Polski przejął majątek po zmarłym w 1761 ojcu. Objęty infamią nie uczestniczył w życiu publicznym aż do wybuchu konfederacji barskiej.

Po wybuchu konfederacji barskiej stanął po stronie konfederatów, przekazując na ich rzecz znaczne środki finansowe. Pomógł zorganizować oddziały w województwie sandomierskim i na ziemi sanockiej, skąd ruszył na pomoc Krakowowi razem z Piotrem Potockim i Ignacym Jakubem Branickim. Po przegranej bitwie pod Makowem schronił się na Węgrzech, co skutkowało licznymi oskarżeniami o zdradę i tchórzostwo. Wiosną 1769 powrócił do walk, współpracując m.in. z Kazimierzem Pułaskim.

Poseł na Sejm Rozbiorowy (1773–1775) z województwa sandomierskiego, członek delegacji Sejmu Rozbiorowego[4]. Według legendy sam miał usuwać z progu Tadeusza Reytana. Jako sługa ambasadora rosyjskiego Stackelberga został członkiem Rady Nieustającej. Poseł na Sejm 1776 roku z województwa kijowskiego[5].

Po wielu przygodach osiadł w Warszawie i stał się mecenasem sztuki[6]. Od ok. 1775 związany był z teatrem warszawskim.; wystawił m.in. własnym kosztem balet „Sąd Parysa” (1775). Po rozwodzie z Anną Marią powtórnie ożenił się z Honoratą ze Stępkowskich w 1777. Pożycie małżeńskie było krótkie, a Jerzy Marcin zezwolił na rozwód dopiero w 1782[2]. W tym samym roku wywołał skandal opisywany w warszawskich gazetach, pokazując się na warszawskim balu maskowym w 1782 w stroju kobiecym[7]. Nie był to jedyny skandal obyczajowy Jerzego Marcina - Michał Modzelewski twierdził, że książę miał "paskudne wschodnie narowy"[c] i otwarcie utrzymywał młodego Kozaka jako swojego faworyta, któremu ostatecznie kupił tytuł szlachecki od króla[8]. Współcześnie pojawiają się interpretacje, że rozliczne związki z kobietami i mężczyznami (innym kochankiem księcia miał być sekretarz Janusza Sanguszki, Karol Szydłoski) można rozpatrywać w kategoriach biseksualności[9].

Po roku 1783 był żonaty z Wilhelminą Albertyną, córką barona Fryderyka Wilhelma von Seydlitz, generała pruskiego, rozwiedzioną uprzednio z Fryderykiem Ewaldem von Masow. Rozszedł się z nią przed czerwcem 1785, gdyż wtedy Wilhelmina wyszła za mąż za Wojciecha Mączyńskiego[2]. W 1785 kierował przez pewien czas teatrem dworskim Stanisława Augusta. Wkrótce ograniczył swoją działalność teatralną, poprzestając na organizowaniu koncertów i zabaw[6]. W końcu sprzedał dużą część swoich dóbr i w 1789 wyjechał do Frankfurtu nad Menem, gdzie zbliżył do sekty Jakuba Franka[3], w którego pogrzebie w 1791 uczestniczył[2]. Po raz ostatni się wtedy ożenił - z frankistką Teklą Łabęcką (zmarłą w Warszawie w r. 1830)[2]. Ostatnie lata przeżył osamotniony w biedzie w Przecławiu, gdzie zmarł[2].

Po stryju odziedziczył m.in. Dobra Mniszewskie. Natomiast po ojcu olbrzymią fortunę (m.in. Dobra Połonne, Międzyrzec, Lubar, Zamek w Janowcu). Roztrwonił fortunę, ale jeszcze przed bankructwem sprzedał Dobra Mniszewskie siostrze Magdalenie Agnieszce Lubomirskiej, która zapisała mu dożywocie. Jak głosi legenda, Zamek w Janowcu, którego był właścicielem, przegrał w karty na rzecz Mikołaja Piaskowskiego, podkomorzego krzemienieckiego.

Uwagi

  1. ↑ w literaturze nazywany często Marcinem Lubomirskim
  2. ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo barskie wraz z Anną de Hadik
  3. ↑ eufemizm na określenie skłonności homoseksualnych, związany z przekonaniem, że homoseksualizm "wymyślono" w Turcji

Przypisy

  1. ↑ Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 246.
  2. ↑ a b c d e f Lubomirski Jerzy Marcin h. Szreniawa (1738–1811). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XVIII/1973 [on-line]. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2018-06-23].
  3. ↑ a b c d Losy księżnej Anny Marii Lubomirskiej – zapomnianej księżnej. [zarchiwizowane z tego adresu].
  4. ↑ Dorota Dukwicz, Rosja wobec sejmu rozbiorowego warszawskiego (1772-1775), Warszawa 2015, s. 302.
  5. ↑ Series Senatorow y Posłow Na Seym Ordynaryiny Warszawski 1776. Roku : Z wyrazeniem Ich Rezydencyi gdzie ktory stoi / zbiorem Seb. Kaź. Jabłońskiego, 1776, [b.n.s].
  6. ↑ a b Jerzy Lubomirski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-04-22].
  7. ↑ GLBTQ. [zarchiwizowane z tego adresu].
  8. ↑ Roman Kaleta, Oświeceni i sentymentalni: studia nad literaturą i życiem w Polsce w okresie trzech rozbiorów, Wrocław: Ossolineum, 1971, s. 239-240, OCLC 604024003 (pol.).
  9. ↑ Piotr Lewandowski, Grzech sodomii w przestrzeni politycznej, prawnej i społecznej Polski nowożytnej, Będzin: Wydawnictwo Internetowe E-bookowo, 2014, s. 115-116, ISBN 978-83-7859-423-9, OCLC 947778198.

Media użyte na tej stronie